Միջազգային էներգետիկ գործակալությունը հրապարակել է The Path to a New Era for Nuclear Energy (Առաջ` դեպի ատոմային էներգիայի նոր դարաշրջան) վերլուծական զեկույցը: Ցավոք, զեկույցը չի խուսափել կողմնակալությունից և աղավաղումներից, դրա ստեղծողները ամեն կերպ փորձել են չհիշատակել Ռուսաստանի գործունեությունը նոր ատոմային հզորությունների, այդ թվում՝ փոքրերի կառուցման շուկայում։ Հետևաբար, զեկույցից ստացված տվյալները կհամադրվեն Ռուսաստանի միջուկային արդյունաբերության վերաբերյալ տեղեկատվության հետ:
Ինչպես, այնուամենայնիվ, նշվում է զեկույցում, ատոմային էներգետիկայի շուկայի ամենաակտիվ մասնակիցները Ռուսաստանն ու Չինաստանն են։ Հենց նրանցից է բխում արդյունաբերության զարգացման թափը։ 52 ռեակտորներից, որոնց շինարարությունն ամբողջ աշխարհում սկսվել է 2017 թվականից, 25-ը չինական են, 23-ը՝ ռուսական։ Այն երկրներում, որոնք, ըստ ավանդույթի, անվանում են «զարգացած տնտեսություններ», գտնվում է ԱԷԿ-ի համաշխարհային պարկի մեծ մասը, սակայն արդեն 2030 թվականին, ինչպես սպասվում է, Չինաստանն առաջ կանցնի և՛ ԱՄՆ-ից, և՛ Եվրամիությունից՝ գրանցված հզորության ընդհանուր ծավալով:
«Այդ պարկի երիտասարդացումը հեշտ գործ չէ. ատոմային արդյունաբերությունը այն երկրները, որոնք ավանդաբար համարվում են շուկայի առաջատարներ, ինչպիսիք են ԱՄՆ-ն ու Ֆրանսիան, վերջին տարիներին դժվարություններ են ունենում նախագծերի իրականացման ձգձգումների եւ բոլոր նոր մեծ հզորությամբ ռեակտորների կառուցման համար միջոցների գերածախսի հետ կապված»,-ասված Է զեկույցում: Այս արտահայտության մեջ արտացոլվում է զեկույցի հեղինակների հիմնական խնդիրը՝ առաջին հերթին առաջնորդի տեսք հաղորդել ԱՄՆ-ին՝ պահպանելով փաստերի նկարագրության հավաստիությունը, որոնք վկայում են, որ առաջատար դիրքեր են զբաղեցնում Ռուսաստանն ու Չինաստանը։ Զեկույցի հեղինակները դրանում ռիսկեր են տեսնում, բայց դրանք, իհարկե, մեծ հնարավորություններ են նրանց համար, ովքեր կնախընտրեն համագործակցել Ռոսատոմի հետ, որն անընդհատ կատարելագործում է իր տեխնոլոգիական լուծումները:
Աշխարհում Կառուցվող 52 ռեակտորներից 23-ը ռուսական դիզայնով են
«Չնայած ատոմային աշխարհում ձեռք բերված վստահ դիրքին, մենք տեղում կանգնած չենք։ Զարգանում և կատարելագործում ենք մեր աշխատանքը ինչպես սարքավորումների նախագծման առումով՝ ապահովելով անվտանգության աննախադեպ մակարդակ, այնպես էլ մեր արտադրանքի տնտեսական արդյունավետության առումով: Ներկայում մենք մշակում ենք ԱԷԿ-ի համար ռեակտորային կայանք, որն ունի բարձր հզորության բնութագրեր, ավելի ժամանակակից գործառնական հատկություններ, բարելավված տեխնիկական ու տնտեսական ցուցանիշներ Ռուսաստանում և արտերկրում օգտագործելու համար»,-հայտարարել է «Հիդրոպրես» ՓԿԲ-ի գլխավոր կոնստրուկտոր Վալերի Կրիժանովսկին՝ մեկնաբանելով ՋՋԷՌ-1000 ռեակտորի առաքումը հնդկական «Կուդանկուլամ» ատոմակայան։
Զեկույցի հեղինակները վստահ են, որ ատոմային սերունդը կշարունակի աճել իրենց առաջարկած երեք սցենարներից յուրաքանչյուրում: Առաջինը՝ STEPS, ենթադրում է ընթացիկ քաղաքականության պահպանում, երկրորդը ՝ APS-երկրների և կազմակերպությունների կողմից ստանձնած պարտավորությունների կատարում, իսկ երրորդը՝ NZE-ն՝ զուտ զրոյի հասնելը։ «Միջուկային ռեակտորների համաշխարհային պարկը մեծանում է երեք սցենարներից յուրաքանչյուրում։ Միևնույն ժամանակ, STEPS սցենարում հզորությունը մեծանում է մոտավորապես կիսով չափ՝ 416 ԳՎտ-ից 2023 թվականի վերջից մինչև 650 ԳՎտ` մինչև 2050 թվականը, APS սցենարում այն ավելի քան կրկնապատկվում է մինչև 870 ԳՎտ, իսկ NZE սցենարում այն գերազանցում է 1000 ԳՎտ-ը (նկ. 2.3). Յուրաքանչյուր դեպքում կարևոր դեր է խաղում ռեակտորների ծառայության ժամկետի երկարաձգումը։ Օրինակ, APS սցենարում 2040 թվականին այն կկազմի մոտ 150 ԳՎտ կամ համաշխարհային հզորության 20 տոկոսը»,-նշված է զեկույցում։
Զեկույցի հեղինակները ամփոփագրում հիմնական շեշտը դնում են փոքր մոդուլային ռեակտորների վրա։ «Պետության աջակցությամբ և նոր բիզնես մոդելների հաշվին ՓՄՌ-ի արժեքի առումով մրցունակ նախագծերը կարող են ճանապարհ հարթել դեպի ատոմային էներգետիկայի նոր դարաշրջան»: «Մեծ հզորությամբ ռեակտորները կազմում են նոր միջուկային հզորությունների մեծ մասը բոլոր սցենարներում. այսպես, APS սցենարում 2024-2050 թվականներին կառուցված այս տեսակի ռեակտորների հզորությունը կգերազանցի 500 ԳՎտ-ը»:
Նշենք, որ Ռուսաստանում հեռանկարում մինչև 2042 թվականը Ռոսատոմը նախատեսում է կառուցել մեծ, միջին և փոքր հզորության 38 բլոկներ, այդ թվում՝ իր տեսակի մեջ առաջինը: Նրանց ընդհանուր հզորությունը 29.3 ԳՎտ է: Դրանցից ութ բլոկները՝ յուրաքանչյուրը 1200 Մվտ հզորությամբ, յոթ բլոկները՝ յուրաքանչյուրը 1255 ՄՎտ հզորությամբ, երկուսը՝ 1000 ՄՎտ, հինգը՝ 600 ՄՎտ հզորությամբ:
Կլինեն, իհարկե, նաև փոքր մոդուլային ռեակտորներ։ Այսպես, նախատեսվում է կապարային հովացուցիչ նյութով արագ նեյտրոնների վրա ռեակտորով աշխարհում առաջին ԲՌԵՍՏ-ՕԴ-300 ԱԷԿ-ի գործարկումը։ Ռոսատոմը նաև աշխատում է Բաիմսկի լեռնահարստացուցիչ կոմբինատի էներգամատակարարումն ապահովելու նպատակով ՌԻՏՄ-200 ռեակտորներով լողացող էներգաբլոկների ստեղծման վրա, կատարում է նախապատրաստական աշխատանքներ Յակուտյայի ՓՄՌ-ի վրա բետոն լցնելու համար ՌԻՏՄ-200 ռեակտորի ցամաքային մոդիֆիցացիայով, մշակում է ՌԻՏՄ-400 ու «Շելֆ» ռեակտորներով ՓՄՌ-ի ստեղծման նախագծեր:
Մինչև 2042 թվականը Ռուսաստանում կկառուցվի 29.3 ԳՎտ հզորությամբ 38 ատոմային բլոկ
Բացի այդ, Ռոսատոմը պատմության մեջ առաջինն է կնքել արտահանման պայմանագիր ՓՄՌ-ի կառուցման համար։ ՌԻՏՄ-200 ռեակտորներով վեց բլոկներ կկառուցվեն Ուզբեկստանի Ջիզակի շրջանում։ Վերջապես, ակադեմիկ Լոմոնոսով անունը կրող լողացող ատոմակայանը, որն ապահովում է էլեկտրաէներգիա և ջերմություն Չուկոտկայի Պեվեկ քաղաքում։ Այս բոլոր փաստերը վկայում են այն մասին, որ հենց «Ռոսատոմն» է առաջատար դիրք զբաղեցնում աշխարհում փոքր հզորության ատոմակայանների հատվածում։
Միջուկային էներգիայի ոլորտում տարեկան ներդրումները, որոնք ընդգրկում են ինչպես նոր կայանները, այնպես էլ գոյություն ունեցող կայանների կյանքի երկարաձգումը, 2020 թվականից ի վեր երեք տարվա ընթացքում աճել են գրեթե 50 տոկոսով՝ գերազանցելով 60 միլիարդ դոլարը: Ինչպես նշվում է զեկույցում` երեք սցենարներից յուրաքանչյուրում ակնկալվում է միջուկային էներգետիկայի և ստեղծված հզորությունների գլոբալ ներդրումների աճ:
STEPS սցենարում միջուկային ոլորտում ներդրումները աննշան աճ կգրանցեն։ 2023 թվականին մոտ 65 միլիարդ դոլարից մինչև մոտ 70 միլիարդ դոլար` 2030 թվականին։ Ներդրումների մոտ 80 տոկոսը 2030 թվականին ուղղվելու է նոր մեծ ռեակտորների կառուցմանը, 10 տոկոսը՝ փոքր մոդուլային ռեակտորների, ևս 10 տոկոսը՝ գործող միջուկային ռեակտորների ծառայության ժամկետի երկարաձգմանը և հզորության ավելացմանը: Սակայն 2030 թվականից հետո միջուկային էներգետիկայի ոլորտում տարեկան ներդրումները կնվազեն, հատկապես 2040 թվականից հետո` 2050 թվականին կազմելով ընդամենը 45 մլրդ դոլար։ Զեկույցի հեղինակները նվազումը բացատրում են Չինաստանում նոր ռեակտորների շինարարության անկմամբ ևինչպես խոշորածավալ ռեակտորներում, այնպես էլ ՓՄՌ-ներում ներդրումների նվազմամբ:
APS սցենարում ամբողջ աշխարհում միջուկային էներգետիկայում ներդրումները, ըստ զեկույցի, գրեթե կկրկնապատկվեն և 2030 թվականին կկազմեն մոտ 120 մլրդ դոլար։ Դրանցից մոտ 25 մլրդ դոլարը բաժին կհասնի ՓՄՌ-ին ։ Այնուհետև ինչպես մեծ, այնպես էլ փոքր հզորության կայաններում ներդրումների ծավալը կտրուկ կնվազի։ 2050 թվականին ներդրումները կկազմեն ընդամենը 60 մլրդ դոլար։ 2040 թվականից հետո ՓՄՌ-ում կներդրվի ընդհանուր ծավալի ավելի քան մեկ երրորդը` ատոմային սերնդի զարգացման համար։ Միջուկային էներգիայի գործակալության փորձագետները նվազման պատճառը տեսնում են նրանում, որ երկրների էներգետիկ համակարգերը կմոտենան ամբողջական ապակարբոնիզացմանը կամ դրան կհասնեն մինչեւ 2050 թվականը: Արդյունքում, ավելի քիչ ներդրումներ կպահանջվեն նոր արտադրող հզորություններում, որոնք ցածր արտանետումներ ունեն։
NZE սցենարում, զեկույցի հեղինակների գնահատմամբ, ներդրումները 2030 թվականին կհասնեն 155 միլիարդ դոլարի, իսկ հետո 2050 թվականին կկրճատվեն մինչև մոտ 70 միլիարդ դոլար: Այս գնահատականները զեկույցի հեղինակները բացատրում են նաև մինչեւ 2040 թվականը էներգետիկ համակարգերի դեկարբոնացման արագացված տեմպերով։
Բոլոր սցենարներում, էլեկտրաէներգիայի պահանջարկի ավելի ուժեղ աճը, քան կանխատեսվում էր, կարող է երկարաժամկետ հեռանկարում բարելավել միջուկային էներգետիկայի ներդրումների ավելի կայուն մակարդակի հեռանկարները:
ՄԷԳ-ի գնահատականներով՝ 2024-2050 թվականներին ատոմային էներգետիկայի ոլորտում կուտակային ներդրումները կարող են հասնել 1.7 տրլն դոլարի STEPS սցենարում, 2.5 տրլն դոլարի՝ APS-ի շրջանակում և մոտ 2.9 տրլն դոլարի՝ NZE սցենարում:
Իհարկե, կարելի է ուրախանալ գլոբալ միջուկային արդյունաբերության մեջ փողի ներհոսքի առաջիկա աճով։ Բայց եթե համեմատենք ներկայացված թվերը էներգետիկայի այլ հատվածներում կատարված ներդրումների հետ, ապա ակնհայտ է դառնում, որ, ցավոք, գործակալության գնահատականները վկայում են ատոմային էներգետիկայի նկատմամբ պահպանվող չափազանց ցածր ներդրումային հետաքրքրության մասին։ Այսպես, BP ընկերության Energy Outlook («Էներգետիկ կանխատեսում») զեկույցում, որը հրապարակվել է 2024 թվականի հուլիսին, նշվում է, որ ցածր ածխածնային էներգետիկայի ոլորտում ներդրումները վերջին տարիներին շատ արագ են աճել։ 2019 թվականից ի վեր դրանք աճել են մոտ 50 տոկոսով` 2023 թվականին կազմելով մոտ 1.9 տրիլիոն դոլար: Թվերի պարզ համընկնումը ցույց է տալիս, որ ատոմային սերնդի ներդրումը ցածր ածխածնային էներգիայի ընդհանուր ներդրումներում 2023 թվականին կազմել է մոտ 3.4 տոկոս, իսկ STEPS սցենարում ատոմային ներդրումների 27 տարվա գնահատականը ցածր է ցածր ածխածնային հատվածում ներդրումների մակարդակից միայն 2023 թվականին:
ավելի քան 60 մլրդ դոլար-ատոմային էներգետիկայում տարեկան գլոբալ ներդրումներ
ՄԷԳ-ի փորձագետները նշում են, որ նոր կայանների կառուցման ֆինանսավորման համար ֆինանսավորման այնպիսի մոդելներ, ինչպիսիք են պետական-մասնավոր գործընկերությունը կամ ծրագրի ֆինանսավորումը, հարմար չեն շահագործման տևողության, բարձր արժեքի, ծախսերի գերծախսի և ներդրումների վերադարձի երկար ժամանակահատվածի հետ կապված ռիսկերի պատճառով: Ուստի անհրաժեշտ է կայուն պետական աջակցություն։ Սա հատկապես վերաբերում է իր տեսակի մեջ առաջին նախագծերին։
Գերածախսի ռիսկերը նվազեցնելու համար անհրաժեշտ է հզոր արդյունաբերական բազա, կայուն և ճկուն մատակարարումների մշակում, նախագծերի իրականացման և սարքավորումների արտադրության սերիականացում և ստանդարտացում ու վերապատրաստված անձնակազմ:
Ռոսատոմը տիրապետում է այս բոլոր հատկանիշներին։ «Ռոսատոմն» ունի իր սեփական արտադրական հզորությունները, որոնց հիման վրա արտադրվում են անհրաժեշտ սարքավորումները, սեփական պրոցեսորային հզորությունները և ծրագրային համալիրները, որոնց վրա կատարվում են հաշվարկներ բլոկների հանգույցների և բաղադրիչների նախագծման և կառուցման համար, վառելիք, ակտիվ գոտիների տարածք և շատ ավելին:
Ռոսատոմը ստեղծում է նոր նախագծեր, որոնք իրականացնում է Ռուսաստանում, դրանք դարձնում է սերիական և առաջարկում է իր հաճախորդներին ամբողջ աշխարհում: Բարձր հզորության բլոկների հատվածում դա, օրինակ, ВВЭР-1200 ռեակտորն է։ Դրա բլոկները կառուցվել են Ռուսաստանում և Բելառուսում, Լենինգրադի և Նովովորոնեժի ատոմակայաններում։ Այժմ դրանք կառուցվում են Ռուսաստանում, Չինաստանում, Թուրքիայում, Եգիպտոսում, Բանգլադեշում, մոտ ապագայում շինարարությունը կսկսվի Հունգարիայում։ Փոքր մոդուլային ռեակտորների սեգմենտում դա, իհարկե, ՌԻՏՄ-200 ռեակտորն է, որն արդեն մի քանի տարի աշխատում է 22220 սառցահատների վրա, և այժմ դրա հիման վրա ստեղծվում են լողացող և ցածր հզորության ցամաքային էներգաբլոկներ: Հաջորդ փուլը երկկողմանի էներգետիկան է՝ միջուկային վառելիքի ցիկլի փակմամբ. IV սերնդի համակարգեր՝ արագ նեյտրոնների վրա ռեակտորների օգտագործմամբ։ «Հաջորդ տասնամյակում մենք կսկսենք այս տեխնոլոգիայով մեծ բլոկներ կառուցել մեր երկրում և այդ նախագծերը առաջարկել արտասահմանյան հաճախորդներին»,- հունվարի վերջին` «Գիտելիք. Պետություն» համաժողովում իր ելույթում ասել է «Ռոսատոմի» գլխավոր տնօրեն Ալեքսեյ Լիխաչովը։
Ռոսատոմը շարունակաբար բարելավում է էներգաբլոկների և միջուկային վառելիքի ստեղծման տեխնոլոգիաներն ու նյութերը՝ ներդնելով, օրինակ, հավելանյութերի տեխնոլոգիաներ և կոմպոզիտային նյութեր: Կատարելագործվում է արտադրական մշակույթը, տեխնոլոգիական և բիզնես գործընթացներում ներդրվում են բարելավումներ, որոնք մեծամասամբ մշակվել են պետական կորպորացիայի աշխատակիցների կողմից: Վերջապես, հսկայական աշխատանք է տարվում արդյունաբերության համար որակյալ կադրերի պատրաստման ուղղությամբ, որն արդեն սկսվում է դպրոցներում, երբեմն էլ` մանկապարտեզներում:
Այսպիսով, այն, ինչ ՄԷԳ-ի փորձագետները միայն առաջարկում են իրենց թիրախային լսարանին, Ռոսատոմն արդեն երկար տարիներ շարունակաբար կիրառում է:
