Жылдың маңызды оқиғаларының бірі – Қазақстан президенті Қасым-­Жомарт Тоқаевтың республикада атом станциясын салу мәселесі бойынша референдум өткізу туралы шешімі. Оң шешім қабылданған жағдайда Ресей елге озық ядролық технологияларды ұсынуға дайын.

«Атом электр станциясын салу немесе салудан бас тарту – еліміздің болашағына қатысты өте маңызды мәселе. Сондықтан оны жалпыұлттық референдумға шығаруды ұсынамын», – деді Тоқаев Қазақстан халқына Жолдауында.

Президент әлемдегі уранның ірі өндірушісі ретінде Қазақстанның өз атом генерациясы болуы тиіс екенін атап өтті.

Өткен жылы еліміздің алғашқы тұлғалары да, көрнекті сарапшылар да, соның ішінде шетелдік сарапшылар да осындай пікір білдірді.

Мәселен, бұл тақырып қараша айының соңында өткен Росатомның қолдауымен ұйымдастырылған «Атом энергетикасы энергетикалық және технологиялық егемендікті қамтамасыз ету тетіктерінің бірі ретінде» дөңгелек үстелінде айтылды. Қазақстан, Ресей, Беларусь, Венгрия және Түркия сарапшылары атом энергетикасының энергетикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін де, планетаның климатын қорғау мақсаттарына қол жеткізу үшін де маңыздылығын атап өтті: АЭС үздіксіз жұмысының арқасында қоғам мен өнеркәсіп тұрақты және төмен көміртекті энергия көзін алады. Жақсы мысал – Росатом салған Беларусь атом электр станциясы. Станция табиғи газ шығынын үштен біріне (немесе жылына 5-6 миллиард текше метрге) азайтуға, сондай-ақ парниктік газдар шығарындыларын жылына 7 миллион тоннаға азайтуға көмектеседі.

«Біз парниктік газдар шығарындыларын азайтып, 2060 жылға қарай көміртегі бейтараптығына қол жеткізуіміз керек. Атом энергетикасын дамыту бізге осы мәселені шешуге көмектеседі. АЭС таза, сенімді, тұрақты базалық генерацияның көзі болып табылады«, – деді «Қазақстандық атом электр станциялары» АҚ Бас директоры Тимур Жантикин.

«Росатом Орталық Азия» басшысы Сергей Громов Росатомның кез келген модель бойынша атом энергетикалық жобаларын іске асыру үшін мүмкіндіктері мен тәжірибесі бар екенін атап өтті. Мемлекеттік корпорация клиентке ең жақсы бюджет үшін ең жақсы технологиялық шешімді ұсыну үшін халықаралық консорциумдарды тартуды қамтамасыз етуге дайын.

Сарапшылардың пікірінше, атом генерациясы Қазақстанға генерацияның негізгі көзі ретінде қажет. Күзде елімізде өткен АЭС құрылысы бойынша қоғамдық тыңдаулар барысында, еліміздің Энергетика министрлігі Атом энергетикасы және өнеркәсіп департаменті директорының орынбасары Гүлмира Мурсалова атом энергетикасының дәстүрлі көздерден (көмір генерациясы сияқты) артықшылығы туралы айтып берді. Ол елдегі көмір станцияларының көпшілігінің тозуы 70% – ды құрайтынын, электр энергиясын тұтынудың өсуі жыл сайын 3% – ға өсетінін еске салды.

Атом электр станциясын кім салады?

Ядролық технологиялардың әлеуетті жеткізушілері ретінде төрт ел қарастырылуда, олардың ішінде – Ресей бар. Барлық жеткізушілермен консультациялар жүргізілуде, бұл туралы қараша айында энергетика министрі Алмасадам Сәтқалиев айтты.

«Атом электр станциясының құрылысына дайындық процесі ұлттық референдум өткізу туралы шешімнен бұрын басталды. Үлкен жұмыс атқарылды, әлеуетті тендерлер анықталды. Құрылыс туралы түпкілікті шешімді біз тек ұлттық референдум негізінде қабылдаймыз», – деп атап өтті министр. Энергетика министрлігі басшысының айтуынша, Үкімет алдағы референдумда Қазақстанда АЭС салу бойынша оң шешімге сенеді.

«Біз атом энергетикасын өнеркәсіптің, ел экономикасының табиғи дамуы деп түсінеміз. Уран өнімдерін өндіру саласындағы барлық құзыреттерге ие бола отырып, біз бірінші орында тұрмыз, қуатты ғылыми база, екі мықты институт, түпкілікті өнім өндірісі бойынша қорлар бойынша әлемдегі екінші орында… Яғни, атом электр станциясының құрылысы соңғы цикл болып табылады және ол экономиканы дамыту, ғылымды дамыту үшін үлкен әлеует туғызады», – деп қорытындылады Алмасадам Сәтқалиев.

Атом энергиясы жөніндегі халықаралық агенттік (АТЭХАГ) атом электр станциясын салу жоспарына байланысты Қазақстан билігіне консультациялық қолдау көрсететіндерін мәлімдеді. Қазан айында Агенттіктің Қазақстандағы миссиясы өтті, АТЭХАГ қызметкерлері елдің оңтүстігіндегі үлкен ауылының аумағындағы алаңды атом электр станциясын салуға жарамды деп бағалады

Сотрудничество с Росатомом

Росатом – Астана қарайтын ядролық технологиялардың төрт әлеуетті жеткізушілерінің бірі. Қараша айында Ресей президенті Владимир Путин Ресейдің Қазақстан үшін АЭС жобасын әзірлеуге дайын екенін растады. «Егер бұл жобаны іске асыру туралы шешім қабылданса,» Росатом» мемлекеттік корпорациясы ең жоғары экологиялық талаптар мен қауіпсіздік нормаларын сақтай отырып, ең озық технологияларды пайдалана отырып, тиісті жобаны әзірлеуге дайын», — деді Владимир Путин «Казахстанская правда» газетіне берген сұхбатында. Сондай-ақ, ол Қазақстан аумағында АЭС салу ел экономикасының энергиямен қамтамасыз етілуін арттыратынын, сондай-ақ республиканың барлық әлеуметтік-экономикалық дамуы үшін қуатты серпін беретінін атап өтті.

Қазақстан билігі ресейлік технологиялардың артықшылықтарын бірнеше рет атап өтті. Сонымен, Энергетика министрі Алмасадам Сәтқалиев Росатом шетелде реакторлардың ең көп санын – нарықтың басқа қатысушыларына қарағанда бірнеше есе көп салатынын атап өтті. «Ядролық технологиялар – бұл барлық сарапшылар мойындайтын факт, ал халықаралық технологиялар – Ресейдегі ең үздіктердің бірі», – деп атап өтті министр қараша айында БАҚ-на берген сұхбатында.

Росатом Қазақстанға тек атом энергетикасы саласында ғана емес, басқа да өз технологияларын ұсынуға дайын. Қыркүйек айының соңында Ресей мемлекеттік корпорациясы «Иннопром.Қазақстан» өнеркәсіп халықаралық көрмесіне қатысып, жаңартылатын энергетика, энергия сақтау, медицина саласындағы шешімдерді ұсынды. 2,5 МВт жел қондырғысының моделі, сондай-ақ литий-ионды батарея модулі және әмбебап литий-ионды ұяшықтар көрмеге келушілердің ерекше қызығушылығын тудырды. Сондай – ақ, стендте медицина саласындағы Росатомның инновациялық өнімі – онкологиялық ауруларды ағзаны үнемдейтін емдеуге арналған «Брахиум» жаңа гамма-терапиялық кешені туралы білуге болады.

Қазақстан мен Ресей атомшыларының бұрыннан келе жатқан берік байланыстары бар, соның ішінде білім беру саласында. 2022 жылдан бастап Алматыда әл-Фараби атындағы ҚазҰУ базасында «МИФИ» Росатом НИЯУ негізіндегі ЖОО филиалы жұмыс істейді. Осы жылдың қараша айында «Қазатомөнеркәсіптің» басшы құрамының өкілдері НИЯУ МИФИ магистратурасын бітіргені туралы алғаш рет диплом алды.

«2024 жылдан бастап біз компанияның қажеттіліктері үшін оқуды Алматы филиалының базасында бастаймыз, онда 100 – ден астам студент – Қазақстан Республикасының Ұлттық экономикасы үшін болашақ мамандар – ядролық факультет студенттері және айтишниктер оқиды»,-деді «МИФИ» НИЯУ баспасөз қызметінде.