Сәуірде Қазақстанда World Nuclear Association (WNA) және Қазақстан Энергетика министрлігі ұйымдастырған World Nuclear Spotlight Kazakhstan форумы өтті. Конференцияда атомдның болашағы туралы мәселелер талқыланды. Росатом басшысының бірінші орынбасары – Даму және Халықаралық бизнес жөніндегі блоктың директоры Кирилл Комаров Мемлекеттік корпорацияның жаһандық атом генерациясының өсуіне қосқан үлесі туралы айтты.

Орыс тілінде көміртексіздену

«Біз Атом энергиясы бүкіл әлемде төмен көміртекті тепе-теңдіктің негізі болатынына сенімдіміз», – деді Кирилл Комаров. Ол тұрақты энергетикалық шешімдерді іздейтін әлем осы салада теңдессіз мүмкіндіктер ашатын атом энергетикасына бет бұратынын атап өтті. МАГАТЭ болжамы бойынша 2050 жылға қарай әлемдік атом генерациясы 2,5 есе өсуі мүмкін. Бұл деңгейге жету үшін атом энергетикасының дұрыс пен бұрысқа саяси бөлінуін еңсеру, ашық кәсіби пікірталас жүргізу және жобаларды іске асыруда кешенді тәсілді қолдану қажет екенін атап өтті Кирилл Комаров.

Мемлекеттік корпорация, ең алдымен, Ресейде атом генерациясын арттыру үшін жұмыс істейді. Кирилл Комаров атап өткендей, Росатом — елдегі өндірілетін электр энергиясының жалпы көлемінің 20% қамтамасыз ететін елдегі ең ірі төмен көміртекті электр энергиясын өндіруші. Ресей жалпы қуаты 28,5 ГВт болатын 36 энергия блогы бар ядролық генерация қуаты бойынша әлемдегі ең ірі бес елдің қатарына кіреді. 2045 жылға қарай Ресей энергетикасындағы атом үлесі Оралда, Сібірде және Қиыр Шығыста жаңа атом электр станцияларының арқасында 25%-ға дейін өсуі керек. Елімізде жиынтық қуаты 30 ГВ кем дегенде 29 энергия блогын салу жоспарлануда. Осылайша, ресейлік атом электр станцияларының жиынтық қуаты (2030 жылдары РБМК реакторлары бар станция пайдаланудан шығарылатындығын ескергенде) бір жарым есе артады.

Росатом сонымен қатар бүкіл әлемде атом генерациясының дамуына үлкен үлес қосады. 25 экспорттық атом энергоблоктарының 22-сін Ресей мемлекеттік корпорациясы жасайды. «Росатом атом технологиялары конвейеріне айналды және әлемде көшбасшы орын алады. Біздің технологиямыз бен тәжірибеміз бүкіл әлемдегі серіктестерге көміртегі ізін азайту және тұрақты даму үшін шешімдер беретіні сөзсіз», – деді Кирилл Комаров.

Электр желісінің тұрақты жұмысына арналған үлкен блоктар сегментінде ең жақсы кешенді ұсыныс – бұл ВВЭР-1200. Бұл апаттар ықтималдығын азайтатын қосымша қауіпсіздік жүйелері бар 3+ буын атом электр станциясы. Ресейде осындай төрт блок жұмыс істейді, Беларуссияда – екеуі, Түркияда, Бангладеште, Қытайда, Египетте құрылыс жүріп жатыр, жақында Венгриядағы жаңа блок үшін «алғашқы бетон» құйылады.

АСММ сегментінде Росатом әлемде бірінші болып сөзден іске көшіп, заманауи қалқымалы АЭС – «Академик Ломоносов» жасады. Ол қазірдің өзінде 70 ТВт-сағаттан астам өндіріп, Ресейдің ең солтүстік қаласы – Певекті электр қуатымен қамтамасыз етті. Алынған тәжірибе негізінде РИТМ-200 реакторы бар қалқымалы энергия блоктарының жаңа желісі құрылады. Олардың алғашқылары 2029 жылы Чукоткадағы Баим КБК жұмысын қамтамасыз ете отырып, электр қуатын бере бастауы керек. Сондай-ақ, Якутияда РИТМ-200 технологиялары негізінде Кючус алтын кен орнында кенішті энергиямен қамтамасыз ету үшін жер үсті АСММ құрылады. «Алайда, 100 МВт қуаты барлық тұтынушыларға сәйкес келе бермейді, ал Росатом аз қуатты реактор шешімдерін ұсынады. Атап айтқанда, Совиное кен орны үшін қуаты 10 МВт «Шельф-М» реакторы бар станция әзірленуде. Біз алған тәжірибе бүкіл әлемдегі серіктестерімізге АСММ негізінде ең жақсы шешімдерді ұсынуға мүмкіндік береді», – деп атап өтті Кирилл Комаров.

Бірақ түбегейлі жаңа технологиялар – бұл «Серпіліс» жобасы, оның шеңберінде Тәжірибелік-демонстрациялық экономикалық кешен (ТДЭК) салынуда: оған БРЕСТ-ОД-300 жылдам қорғасын реакторы және ОЯТ өңдеу және отынды шығару және қайта шығару модульдері кіреді. «Пайдалануға берілгеннен кейін ол жабық отын циклін ақиқатқа айналдырады», – деп сенеді Кирилл Комаров. Регенерацияланған уран мен плутонийді бірнеше рет пайдалану отын қорын бірнеше есе арттыруға мүмкіндік береді және нейтрондардың жылдам спектрінің арқасында ұзақ болатын радиоактивті изотоптардан арылуға болады. Келесі он жылдықта Росатом «Серпіліс» технологиялары негізінде ірі энергия кешендерін салуды жоспарлап отыр – деді Кирилл Комаров.

«Қорытындылай келе, климаттық күн тәртібі Росатом үшін ерекше басымдық екенін атап өткім келеді. Біздің барлық шешімдеріміз Ресейде және бүкіл әлемде көмірқышқыл газының шығарындыларын азайтуға айтарлықтай үлес қосады», – деп қорытындылады Кирилл Комаров.

Қазақстандағы атом энергетикасы

Конференцияны қабылдаған Қазақстан көптеген жылдар бойы елімізде АЭС салу мәселесін қарастырып келеді. Атом Қазақстанға таныс: 1970 жылдары мұнда жылдам нейтронды БН-350 реакторы бар әлемдегі алғашқы АЭС жұмыс істеді, қазір үш зерттеу реакторы жұмысын жалғастыруда. «Ядролық энергия Қазақстан бірегейлігінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады», – деді энергетика вице-министрі Сұңғат Есімханов делегаттарға.

Соңғы бірнеше жылдағы шатдаундар Қазақстанның энергожүйесі күрделі жағдайда екенін көрсетті және ол жылдар өткен сайын қиындай түседі. Сондықтан сенімді және экологиялық  энергетикалық шешімдерді іздеу – бұл басшылықты, бизнесті және елдің қарапайым тұрғындарын өте алаңдататын нәрсе. Болашақ атом электр станциясының тағдыры референдумда шешіледі деп болжануда. Балқаш көлінің жағасындағы Үлкен кентінің жанындағы алаң атом электр станциясын салу үшін қолайлы орын ретінде таңдалды.

Қазақстанды үлкен де, кіші де АЭС қызықтырады. «Қазақстанның алғашқы атом электр станциясы үлкен қуатты реакторға негізделетін болады. Бұдан басқа, АСММ істен шығатын көмір электр станцияларын алмастыру нұсқасы бола алады және кейбір өңірлер үшін тамаша шешімді қамтамасыз ете алады», – деді Қазақстан Энергетика министрлігі Атом энергиясы және өнеркәсіп департаменті директорының орынбасары Гүлмира Мурсалова.

«Қазақстанның ядролық энергетика ұсынатын артықшылықтарды пайдалану үшін барлық мүмкіндіктері бар және бүкіл әлемдік ядролық қоғамдастық оның күш-жігерін қолдауға дайын», – деді WNA бас директоры Сама Бильбао-и-Леон. Оның айтуынша, келесі өте маңызды қадам – ұлттық консенсусқа қол жеткізу. «Қазақстан жаһандық ядролық отбасының бір бөлігі болуға шешім қабылдасымен біз сіздерді қабылдаймыз», – деп сендірді WNA басшысы.