Жалпыұлттық референдумда дауыс берген Қазақстан азаматтарының көпшілігі елімізде атом станциясын салуды жақтады. Бұған дейін Қазақстан билігі бұл ауқымды жобаны халықаралық консорциумға тапсыруды ұсынған болатын. Росатомның басқа елдердің серіктестерімен тығыз ынтымақтастықта шетелде жобаларды жүзеге асыруда мол тәжірибесі бар.
Қазақстанда атом электр станциясының құрылысын қазан айының басында референдумда дауыс берген 71% немесе бес жарым миллионнан астам адам қолдады, деп хабарлады брифингте Орталық референдум комиссиясының төрағасы Нұрлан Әбдіров. 2 миллион адам қарсы болды. Қатысушыларға: «Сіз Қазақстанда атом электр станциясының құрылысымен келісесіз бе?» деген сұрақ қойылды Дауыс беруге барлығы 7,8 млн адам қатысты, келушілер саны 63,6% құрады.
Атом электр станциясын Алматы облысы Үлкен ауылында, Балқаш көлінің жағалауында салу жоспарлануда. Ол 2035 жылға қарай табыс әкелуі керек. Қазақстан билігі түсіндіргендей, құрылыс ауданын таңдау елдің оңтүстік өңірлеріндегі энергетикалық тапшылыққа байланысты, ал Балқаш маңындағы орын кеңес заманынан бері әлеуетті алаң ретінде қарастырылып келеді.
«АЭС, көмір станциялары сияқты, салқындату үшін суды қажет етеді, оны Балқаш көлінен алу жоспарланып отыр. Сонымен қатар, АЭС пайдаланылған суды Балқаш көліне құймайды. Балқаштан келетін салқындатуға арналған су көлдің табиғи булануының 0,32% ғана құрайды. АЭС-ке қолданылатын су реактормен тікелей байланыста болмайды. (…) 2023 жылдың күзінде МАГАТЭ мамандары Балқаш көлі маңында АЭС құрылысына кедергі келтіретін факторлар жоқ екенін тағы да растады», — делінген ел үкіметінің сайтында.
Энергетикалық егемендік негізі
Референдум өткізуден бірнеше күн бұрын Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев атом станциясын құруды қолдайтынын еске салды.
«Мен АЭС салу мәселесі бойынша өз ұстанымымды бірнеше рет айттым. Әлемдік прогрестен шет қалмау үшін біз өзіміздің бәсекелестік артықшылықтарымызды пайдалануымыз керек. Егер азаматтар «қолдап» дауыс берсе, бұл жоба Тәуелсіз Қазақстан тарихындағы ең ауқымды болады», — деді президент мәслихат депутаттарының форумында сөйлеген сөзінде.
Қасым-Жомарт Тоқаев атом электр станциясын салу – елдің ондаған жылдар тұрақты алға ілгерілеуін қамтамасыз ететін, энергетикалық егемендігін нығайтатын ұзақ мерзімді жоба екенін түсіндірді.
«Бұл уақыт талабы. Оның барлық артықшылықтарын бүгінгі жастарымыз бен қазақстандықтардың кейінгі ұрпақтары толық сезінеді», – деп түйіндеді президент.
Қазақстан үкіметінің сайтында құрылыс процесі МАГАТЭ және WANO сияқты халықаралық ұйымдардың бақылауында болады, ал «АЭС салу үшін мердігерді таңдау экономикалық орындылыққа, технологиялық сенімділікке және экологиялық қауіпсіздікке негізделеді» деп хабарлайды.
Қазақстан реакторлық технологияларды жеткізушілер ретінде Қытайды (CNNC), Ресейді (Росатом), Оңтүстік Кореяны (KHNP) және Францияны (EDF) қарастырады. Референдум қарсаңында Қасым-Жомарт Тоқаев азаматтар жобаны мақұлдаған жағдайда республикада бірінші атом электр станциясын (атом электр станциясын) салу мен пайдалануды халықаралық консорциумға сеніп тапсыру керектігін айтты.
Тығыз серіктестікте
Росатомда басқа елдерде атом электр станцияларын салу жобалары аясында әртүрлі серіктестермен халықаралық ынтымақтастықтың мол тәжірибесі бар. Сонымен, Қытайда 3+ буынды ресейлік ВВЭР-1200 реактор қондырғысы бар АЭС жобасы бойынша Росатомның қатысуымен төрт блок салынуда: екеуі «Тяньвань» АЭС және екеуі «Сюйдапу» АЭС-те. Ресейлік және қытайлық мамандар осы екі станцияның жобалары бойынша тығыз ынтымақтастықта жұмыс істейді. Қол қойылған құжаттарға сәйкес ресейлік тарап осы блоктардың «ядролық аралын» жобалады, «ядролық аралдың» негізгі жабдықтарын жеткізеді, сондай-ақ жеткізілген жабдықты авторлық қадағалауды, шеф-монтаждауды және шеф-жөндеуді жүзеге асырады. «Тяньвань» АЭС – Ресей мен Қытай арасындағы экономикалық ынтымақтастықтың ең ірі жобасы.
Венгрияда Росатом ВВЭР-1200 екі реакторы бар «Пакш-2» АЭС салады. Бұл Еуропалық Одақ аумағындағы алғашқы ресейлік жоба. 2022 жылы Венгрия реттеушісі берген станция құрылысының негізгі лицензиясы жобаның халықаралық және еуропалық қауіпсіздік ережелеріне сәйкестігін растайды. Жобаны жүзеге асыруға тек Венгер ғана емес, басқа шетелдік компаниялар да қатысады. «Біз Пакшта шынымен де ірі халықаралық жоба жүзеге асырылып жатқанын мақтан тұтамыз, өйткені ресейлік бас мердігерден басқа қосалқы мердігерлер тізбегінде неміс, француз, австриялық, швед және американдық компаниялар бар»,-деді сыртқы экономикалық байланыстар және сыртқы істер министрі Питер Сийярто осы жылдың наурыз айында.
Египетте Росатом елдегі алғашқы «Эль-Дабаа» атом электр станциясын салады, ол ВВЭР-1200 реакторлары бар төрт блоктан тұрады. Бұл жоба әртүрлі елдердің компаниялары үшін тартымды: Египеттің ірі компаниялары, сондай-ақ Кореяның Гидро және атом энергетикасы корпорациясы (KHNP) білікті мүшелер пулына қосылды: соңғысы, Росатоммен қол қойылған келісімшартқа сәйкес, «Эль-Дабааның» барлық төрт блогында «турбиналық аралдарды» салады, сонымен қатар сатып алады және бұл үшін барлық қажетті жабдықтарды жеткізеді.
