Ресейлік атом ғылымы мен энергетикасы әлемде жетекші орын алады. Серіктестермен бірге Ресейдің атом саласы қолданыстағы технологияларды дамытады және болашақ технологияларды мүмкін етеді. Бұл тенденцияларды МАГАТЭ бас конференциясында және Ресей энергетикалық аптасында Росатомның бас директоры Алексей Лихачев атап өтті.
Өткен шақ және осы шақ
Қыркүйектің ортасында Венада өткен МАГАТЭ Бас конференциясында сөйлеген сөзінің басында Алексей Лихачев жиналғандарға атом энергетикасының пайда болғаны туралы еске салды: «70 жыл бұрын– Обнинск қаласында КСРО-дағы алғашқы атом электр станциясын өнеркәсіптік пайдалануға енгізу маңызды оқиғасы болды». Сонымен қатар Кеңес Одағы МАГАТЭ негізін қалаушылардың бірі болды, ал Ресей оның мұрагері ретінде агенттіктің қызметін сараптамалық және қаржылық ресурстармен қолдауды жалғастыруда, деп атап өтті Алексей Лихачев.
Жеті он жылдық ішінде Ресей атом энергетикасы саласындағы өзінің жетекші позициясын нығайтты және дамытты. 2023 жылғы жетістіктердің қатарында Беларусь АЭС өнеркәсіптік пайдалануға беру, Египеттің «Эль-Дабаа» атом электр станциясының №4 энергоблогында алғашқы бетонды құю, Бангладештегі «Руппур» АЭС-не ядролық отынды әкелу, Боливиядағы Ядролық технологияларды зерттеу және дамыту орталығындағы зерттеу реакторы корпусын жобалау жағдайына жеткізу және орнату болып табылады. Сонымен қатар Росатом Түркияда, Венгрияда, Иранда атом станцияларының құрылысын жалғастыруда, Қытай және Үнді атом электр станцияларының құрылысына жәрдемдесуде.
Ресейде Курск АЭС-2-де жыл соңына дейін №1 блокты физикалық іске қосу жоспарлануда. Ленинград АЭС-2-де №3 энергия блогының іргетасына алғашқы бетон құйылды. Смоленск АЭС-2-де инженерлік ізденістер аяқталды, құрылыс алаңында жұмыстар жүргізілуде.
Сондай-ақ Росатом Обнинскіде Еуропадағы ең ірі радиофармацевтикалық препараттар өндірісі зауытын салып жатыр, Ресейдің атомдық мұзжарғыш флотын ұлғайтуда: жаңа «Ленинград» мұзжарғышы салынды.
«Біз әлемдік атом саласы үшін кадрлар даярлауды түбегейлі жаңа деңгейге көтердік – «Обнинск Тех» халықаралық ядролық білім беретін жаһандық орталық құрдық. Оның инфрақұрылымы түрлі– ғылыми, білім беру, жастарға арналған іс-шараларда – бір уақытта 10 мыңға дейін адамды біріктіруге мүмкіндік береді», – деп атап өтті Алексей Лихачев.
Негізгі трендтер
МАГАТЭ бас конференциясында сөз сөйлеген Алексей Лихачев ХХІ ғасырда әлемдік атом саласының дамуын анықтайтын және Ресейде сәтті жүзеге асырылып жатқан екі тенденцияны атап өтті.
Олардың ішіндегі ең маңыздысы – ядролық отын циклінің тұйықталуы. «Серпіліс» флагмандық жобасы аясында Росатом Ресейде IV буын энергетикалық кешенін салуда. Оған қуаты 300 МВт қорғасын жылытқышы бар жылдам нейтронды БРЕСТ реакторы бар энергия блогы және сәулеленген ядролық отынды қайта өңдеу және одан жаңасын жасау жөніндегі станция маңы кешені кіреді. Осылайша тұйық ядролық отын циклі тұжырымдамасы іске асырылатын болады. «Бұл – пайдаланылған ядролық отынды бірнеше рет пайдалануға мүмкіндік беретін кешенді шешім. Мұндай тәсіл атом энергетикасының экологиялылығын арттыра отырып, ПЯО-мен жұмыс істеудің барлық мәселелерін жояды және оның ресурстық базасын едәуір кеңейтеді», – деп атап өтті Алексей Лихачев.
Белоярск АЭС-тегі БН-800 жылдам нейтрондардағы қолданыстағы реакторда минорлық актинидтерді алғаш рет толық жандыра бастады – реактордың белсенді аймағына олармен бірге жинақтар жүктелді. Бұдан басқа, салынып жатқан БН-1200 блогы үшін мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң қорытындысы алынды.
Мемлекеттік корпорация басшысы атап өткендей, шетелдік серіктестердің болашақтың атом энергетикасын құру жөніндегі бірлескен жұмыстарға қызығушылығы артып келеді. Өткен жылы Росатом Қытаймен жылдам нейтрондағы реакторлар мен ядролық отын циклінің тұйықталу саласындағы ұзақ мерзімді ынтымақтастықтың кешенді бағдарламасына қол қойды. Осы жылдың мамыр айында «Серпіліс» жобасы алаңына Үндістан өкілдері келді.
Екінші беталыс – шағын энергетиканы дамыту. Мұнда да Росатом жөн сілтейді. Бүгінгі таңда әлемдегі жалғыз «Академик Ломоносов» қалқымалы атом электр станциясына қосымша тағы төрт біршама қуатты қалқымалы атом энергоблоктары салынуда. РИТМ-200Н реакторларымен алғашқы ресейлік жер үсті ҚААС салу бойынша жұмыс жүргізілуде.
Алексей Лихачев сондай-ақ МАГАТЭ-нің шағын атом энергетикасы саласында, оның ішінде шағын модульдік реакторлар бойынша платформа және реттеуші органдардың олардың қауіпсіздігі мәселелері жөніндегі форумы шеңберінде жүргізіп жатқан жүйелі жұмысын атап өтті.
Мамыр айында Росатом Өзбекстанмен алты энергоблоктан тұратын шағын атом станциясын салуға әлемдегі алғашқы экспорттық келісімшарт жасады. Болашақ атом электр станциясының инфрақұрылымын құру жұмыстары қазірдің өзінде басталуда. Сондай ақ мемлекеттік корпорация өзбекстандық әріптестеріне атом энергетикасын реттеу жүйесін дамытуда қолдау көрсетеді.
Кейінірек «Ресей энергетикалық апталығы (РЭА)» халықаралық форумында сөйлеген сөзінде Өзбекстан Энергетика министрлігі жанындағы Атом энергетикасын дамыту агенттігінің директоры Азим Ахмедхаджаев республиканың атом энергетикасының пайдасына таңдауы елдің өсіп келе жатқан халқы мен экономикасын сенімді және экологиялық таза энергиямен жабдықтауды қамтамасыз етуге ұмтылуынан туындағанын айтты. Оның айтуынша, Ташкентте оның өте қолайлылығы мен сумен жабдықтауды аз талап ететіндігіне байланысты шағын генерацияға артықшылық берілді, ал Росатомға мемлекеттік корпорацияның ұсынысы вендорлар арасында ең артық болып шықты.
Технологиялық егемендік экспорты
Росатом әлемдік атом саласындағы модалар мен тенденциялардың заң шығарушысы бола отырып, технологиялық егемендікті басқа елдерге экспорттауға дайын. Бұл туралы Ресей Федерациясының президенті Владимир Путин «Ресей энергетикалық апталығында» мәлімдеді. «Ресей толыққанды ғылыми және өндірістік тізбектерді қалыптастыру арқылы энергетикадағы серіктестерінің технологиялық егемендігін нығайтуға дайын. Росатом станциялары шетелде жергілікті кадрларды даярлаумен, инженерлерді, жұмысшыларды, менеджерлерді жаңа нысандарға оқытумен қатар салынып жатқан кезде бейбіт атом саласындағы ынтымақтастық осылай дамиды. Шын мәнінде, біз станция салып қана қоймаймыз, Росатомда айтылғандай, біз серіктестеріміз үшін энергетика мен экономиканың жаңа саласын құрып жатырмыз», – деп атап өтті Владимир Путин.
Бұл ойды РЭН-да Алексей Лихачев сөйлеген сөзінде өрбітті. Біріншіден,- деп атап өтті ол, АЭС салу – бұл жай ғана энергия объектісін салу емес, қабылдаушы ел үшін оқушылармен жұмыс істеуден бастап кадрлар даярлаудан бастап пайдаланудан шығаруға дейінгі жаңа саланы құру және мұның бәрі 100 жылға арналған. Екіншіден, мемлекеттік корпорация әрқашан жобаны барынша оқшаулауға ұмтылады. Оқшаулау деңгейі, яғни жобада білікті жеткізушілердің жергілікті тауарларын, жұмыстары мен қызметтерін Росатом мен жергілікті реттеуші пайдалануы әрқашан құжаттарда көрсетілгеннен жоғары. Үшіншіден, пайдалану барысында Росатом станцияға қызмет көрсету және қосалқы бөлшектерді жеткізу функцияларын жергіліктендіреді.
«Белгілі бір кезеңде, жеті-сегіз блоктан бастап, отын технологияларын оқшаулаудың экономикалық орындылығы басталады және бұл бізге тиімді, өйткені біз әрқашан өзіндік құнын оңтайландырамыз. Жергіліктендіру – бұл қарыз тілекпен сәйкес келетін жағдай», – деді Алексей Лихачев. Сонымен қатар, оның айтуынша, сол немесе басқа елде атом саласын құру ресейлік атомды да күшейтеді. «Технологиялық егемендікті неғұрлым көп экспорттасаңыз,өзіңіз де соғұрлым күшті, егеменді, тәуелсіз боласыз. Біздің сұранысқа ие III буынды технологияларымыздың экспорты бойынша жұмыс жасай отырып, біз IV буынды алғашқы референттік үлгілерін жасауға аз күш жұмсамаймыз. Мұнда win-win тарихы бар», – деп қорытындылады Росатом басшысы.
Жаңа буын технологияларын тиімді дамыту үшін Ресейде 2025-2030 жылдары «Жаңа атом және энергетикалық технологиялар» ұлттық жобасы аясында бес федералды жоба іске асырылатын болады. Бұл – «Қуаты жоғары және аз АЭС-тің сериялық референттілігі», «Жаңа атом энергетикасы», «Екі компонентті энергетиканы дамытуға арналған эксперименттік-стендтік база», «Термоядролық энергетика технологиялары» және «Атом энергетикасының арнайы материалдары мен технологиялары». Бұл жобалардың мақсаты – Ресейдің атом саласындағы әлемдік көшбасшылығын нығайту. «Қазір біздің көшбасшылығымыз жаһандық болып табылады. Бұл біздің жетекші компания – Росатом жүргізетін жұмыс көлемінен айқын көрінеді», – деді Владимир Путин РЭН-де сөйлеген сөзінде.
Халықаралық ынтымақтастық
Ресейдің жетекші рөлін халықаралық атом қауымдастығы мойындайды. «МАГАТЭ басшысы Рафаэль Гросси айтқандай, Ресейді атом энергетикасының дамуынан сызып тастау мүмкін емес, Ресейсіз бұл мүмкін емес», – деді МАГАТЭ бас директорының орынбасары Михаил Чудаков NL-ге берген сұхбатында. – Халықаралық ынтымақтастық -атом энергетикасындағы ең маңыздысы. Біз мұны МАГАТЭ, World Association of Nuclear Operators, Nuclear Harmonization and Standartization Initiative бағдарламасы бойынша көріп отырмыз, оның шеңберінде шағын модульдік реакторларды жедел енгізу жүретіндей реттегіштердің тәсілдерін үйлестіру жүріп жатыр. Әрине, Ресей барлық жерде қатысады, мысалы, Росатом Техникалық академиясында әріптестерін қабылдайды. Биылғы жылы Ресейде Росатом өткізген іс-шаралар саны азайған жоқ. Ресей МАГАТЭ-нің барлық іс-шаралары мен жұмыс топтарының белсенді қатысушысы болып қала береді. Иә, конференцияларда ресейлік сөз сөйлеушілерді онша көзге түспейтіндей етуге тырысу болды, бірақ біз оны түзетеміз және бұл барған сайы сирек кездеседі».
РЭН-де Росатом басшыларының басқа елдердің өкілдерімен бірқатар кездесулері өтті. Мәселен, Мьянманың одақтас электрлендіру министрі Ньян Тунмен Алексей Лихачев республикасында ҚААС-тың құрылыс жобасын іске асырудағы прогресті және жел генерациясы саласындағы өзара іс-қимылды талқылады. Естеріңізге сала кетейік, өткен жылдың маусым айында Санкт-Петербургтегі «Росатом Жаңартылатын энергия» халықаралық экономикалық форумында (ол кезде – «Новавинд») Мьянманың электрлендіру министрлігі мен Zeya & Associates Мьянма ұйымы қуаты 200 МВт-қа дейінгі жел паркін салу туралы өзара түсіністік туралы меморандумдарға қол қойды.
Беларусь Энергетика министрі Алексей Кушнаренкомен Алексей Лихачев Беларусь АЭС-іне қызмет көрсетуді, ядролық отын жеткізуді және ядролық отын цикліндегі бірлескен жобаларды, сондай-ақ Одақтас мемлекеттің технологиялық егемендігін қамтамасыз етуге бағытталған жаңа атомдық емес бастамаларды іске асыруды талқылады.
Сербияның халықаралық ынтымақтастық министрі Ненад Поповичпен Алексей Лихачев ядролық технологияларды энергетикалық емес қолдануды және Ресейдің жоғары оқу орындарында атомдық және сабақтас мамандықтар бойынша кадрлар даярлауды талқылады. Егер Сербияда атом энергетикасы объектілері мен ядролық отын циклінің құрылысын талқылауға ресми тұлғалар үшін заңнамалық тыйым алынып тасталса, тараптар атом энергетикасы жобаларын іске асыру кезінде ынтымақтасуға ниетті. Бұл шектеулерді алып тастау мүмкіндігі қарастырылуда.
Сонымен қатар Росатом бас директорының халықаралық қызмет жөніндегі орынбасары Николай Спасский экономика және қаржы министрі Алуссени Сану бастаған Мали делегациясымен кездесті. Кездесуге республиканың Энергетика және су ресурстары министрі Бинту Камара, Көлік және инфрақұрылым министрі Мадина Сиссоко Дембеле және тау-кен өнеркәсібі министрі Амаду Кейта қатысты. Тараптар елде күн генерациясы объектілерін құруды, геологиялық барлау мен ынтымақтастықты кеңейтуді талқылады, тығыз байланыстарды жалғастыру туралы уағдаласты. Сонымен, Мали тарапы Николай Спасскийдің жыл соңына дейін ресейлік АЭС-ке келуге шақыруын қабылдады.
