Жаңа бизнес-бағыттар Росатом құрылымында барған сайын көбірек орын алады: олардың барлығы сексеннен астам. Жыл бойы осы айдарда біз жаңа бизнестің әртүрлі бағыттары туралы айттық. 2024 жылдың соңғы санында түйіндеме дайындалды.
Таза энергетика
Росатом іс жүзінде таза генерацияның барлық негізгі түрлерін дамытады. Негізгі атомдық түрін есептемегенде (ҚААС салу бойынша барлық жаңа жобаларды қосқанда), бұл жел, сутегі, био-, күн және гидроэнергетика.
Росатом жеке жел станцияларын салады, осыған орай жел қондырғыларының негізгі компоненттері — жеке «салмасы» бар гондолалар мен қалақтарды – мемлекеттік корпорацияға кіретін кәсіпорындар шығарады. Ресейде Росатом 2027 жылға дейін жалпы қуаты шамамен 1,7 ГВт ЖЭС-ті пайдалануға беруді жоспарлап отыр.
Сондай-ақ мемлекеттік корпорация ЖЭК-жобаларды шетелде де іске асырады. Міне, бір ғана елдің мысалы: Қырғызстанда «Лейлек» ГЭС салынуда, Жалал-Абад облысында қуаты 30 МВт «Чандалаш» ГЭС салу туралы келісімге қол қойылды. Ыстықкөлде қуаты 100 МВт ЖЭС салу жобасы басталды. Жалпы алғанда, биылғы жылы «Атомэкспо»-да қол қойылған екі келісім шеңберінде ондаған объектілер салынуы тиіс: жиынтық қуаты 1 ГВт ЖЭС және жиынтық қуаты 400 МВт ГЭС.
Сондай-ақ Росатом Ресей мен Қазақстанда биогаз станцияларын салу жобасын пысықтап, мал шаруашылығы мен тамақ өнеркәсібінің қалдықтарын энергия мен тыңайтқышқа айналдыруда. Мұндай станциялар тұйық циклді экономиканың мысалы болып табылады.
Электр энергиясын сақтау жүйелері
Электр энергиясын өндіріп қана қоймай, сақтау керек. Росатом көлік және энергетика үшін электр энергиясын жинақтағыштар салудың толық өндірістік тізбегін құруда. Бұл тізбек литийден басталады – Росатом Колмозерское кен орнында кеніш салуда және Боливиядағы литий сортаңдарын өңдеуге қатысады. Сонымен қатар Росатом Калининград облысында және жаңа Мәскеуде әрқайсысының қуаты 4 ГВт·сағ литийиондық аккумуляторлар өндірісі бойынша толық циклді кәсіпорын – екі гигафабрика салуда. Осы фабрикалардан алынған акуумуляторлар ресейлік электромобильдерге орнатылады. Росатом және өзі электромобиль жасауға қатысады. Сәйкес бренд: «Атом».
Экологиялық шешімдер
Росатомның пайдаланылған ядролық отынмен (ПЯО) және радиоактивті қалдықтармен (РАҚ) жұмыс істеу тәжірибесі мол. Мемлекеттік корпорация ПЯО мен РАҚ қайта өңдеу, сақтау және көму үшін инфрақұрылым салады және жаңартады, қауіпті объектілерді жояды. Жаңа мысал – сұйық металл жылу тасымалдағышы бар атомдық сүңгуір қайықтарға орнатылған реактордың соңғы пайдаланылған суырмалы бөлігін ресейлік Гремих базасынан алып шығу.
Мемлекеттік корпорация кәсіпорындардың өмірлік циклдерін аяқтау саласындағы білім мен дағдыларды экологиялық жағдайды жақсартуға бағытталған жобаларды іске асыру үшін пайдаланады. Мәселен, Росатом Тәжікстанда (Табошар кенішін және елдің Соғды облысындағы қалдық қоймасын қайта өңдеу), Қырғызстанда (Каджи-Сай, Талды-Бұлақ, Тұйық-Суу және Дальный кеніштерінің қалдық қоймаларын қайта өңдеу және консервациясы) бір жобаларды аяқтап, басқа жобаларды жүзеге асыруды жалғастыруда. Беларуссиялық әріптестерімен Росатом Беларусьта жарамсыз пестицидтердің Қалалық көмуін жою үшін технология мен тәжірибелі залалсыздандыру қондырғысын салуды талқылайды.
Жаңа материалдар
Росатом жаңа материалдар мен оларды пайдалану технологиялары саласында үш бағытты дамытады: композициялық, аддитивті және сирек жер.
Композиттік бағыт аясында Росатом шикі мұнайдан дайын өнімге дейін толық циклді көміркомпозиттер өндірісін құрды, енді жақсартады. Росатом композиттері центрифугалар өндірісінде уранды, көлік бөлшектерін, спорттық жабдықтарды, құрылыс және жол құрылымдарын, ЖЭС қалақтарын және т.б. байыту үшін қолданылады.
Аддитивті бағыт аясында Росатом әртүрлі технологиялар бойынша металдармен басып шығаратын 3D принтерлердің сериялық өндірісін жолға қойды, металл ұнтақтарының бірнеше түрін шығарады және өнімді басып шығару қызметтерін ұсынады. Росатом ядролық отын өндірісінде басып шығарылған өнімдерді қолдана бастады. Сонымен аддитивті тәсілмен жасалған жұмыс дөңгелегі Сібір химия комбинатының сублимат өндірісіндегі сорғыда жұмыс істейді.
Сирек жер бағыты аясында Росатом сирек жер өнімдерін жасаудың: кеннен бастап магниттерге дейін толық тізбегін құрады. Сирек жер металдарының (СЖМ) ұжымдық концентраттарын жеке қосылыстарға бөлу бойынша қуаттарды, сондай-ақ магниттер шығаратын зауытты іске қосу жоспарлануда.
Солтүстік теңіз жолымен тасымалдау
Росатом бизнесінің бұл бағыты достас елдермен жыл бойы сауда маршруттары мен жүк тасымалын орнатуға бағытталған. Қытаймен ынтымақтастық орнатылды. Мәселен, қараша айында Санкт-Петербургте ЖМК бойынша ынтымақтастық жөніндегі кіші комиссияның бірінші отырысы өтті. Бұған дейін қытайлық NewNew Shipping Line компаниясымен жүк кемелерін салу үшін бірлескен кәсіпорын құру туралы келісім жасалған болатын. Сол компаниямен «№1 Арктикалық экспресс» – екі елдің порттары арасындағы контейнерлік тасымалдар іске қосылды. Сонымен қатар басқа елдер де маршрутқа қызығушылық танытады.
Солтүстік теңіз жолындағы қозғалысты жеті атомдық мұзжарғыш қамтамасыз етеді. Ресейдің бірегей атом флоты кеңеюде: қараша айында 22220 «Чукотка» жобасының атом кемесі іске қосылды, сол «Якутия» жобасының мұзжарғышы пайдалануға беріледі деп күтілуде, «Ленинград» және 10510 «Ресей» жобасының мұзжарғышы салынуда. Атом мұзжарғыштары ең қуатты ғана емес, сонымен қатар қоршаған ортаға әсер етпейді, өйткені олар зиянды шығарындыларды тудырмайды.
Ядролық медицина
Росатом радиоизотоптарды – радиофармацевтикалық препараттарға арналған шикізатты үздік 5 жеткізушінің қатарына кіреді. Серіктестер арасында әлемнің 50 елінен 170-тен астам компания бар, оларға мемлекеттік корпорация изотоптық өнімдердің өте кең желісін жеткізеді.
Росатом сонымен қатар Обнинскіде радиофармацевтикалық препараттар шығаратын Еуропадағы ең үлкен зауыт салуда. Диагностика мен емдеуге арналған ең сұранысқа ие препараттар да, сондай-ақ озық препараттар да: лютеций-177 (тасымалдаушымен және тасымалдаушысыз), актиний-225, торий-227 және қатерлі ісіктердің операция жасауға келмейтін метастазалық түрлерін емдеуге арналған басқа изотоптар негізінде шығарылады.
Технология
Росатом озық технологиялық бағыттарды дамытуға қатысады: роботтехника, цифрлық сервистер, кванттық компьютерлер және көптеген басқа бағыттар.
Росатом портфелінде 60-тан астам сандық өнім бар. Росатомның цифрлық дамуы процестерді автоматтандыруға (RPA), low-code-бағдарламалауға, кескінді тану технологиясына (OCR) қатысты.
Росатом АЭС салу процестерін цифрландыруды қамтамасыз етеді. Росатомның флагмандық өнімдерінің бірі – шетелдік АЭС-ке жеткізілетін аналитикалық тренажерлар.
Сонымен қатар Росатом өтпелі цифрлық технологияларды дамытады: деректермен жұмыс, заттар интернеті, жасанды интеллект және т.б. Сондай-ақ Росатом – қалалық ортаны, қалалық және аймақтық басқаруды, көлікті, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығын және энергетиканы цифрландыруға арналған шешімдердің жетекші ресейлік әзірлеушілерінің бірі. Жобалар географиясында Ресей мен ТМД-да 200-ден астам қала бар.
Ресейлік атом саласы кәсіпорындарында роботтехникалық кешендер қолданылады және жақын арада роботтандыру кеңейеді.
Жеке маңызды бағыт — кванттық технологияларды әзірлеуге қатысу. Росатом 2020 жылдан бастап «Цифрлық технологиялар» федералды жобасы аясында жүзеге асырылып келе жатқан «Кванттық есептеу» жол картасының үйлестірушісі болып табылады. 2024 жылы Росатом ғалымдары әріптестерімен бірге иондарда 50 кубиттік кванттық компьютер құрды, осы бағыттағы әзірлемелер жалғасуда.
Түйіндеме
Әрине, қысқа жазбада барлық жаңа бизнесті сипаттау мүмкін емес. Бірақ дамудың жаңа бағыттарын таңдағанда, Росатом көптеген критерийлерді басшылыққа алады, ең маңыздыларының бірі – тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізу: қол жетімді және таза энергия, жақсы денсаулық пен әл-ауқат, жауапты тұтыну және өндіріс және климаттың өзгеруімен күрес.
