Қазақстанда ВВЭР-1200 реакторларымен қуаттылығы жоғары АЭС салу жұмыстары басталды. Жобаны «Росатом» бастаған Халықаралық консорциум жүзеге асырады. Реакторлардың бұл түрі және станцияның қауіпсіздігі мен тиімділігі қалай қамтамасыз етілетіні туралы толығырақ біздің материалдан оқисыз.
8 тамызда Алматы облысының Үлкен кентінде, Балқаш көлінің жағалауында АЭС салу бойынша алғашқы жұмыстар – оңтайлы алаңды таңдау және жобалау құжаттамасын дайындау үшін инженерлік ізденістер басталды. «Росатом» инжинирингтік дивизионының мамандары алғашқы барлау ұңғымасын бұрғылауға және топырақ сынамаларын іріктеуге кірісті. Бұл зерттеулер болашақ станцияның сенімділігі мен қауіпсіздігі үшін сейсмикалық тұрақтылықты, гидрогеологиялық ерекшеліктерді және аумақтың басқа параметрлерін бағалауға мүмкіндік береді. Осы кезең аясында барлығы кемінде 50 ұңғыма жүргізілді, олардың тереңдігі 30-дан 120 метрге дейін құрайды. Алынған деректер негізінде АЭС-тің нақты орналасуы туралы шешім қабылданады.
«Үлкендегі инженерлік ізденістердің басталуы – бұл Қазақстанның қазіргі тарихындағы алғашқы қуаты үлкен атом электр станциясына апаратын жолдың басы. Бұл кезеңде біз оның болашақ атом станциясына жарамдылығына толық сенімді болу үшін алаңды мұқият зерттеуге күш саламыз. «Росатом» Қазақстанның дамуы үшін осы стратегиялық маңызды жобаны іске асыру үшін барлық жинақталған тәжірибені қолдануға дайын», – деп атап өтті «Росатом» мемлекеттік корпорациясының бас директоры Алексей Лихачев.
Қазақстандағы АЭС-те ВВЭР-1200 реакторы орнатылады. Қысымдағы жеңіл суы бар реакторлар (Pressurized Water Reactor, PWR) атом энергиясын бейбіт жолмен игеру дәуірінің басында құрылды. Бүгінгі таңда олар әлемдік атом энергетикасында басымдық алады: МАГАТЭ деректері бойынша, әлемде жұмыс істейтін 416 реактордың 306-сы PWR типіне жатады.
Осы үлкен халықаралық топтамадағы негізгі ұстанымдардың бірі – ресейлік ВВЭР. Бұл ресейлік атом энергетикасының негізі. Мұндай реакторларды табысты пайдаланудың көп жылдық тарихы бар және тиімділік пен қауіпсіздікті арттыру бағытында үздіксіз дамып келеді.
ВВЭР-1200 – «Росатомның» флагмандық жобасы, 3+ буындағы ең заманауи, технологиялық және қауіпсіз ресейлік реактор. Ол осы типтегі реакторларды конструкциялау мен пайдаланудың барлық тәжірибесін жинады. Оның қызмет ету мерзімі – 60 жыл, оны тағы 20 жылға ұзарту мүмкіндігі бар. ВВЭР-1200-дің басқа да маңызды сипаттамалары – қуатты маневрлеу мүмкіндігі, белгіленген қуатты пайдаланудың жоғары коэффициенті (90%), отынды қайта жүктеместен 18 ай жұмыс істеу мүмкіндігі.
ВВЭР-1200 блогында екі контур бар. Тұйық және герметикалық бірінші тізбекте реактор орналасқан. Онда жүретін ядролық бөліну реакциясы нәтижесінде жоғары қысыммен (16,2 МПа) және температурамен (328,8 °C дейін) реактор арқылы өтетін бор қосылған химиялық тұзсыздандырылған су түрінде жылу тасымалдағышты қыздыратын орасан зор энергия бөлінеді. Жылу тасымалдағыштың айналымы бірінші тізбектің ішінде төрт қуатты негізгі айналым сорғыларының көмегімен жүзеге асырылады.
Реактордан қыздырылған су бу генераторларына түседі, онда ол жылуды екінші тізбектегі суға жібереді, ол қайнайды, нәтижесінде бу пайда болады.
Екі тізбекті конструкция тізбектердің бір-бірінен толық оқшаулануын қамтамасыз етеді, яғни реактордың ішіндегі су бу генераторларының ішіндегі сумен физикалық түрде байланыста болмайды және оған жылу алмасу беті арқылы жылу береді. Осының арқасында радиоактивті судың бірінші тізбектен тыс түсуіне жол берілмейді.
Түзілген бу үлкен бу құбырлары арқылы турбинаға жіберіледі, онда оның энергиясы бу турбинасының білігін айналдырады. Біліктің айналуы электр генераторына беріледі, ол айналу арқылы электр энергиясын өндіреді. Генератор өндіретін электр қуаты күшейткіш трансформаторларға түседі, содан кейін элегаздық ток өткізгіштер арқылы тарату құрылғысына түседі және одан әрі желіге беріледі.
ВВЭР-1200 реакторы бар блок экстремалды және ықтималдығы өте аз әсерлерге төтеп беруге арналған: 9 баллға дейінгі жер сілкінісі, құйын мен 60 м/с дейін дауыл, цунами және 10 метрге дейінгі толқындар.
Жобада қауіпсіздіктің тәуелсіз — белсенді және пассивті жүйелері қолданылады. Белсенді жүйелер ықтимал штаттан тыс жағдайларға тез жауап беру үшін әзірленген. Пассивті қауіпсіздік жүйелерінің жұмысы электр қуаты болмаған кезде де және оператордың қатысуынсыз қамтамасыз етіледі. Шағын материалда барлық жүйелер туралы айту мүмкін емес, сондықтан олардың бірнешеуін ғана атап өтеміз.
Пассивті қауіпсіздік жүйесінің маңызды элементтерінің бірі — «балқыма тұзағы» -ресейлік атомшылардың ноу-хауы. Бұл салмағы 144 тонналық болат ыдыс болып табылады, ол штаттан тыс жағдайда белсенді аймақтың балқыма фрагменттерін мықтап ұстайды және олардың реактор ғимаратының герметикалық қабатынан асып кетуіне жол бермейді.
Пассивті қауіпсіздік жүйесінің тағы бір элементі – белсенді аймақтың апаттық салқындату жүйесі реактордың көлемінен бірнеше есе көп су көлемімен белсенді аймақты салқындатуға арналған. Реакторды басқару және қорғау жүйесі сияқты, электрмен жабдықтау мүлдем болмаған жағдайда да 72 сағат бойы өз қызметін атқарады.
Жылуды пассивті тарату жүйесі (ЖПТЖ) реактордың белсенді аймағынан екінші тізбек арқылы қалдық жылу бөлуді қамтамасыз етеді.
Бүгінгі таңда «Росатом» бүкіл әлем бойынша ВВЭР-1200 реакторларымен блоктар салуда. «Росатомның» екі ірі атом құрылысы – түріктің «Аккую» АЭС-і және Египеттегі «Эль-Дабаа» АЭС-і. Екі алаңда бір уақытта ВВЭР-1200 реакторлары бар төрт-төрттен блок салынуда. ВВЭР-1200 екі реакторы бар Венгриялық «Пакш-2» АЭС-і — Еуропалық Одақ аумағындағы алғашқы осындай жоба. Бангладештегі «Руппур» АЭС те ВВЭР-1200 бар екі блоктан тұрады, екеуі де белсенді түрде салынуда. Сондай-ақ, «Росатом» Қытайдағы екі атом электр станциясының құрылысына қатысады: «Сюйдапу» АЭС-індегі №3 және 4 блоктар және «Тяньвань» АЭС-інде №7 және 8 блоктар, барлығы – ВВЭР-1200 реакторларымен.
«ВВЭР-1200 реакторлары қазірдің өзінде Ресейде және одан тыс жерлерде жұмыс істейді — Ресейде төрт блок және Беларуссияда екеу. Бұл технологияны Венгрия, Египет, Түркия, Бангладеш және Қытайдағы серіктестеріміз де таңдады. Алда көп жұмыс күтіп тұр, біз Ресей мен Қазақстан басшылығының көмегі мен қолдауына сенеміз», – деп атап өтті «Росатом» бас директоры Алексей Лихачев.
