80 yıl önce, 20 Ağustos 1945 tarihinde, SSCB Savunma Komitesi nükleer silah geliştirme yetkisine sahip bir Özel Komisyon kurdu. Bu tarih ulusal nükleer endüstrinin doğum günü olarak kabul ediliyor. Bu makaleyle, bu yıl yıldönümlerini kutlayan Rosatom şirketlerini inceleyeceğimiz yeni bir seriye, Yıl Dönümleri’ne başlıyoruz. En önemlisiyle başlayalım.
Özel Komisyon, SSCB’de ‘uranyumun atom içi enerjisinin kullanımı’ ile ilgili her türlü faaliyetten sorumluydu. Bilimsel araştırmaları organize etmek, uranyum aramak ve SSCB’de ve sınırlarının ötesinde – Bulgaristan, Çekoslovakya ve diğer ülkelerde – uranyum madenciliği için altyapı inşa etmekle meşguldü. Komisyon, uranyumun işlenmesi, nükleer enerjinin kullanımıyla ilgili ekipman ve malzemelerin üretimi ve en önemlisi nükleer enerji santrallerin inşası ve atom bombasının yaratılması için düzenlemeler yaptı.
Komisyonun yayınladığı ilk belgede, Rosatom Genel Müdürü Aleksey Likhachev’in de söylediği gibi, Rus nükleer endüstrisinin hâlâ üzerinde durduğu iki ‘ayak’ olan nükleer silahların ve nükleer enerjinin geliştirilmesine ilişkin hükümler yer alıyordu.
Nükleer enerji ve nükleer silahlar paralel olarak geliştirildi. Sovyet nükleer mühendisleri, zincirleme reaksiyonu kontrol altında tutmayı öğrendikleri için bir nükleer güç santrali tasarlayan ve inşa eden ilk kişilerdi. Bu, nükleer enerjinin yıkıcı doğasının ehlileştirilerek insanlara ısı ve elektriğin sağlanması için üretken hale getirildiği zamandı.
Ocak ayında yıl dönümü
Bu ocak ayında, Smolensk Nükleer Güç Santrali’nin (NGS) 3. Güç Ünitesi, 17 Ocak 1990 tarihinde elektrik şebekesine bağlanmasının 35. yıl dönümünü kutluyor. Ünitenin inşasına Mayıs 1984’te başlandı; ilk kritikliğe Aralık 1989’de ulaşıldı. Ünite, 1000 MW gücünde bir RBMK reaktörü ile donatılmıştır.
Smolensk NGS diğer santrallerden farklıdır. Tasarımı, acil çekirdek soğutma sistemi (ECCS) ve buhar yoğuşması için reaktör altı bastırma havuzunu içeren ilk tasarımdır. Günlük çekirdek hesaplamaları yapan özel bilgisayar yazılımı, yakıt demetlerinin yeniden düzenlenmesini mümkün kılarak optimum yakıt yanması ve enerji salımı sağlar.
Smolensk NGS’deki 3. Güç Ünitesi’nde buhar tahliye sistemleri, tasarım dışı bir kazada dokuz kanal aynı anda tahrip olsa bile aşırı buhar basıncına dayanacak şekilde geliştirildi. Ancak, az sayıda kanal yırtılması vakasının kaydedildiği belirtilmelidir. Smolensk’teki diğer iki güç ünitesi de geliştirildi.
Smolensk NGS’nin üç güç ünitesi de hizmet ömrünü uzatma programından geçti. Örneğin, 3. Güç Ünitesi, 14 Aralık 2034 tarihine kadar işletilebilir. Hizmet ömrünü uzatma programının bir parçası olarak, kontrol sistemlerinin neredeyse tamamı teknoloji bakımından yenilendi, kullanım ömrü dolan ekipmanlar değiştirildi ve yeni nesil güvenlik sistemleri kuruldu. Smolensk NGS’nin mevcut ünitelerinin yakın gelecekte devreden çıkarılması ve sahada iki yeni reaktör inşa edilmesi planlanıyor. Yeni reaktörler için ilk beton dökümü 2027 yılında yapılacak.
RBMK reaktörleri, ‘kanal tipi’ olarak adlandırılan tasarıma sahiptir: reaktör çekirdeğindeki her yakıt demeti, ‘teknolojik kanal’ adı verilen ayrı bir borunun içine yerleştirilmiştir. Bazı yakıt demetleri, ticari ve tıbbi izotopların üretimi için hedeflerle değiştirilebilir. Geçen yıl, Smolensk NGS kobalt-60 üretmeye başladı. Bu izotop, tıbbi aletlerin ve gıda ürünlerinin sterilizasyonu, bitki büyümesinin uyarılması, kanalizasyon ve atıkların dezenfeksiyonu vb. için kullanılır. İzotop üretimi, geçen yıl her sayımızda okuyucularımıza ayrıntılı olarak anlattığımız Rosatom’un yeni enerji dışı iş kollarından biridir. Yeni iş kolları, Rus nükleer endüstrisinin üzerinde durduğu ‘üçüncü ayak’tır.
Smolensk NGS, diğer tüm Rus nükleer enerji santralleri gibi, çevrenin korunmasına büyük önem veriyor. Santralin etrafındaki 30 kilometrelik alanda toprak, su ve hava radyasyon seviyeleri sürekli olarak kontrol ediliyor. 2001 yılından bu yana nükleer enerji santralinin soğutma suyunu aldığı Desnogorskoye su rezervuarına, kırmızı listeli kara sazan dahil olmak üzere düzenli olarak balıklar bırakılıyor. Balıklar, aşırı yosun büyümesini önleyerek göletin ekosistemini iyileştiriyor. Şimdi Desnogorskoye rezervuarı, yüksek su kalitesinin açık bir göstergesi olan kerevit ve karideslerle de dolu.
Smolensk NGS, Sovyet ve daha sonra Rus bilim insanlarının, mühendislerinin ve tasarımcılarının atomların doğası hakkında nasıl bilgi topladıklarının ve sonra bunu nasıl uygulamaya koyduklarının canlı bir örneğidir. Yaptıkları işe tutkulu bağlılıkları Rosatom’u küresel bir nükleer endüstri lideri yapıyor.
