Norveç, Kuzeybatı Rusya’nın Kutup bölgesindeki temizleme projelerini finanse ederek Rusya’ya nükleer atıklarını elden çıkarması için yardım ediyor. Norveç Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Audun Halvorsen, komisyonda yaptığı konuşmada “Norveç için, Rusya’yla nükleer ve radyasyon güvenliği alanında işbirliği yapmak önceliktir. 25 yılda çok şey başardık” dedi.

Rosatom’un Radyoaktif Atık, Tüketilmiş Nükleer Yakıt ve Nükleer İşletmeden Çıkarma için Uluslararası Projeler ve Programlar Merkezi’nden uluslararası iyileştirme proje yöneticisi Anatoly Grigoriev, Mr. Halvorsen’ın görüşlerini destekledi.

Grigoriev, kullanılmış yakıtların nerdeyse tamamının kullanım dışı kalmış nükleer denizaltılardan çıkarıldığını söyledi.

Lepse hizmet gemisinin radyoaktivitesi, hasarlı yakıt düzeneklerinin sökülmeye başlandığı 2019’dan itibaren düşüşe geçti. Radyoaktivite, 2020 yılı içinde 540,000 Curie (Ci)’den 20,000 Ci’ye düştü. 1984’te bir Atomflot deniz üssünde meydana gelen kaza sonrası rıhtıma bağlanan gemi, aşama aşama kullanımdan çıkarılmıştı. Düzenekler ise yıllarca Lepse’nin güvertesinde tutulmuştu.

Sayda, Andreev ve Gremikha Koylarındaki denizaltı üslerinde radyoaktif atık ve kullanılmş nükleer yakıtın kontrol altında tutulması ve atıkların tutulduğu bölgelerin rehabilitasyonu için özel tesisler inşa edildi.

Sayda Koyu, reaktör ve hizmet gemisi parçalarının özel varillerde uzun süreli olarak depolanabilmesi için planlanmıştır. Mevcut durumda, denizaltı reaktör bileşeni içeren 121, hizmet gemisi parçaları içeren 6 varil bulunuyor. 178 varillik toplam depolama kapasitesiyle, deponun 2020’de 820 metreküp katı nükleer atığı saklayabilmesi bekleniyor. Bunun yanında, Sayda merkezli işletmeler sonradan “temiz hurda” olarak satılan çelik için arındırma tesisi olarak da kullanılıyor.

Andreev koyunda saklı tutulan radyoaktif atık üçte bir oranında azaldı. 7,500 yakıt demetinin imhası sonrası, radyoaktivite 2017’ye kıyasla 1 milyon Ci düştü. 2019’da, toplam radyoaktiviteleri 400,000 Ci olan çok sayıda düzenek imha edilmişti. Aynı yıl, yakıt havuzundan 6 hasarlı yakıt demeti de çıkarılmıştı. Varillere yerleştirilen bu demetler, Murmansk Bölgesinin dışındaki depolama alanına nakil için hazır durumda.

Yaklaşık 900 kadar kullanılmış yakıt demeti ve 744 metreküp radyoaktif atık, geçmişte nükleer denizaltılardan gelen 11 likit metal soğutmalı reaktörün de depolandığı Gremikha Koyu’ndan kaldırıldı.

Bu reaktör çekirdeklerinden 7’si tamamen sökülürken, diğer 4 tanesi ise halen alanda bulunuyor. Çalışanların yüksek radyasyona maruz kalmaması için işlemler yavaş bir şekilde yapılıyor. Tek bir reaktör çekirdeğinin sökülmesi bu nedenle ortalama 1 yıl sürüyor. Çalışmanın 2023’te tamamlanması bekleniyor.

Anatoly Grigoriev “Norveçle birlikte, Rus kıyı bölgelerindeki 1,000 RITEG‘den (Radyoizotop Termoelektrik Jeneratörü) 251’ini temizlediğimiz için gururluyuz. Murmansk, Arkhangelsk, Leningrad ve Kaliningrad Bölgeleri’nde hiçbir nükleer tehlike [RITEG] yok. Tüm nükleer tesisler temiz enerji kaynaklarıyla değiştirildi,” ifadelerini kullandı.

2027’ye kadarki dönem için belirlenen hedefler arasında, Kuzeybatı Rusya’nın Kutup bölgesindeki tesislerden nükleer yakıtların kaldırılması, nükleer denizaltıların, nükleer buzkıranların ve hizmet gemilerinin imhasının tamamlanması, ve toprakların aktif ıslahına devam edilmesi bulunuyor. Anatoly Grigoriev konuşmasının sonunda “Pozitif deneyimlerimizi de hesaba katarak, bu görevleri yerine getireceğiz” diye konuştu.

Her iki ülkenin de yerine getirmesi gereken bir diğer önemli görev ise batmış gemilerin ve diğer maddelerin yok edilmesi. Bu konuyla ilgili hazırlıklar şu an itibariyle tamamlanmış durumda.

Batmış nükleer maddelerin emniyetli taşınması ile ilgili bir fizibilite çalışması 2020’de bitirilmişti. İtalya’nın Sogin’iyle Avrupa Komisyonu arasında imzalanmış sözleşmeden beri geçen 4 yıl boyunca, uzmanlardan oluşan uluslararası bir takım, batmış gemiler ve diğer nükleer maddeler için bir veritabanı oluşturdu. Bu ekip, maddeleri tehlike derecelerine göre sınıflandırdı, sökülmenin maliyetini hesapladı ve proje için bir iş planı çıkardı.

2019’da, belge birçok uluslararası konferansta tartışıldı. Varılan karar ise böyle tehlikeli maddelerin sonraki nesillere bırakılmadan ortadan kaldırılıp güvenli bir duruma getirilmesinin şart olduğu yönünde oldu. Barents ve Kara Deniz’deki batmış nükleer denizaltıların toplam radyoaktivitesi 1 milyon Ci.‘yi buluyor. Rusya’nın ilk tahminlerine göre, bu denizaltıların imhası  12 yıl sürecek.

Rosatom’un Radyoaktif Atık, Kullanılmış Nükleer Yakıt ve Nükleer Söküm üzerine Kamu Politikası Direktörü Oleg Kryukov’un belirttiği gibi, bu nesnelerin denizin altından kaldırılması daha önce dünyanın hiçbir yerinde üstlenilmemiş zor bir görev. Rosatom farklı işbirliği seçeneklerini, teknolojileri ve uygun bir geminin ne şekilde inşa edilebileceğini araştırıyor. Oleg Kryukov “Güvenlik ve çevresel etki her zaman önceliğimiz olacak. En önemli olan şey böyle faaliyetler esnasında kaza yaşanmamasını sağlamak.“ diye konuştu.

Komisyonun çalışmasını tekrar özetlerken Oleg Kryukov Rusya ve Norveç arasındaki Kuzeybatı Rusya’daki çevreyi geliştirmek için ortak bir hedef doğrultusunda çaba göstermelerinin ve sağlanan uzlaşmanın kendisini tamamen tatmin etitğini belirtti.