O’tgan yili O’zbekiston Rosatom bilan birgalikda mamlakatdagi birinchi atom stansiyasini qurish loyihasi ustida ishlashni davom ettirdi. Ammo atom elektr stantsiyalari ikki tomon o’rtasidagi hamkorlikning yagona sohasi emas: 2023 yilda Rossiya va O’zbekistonlik atomchilar qo’shma ta’lim va biznes tadbirlarida ishtirok etishdi.
AES loyihasi
Atom barqaror va toza energiya manbai hisoblanadi. Mutaxassislarning fikricha, atom energetikasi O’zbekistonga elektr energiyasiga bo’lgan ehtiyoj ortib borayotganini ta’minlash uchun zarur. Ma’no tadqiqot tashabbuslari markazi direktori Baxtiyor Ergashev nuz.uz internet nashrga bergan intervyusida mamlakat elektr energiyasini ishlab chiqarish manbalarini diversifikatsiya qilish zarurati oldida turganini ta’kidladi. “Eng maqbul variant – atom energiyasini yana bir doimiy va ishonchli kam uglerodli energiya manbai sifatida rivojlantirish. Uning rivojlanishi o’zbek energetikasining tabiiy gazga bog’liqligini kamaytirishga yordam beradi», — deya ta’kidladi ekspert.
Rossiya va O’zbekiston 2017 yilda Markaziy Osiyoda birinchi bo’lgan O’zbekiston AES qurilishi to’g’risida bitim imzoladilar. Stantsiya umumiy quvvati 2400 MVt bo’lgan VVER-1200 reaktorlari bilan ikkita energiya blokini o’z ichiga oladi.
AES uchun maydon allaqachon aniqlangan: Jizzax viloyati, Tuzkan ko’li.
2023 yil yanvar oyida mamlakatda IAEA besh kunlik missiyasi bo’lib o’tdi: birinchi atom elektr stansiyasi maydonini baholash uchun xavfsizlik jarayonlari tahlil qilindi. Dekabr oyida IAEA texnik hamkorlik dasturini tasdiqladi, unga ko’ra yangi siklda O’zbekistonning beshta yangi milliy loyihasi amalga oshiriladi. Uchtasi yadro sanoati infratuzilmasini rivojlantirish uchun milliy salohiyatni oshirish, me’yoriy-huquqiy bazani mustahkamlash, yadro xavfsizligini oshirish, shuningdek, O’zbekiston tadqiqot yadro reaktoridan samarali foydalanishga qaratilgan. To’rtinchi loyiha suv resurslarini kuzatish uchun barqaror izotoplar laboratoriyasini yaratish bilan bog’liq. Beshinchisi yadroviy tibbiyot texnologiyalari orqali saraton kasalligidan o’limni kamaytirishga qaratilgan.
2023 yil noyabr oyida Rosatom rahbari Aleksey Lixachev O’zbekistonda atom elektr stantsiyasini qurish shartnomasi bo’yicha ish yakuniy bosqichda ekanligini aytdi. Uning qo’shimcha qilishicha, Rosatom saytda bir qator qidiruv ishlarini olib borgan va kam quvvat uchun qo’shimcha takliflar bergan.
Dekabr oyida BMTning SOR8 iqlim konferensiyasida Rosatom barqaror rivojlanish departamenti direktori Polina Lion Rosatom O’zbekiston bilan “quruq sovutish minorasi” texnologiyasidan foydalanish imkoniyatlarini muhokama qilayotganini ta’kidladi. Ushbu texnologiya reaktorni sovutish jarayonida suvning bug’lanishini o’z ichiga olmaydi.
Ish faoliyati
Aprel oyining oxirida Rosatom Innoprom xalqaro sanoat ko’rgazmasida ishtirok etdi. Markaziy Osiyo, 24 mamlakatdan 10 mingdan ortiq tashrif buyuruvchilarni jalb qilgan. Rosatom yadro tibbiyoti, raqamlashtirish, shamol energetikasi va energiya saqlash sohalarida ilg’or texnologiyalar va mahsulotlarni taqdim etdi.
Rosatom dunyodagi eng yirik beshta tibbiy izotop yetkazib beruvchilardan biridir. Davlat korporatsiyasi, shuningdek, radioterapiya va braxiterapiya uchun tibbiy asbob-uskunalar ishlab chiqaradi, yadroviy tibbiyot markazlarini va ko’p funksiyali tibbiy buyumlar va oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash va sterilizatsiya qilish markazlarini quradi. Bunday markazning loyihasi O’zbekistonda Rosatom ishtirokida amalga oshirilmoqda.
Rosatom stendida taqdim etilgan “Braxium” gamma-terapevtik majmui Innopromga tashrif buyuruvchilarning katta qiziqishini uyg’otdi: bu tos a’zolari, ko’krak, qizilo’ngach, oshqozon-ichak va og’iz bo’shlig’ining onkologik kasalliklarini davolashga imkon beradi. Shuningdek, Rosatom “Tianox” apparatini taqdim etdi – u kattalar va bolalarda azot oksidi bilan davolash uchun ishlatiladi.
“Biz o’zbekistonlik hamkorlar bilan sog’liqni saqlash sohasida qo’shma loyihalarni rejalashtirmoqdamiz: Rosatomning radiofarmatsevtika va asbob-uskunalaridan foydalangan holda yadroviy tibbiyot markazlarini rivojlantirish, tibbiyot xodimlarini tayyorlash masalalarida o’zaro hamkorlik qilish”, – deya ta’kidladi “Rusatom Healthcare” AJ rahbari (Rosatom tarkibiga kiradi) Igor Obrubov.
May oyida Rosatom O’zbekistonning II Xalqaro energetika forumi va Power Uzbekistan 2023 ko’rgazmasida ishtirok etdi. Eng yirik sanoat maydonchasida Rosatom vakillari nafaqat atom energetikasi, balki yoqilg’i-energetika kompleksining boshqa strategik muhim masalalari va yo’nalishlari haqida ham gaplashdilar.
Iyun oyida Samarqandda “Rusatom Healthcare” AJ (Rosatom tarkibiga kiradi), Yevroosiyo tegishli amaliyotlar Akademiyasi hamda O’zbekiston dori vositalari, tibbiy buyumlar va tibbiy texnika ekspertizasi va standartlashtirish davlat markazi o’rtasida hamkorlik memorandumi imzolandi.
Tomonlar Yevropa Ittifoqi hududida dori vositalari va farmatsevtika moddalarining xavfsizligi, samaradorligi va sifatini ta’minlash bo’yicha hamkorlikni rivojlantirishga kelishib oldilar.
Education and science
Russian and Uzbek nuclear specialists have long been maintaining contacts in the field of science and education. A branch of the National Research Nuclear University (MEPhI), one of Rosatom’s backbone universities, was opened in 2019 in Tashkent. In March 2023, Konstantin Mogilevsky, Deputy Minister of Science and Higher Education of Russia, visited the Tashkent branch of MEPhI. He praised the high level of student training and excellent facilities of the branch. In July 2023, the Tashkent branch of MEPhI hosted the first bachelor graduation ceremony. Diplomas were awarded to 62 graduates. Out of them, 30 decided to continue their studies for the Master’s degree, and 24 are studying at MEPhI in Moscow.
Ta’lim va fan
O’zbek va rus atomshunoslari ko’p yillar davomida fan va ta’lim sohasida yaqindan hamkorlik qilib kelmoqdalar. 2019 yildan boshlab Toshkentda Rosatomning tayanch oliy o’quv yurti – “MIFI” ilmiy-tadqiqot instituti filiali faoliyat ko’rsatmoqda. 2023 yil mart oyida filialga Rossiya fan va oliy ta’lim vazirining o’rinbosari Konstantin Mogilevskiy tashrif buyurdi. U talabalarning yuqori darajadagi tayyorgarligi va filialning mukammal jihozlanganligini ta’kidladi. 2023 yil iyul oyida “MIFI” ilmiy-tadqiqot institutining Toshkent filialida bakalavrlarning birinchi nashri bo’lib o’tdi. Diplomlar 62 nafar bitiruvchiga berildi. Ulardan 30 nafari magistraturada o’qishni davom ettirmoqda, 24 nafari hozirda Moskvadagi bosh universitetda tahsil olmoqda.
2023 yilning kuzida O’zbekiston vakillari Rossiya ilmiy shahri Obninskda bo’lib o’tgan xalqaro yoshlar yadro forumida ishtirok etdilar.
“MIFI” ilmiy-tadqiqot instituti Toshkent filiali talabalari uchun forumning chiqishlari namoyish etildi.O’zbekistonning milliy soha uchun kadrlar tayyorlashdagi tajribasi haqida “MIFI” ilmiy-tadqiqot instituti Toshkentdagi filialining ijrochi direktori Shavkat Abdukamilov so’zlab berdi. Uning so’zlariga ko’ra, filialning ochilishi MAGATE tomonidan O’zbekistonning boshqa yangi mamlakatlarga milliy yadro energetikasi dasturini ishlab chiqishda tavsiya etilgan beshta eng yaxshi amaliyotlari qatoriga kiritilgan.
Rossiya va O’zbekiston atom olimlari o’rtasidagi hamkorlik davom etmoqda. 2023 yil may oyida Toshkentda Rossiyada qurilayotgan MBIR reaktori (MSI MBIR) negizida xalqaro tadqiqot markazi maslahat kengashi yadro texnologiyalarini energiyasiz qo’llash qo’mitasi yig’ilishi bo’lib o’tdi. Tadbirda O’zbekiston, Qozog’iston, Xitoy, Armaniston, Jazoir, Braziliya, Janubiy Afrika, shuningdek, MAGATE va Birlashgan yadro tadqiqotlari instituti (BYTI) vakillari shaxsan va onlayn tarzda ishtirok etdilar.
“MSI MBIR” maslahat Kengashi raisi Stepan Kalmykov O’zbekiston MBIR loyihasi bo’yicha Rossiyaning strategik hamkori ekanligini ta’kidladi. O’zbekiston fanlar Akademiyasi yadro fizikasi instituti direktori Ilhom Sodiqov shunday dedi:
“Institutning yaqin rejalari 2022 yil noyabr oyida imzolangan MSI MBIR konsorsiumiga qo’shilish to’g’risidagi bitimni imzolashdir. “MSI MBIR konsorsiumiga kirish va MBIR reaktor resursidan foydalanish IYAFning ilmiy salohiyatini kengaytiradi va yadro fizikasi va tibbiyot, reaktor materialshunosligi, radioizotop mahsulotlarini ishlab chiqarish sohasida turli tadqiqotlar o’tkazish imkoniyatini beradi”, dedi Ilhom Sodiqov.
