Aprel oyida Qozog’istonda World Nuclear Association (WNA) va Qozog’iston Energetika vazirligi tomonidan tashkil etilgan World Nuclear Spotlight Kazakhstan forumi bo’lib o’tdi. Konferensiyada atom kelajagi masalalari muhokama qilindi. Rosatom rahbarining birinchi o’rinbosari-Rivojlanish va xalqaro biznes bloki direktori Kirill Komarov davlat korporatsiyasining global atom generatsiyasining o’sishiga qo’shgan hissasi haqida gapirdi.

Dekarbonizatsiya

«Ishonchimiz komilki, atom energiyasi butun dunyoda kam uglerodli muvozanatning asosi bo’ladi», – dedi Kiril Komarov. Uning ta’kidlashicha, barqaror energiya yechimlarini izlayotgan dunyo bu sohada misli ko’rilmagan imkoniyatlarni ochadigan atom energiyasiga murojaat qilmoqda. AEXA prognoziga ko’ra, 2050 yilga kelib global atom avlodi 2,5 baravar o’sishi mumkin. Ushbu darajaga erishish uchun atom energetikasining to’g’ri va noto’g’riligi to`g`risidagi siyosiy bo’linishni yengib o’tish, ochiq professional munozarani o’tkazish va loyihalarni amalga oshirishda kompleks yondashuvdan foydalanish kerak, dedi Kirill Komarov.

Davlat korporatsiyasi, birinchi navbatda, Rossiyada atom avlodini ko’paytirish ustida ishlamoqda. Kiril Komarov ta’kidlaganidek, Rosatom mamlakatdagi eng yirik kam uglerodli elektr energiyasini ishlab chiqaruvchi bo’lib, mamlakatda ishlab chiqarilgan elektr energiyasining 20 foizini ta’minlaydi. Rossiya yadro ishlab chiqarish quvvati bo’yicha dunyodagi eng yirik beshta davlatdan biri bo’lib, umumiy quvvati 28,5 GVt bo’lgan 36 ta energiya blokiga ega. 2045 yilga kelib, Ural, Sibir va uzoq Sharqdagi yangi atom elektr stansiyalari tufayli atomning Rossiya energetikasidagi ulushi 25% gacha o’sishi kerak. Rejalarga ko’ra, mamlakatda umumiy quvvati 30 GV bo’lgan kamida 29 ta energiya blokini qurish maqsad qilingan. Shunday qilib, Rossiya AESlarining umumiy quvvati bir yarim baravar ko’payadi (2030-yillarda RBMK reaktorli stansiyalar foydalanishdan chiqarilishini hisobga olgan holda).

Rosatom, shuningdek, butun dunyo bo’ylab atom avlodining rivojlanishiga katta hissa qo’shadi. 25 ta eksport atom energiya bloklaridan 22 tasi Rossiya davlat korporatsiyasi tomonidan yaratilgan. «Rosatom atom texnologiyalari konveyeriga aylandi va bu borada dunyoda yetakchi o’rinni egallaydi. Bizning texnologiyamiz va tajribamiz, shubhasiz, butun dunyo bo’ylab hamkorlarga uglerod izini kamaytirish va barqaror rivojlanish uchun yechimlar taqdim etadi», deb ishonch bildirdi Kiril Komarov.

Energiya tizimining barqaror ishlashi uchun katta bloklar segmentida eng yaxshi kompleks taklif VVER – 1200 hisoblanadi. Bu avariyalar ehtimolini minimallashtiradigan qo’shimcha xavfsizlik tizimlariga ega 3+ avlod atom elektr stansiyasidir. Rossiyada bunday to’rtta blok mavjud, Belorusiyada-ikkita, Turkiya, Bangladesh, Xitoy, Misrda qurilish davom etmoqda, yaqinda Vengriyadagi yangi blok uchun «birinchi beton» quyiladi

ASMM segmentida Rosatom dunyoda birinchi bo’lib oddiy gapdan ishga o’tdi va zamonaviy suzuvchi atom elektr stansiyasi– «Akademik Lomonosov» ni yaratdi. U Rossiyaning eng Shimoliy shahri-Pevekni elektr energiyasi bilan ta’minlaydigan 70 TVT – soatdan ko’proq ishlab chiqardi. Olingan tajriba asosida ritm-200 reaktori bilan suzuvchi energiya bloklarining yangi liniyasi yaratilmoqda. Ulardan birinchisi 2029 yilda elektr energiyasini yetkazib berishni boshlashi kerak, bu esa Chukotkada Baim TBKning ishlashini ta’minlaydi. Shuningdek, Yakutiyada RITM-200 texnologiyalari asosida Kuchus oltin konini energiya bilan ta’minlash uchun yer usti KQAS tashkil etiladi.

«Biroq, 100 MVt quvvat barcha iste’molchilarga ham mos kelmaydi va Rosatom kamroq quvvatli reaktor yechimlarini taklif qiladi. Xususan, Sovinoye Rostom koni uchun quvvati 10 MVt bo’lgan “Shelf-m” reaktorli stansiyani ishlab chiqmoqda. Biz olgan tajriba butun dunyo bo’ylab hamkorlarimizga eng yaxshi KQAS asosidagi yechimlarni taklif qilish imkonini beradi», – deb ta`kidladi Kirill Komarov.

Ammo “Proriv” loyihasi tubdan yangi texnologiya hisoblanib, uning doirasida Tajriba-namoyish iqtisodiy kompleksi (TNIK) qurilmoqda: u BREST-OD-300 tezkor qo’rg’oshin reaktorini hamda neftni qayta ishlash va yoqilg’ini qayta ishlash modullarini o’z ichiga oladi. «Ishga tushirilgandan so’ng, u yopiq yonilg’i siklini haqiqatga aylantiradi», dedi Kiril Komarov. Regeneratsiya qilingan uran va plutoniyni qayta ishlatish yoqilg’i zaxiralarini bir necha bor ko’paytiradi va neytronlarning tezkor spektri tufayli uzoq yashovchan radioaktiv izotoplardan xalos bo’lish mumkin bo’ladi. Keyingi o’n yillikda Rosatom “Proriv” texnologiyalari asosida yirik energiya komplekslarini qurishni rejalashtirmoqda-deb ta`kidladi Kirill Komarov.

«Xulosa qilib shuni ta’kidlashni istardimki, iqlim kun tartibi Rosatom uchun alohida ustuvor vazifadir. Bizning barcha qarorlarimiz Rossiyada va butun dunyoda karbonat angidrid chiqindilarini kamaytirishga katta hissa qo’shmoqda», – deya xulosa qildi Kirill Komarov.

Qozog’istondagi atom energetikasi

Konferensiyani qabul qilgan Qozog’iston ko’p yillar davomida mamlakatda atom elektr stantsiyalarini qurish masalasini ko’rib chiqmoqda. Atom Qozog’istonga tanish: 1970-yillarda bu yerda dunyodagi birinchi BN-350 tez neytronli reaktorli AES faoliyat ko’rsatgan, hozirda uchta tadqiqot reaktorlari ishlamoqda. «Atom energiyasi allaqachon Qozog’iston o’ziga xosligining muhim tarkibiy qismidir», dedi delegatlarga energetika vaziri o’rinbosari Sungat Esimxanov.

So’nggi bir necha yil ichida shatdaunlar Qozog’istonning elektr tarmog’i qiyin ahvolda ekanligini va yillar o’tishi bilan u yanada yomonlashishini ko’rsatdi. Shuning uchun ishonchli va ekologik toza energiya yechimlarini topish mamlakat rahbariyati, biznesi va oddiy aholisi uchun juda muhimdir. Bo’lajak AESning taqdiri referendumda hal qilinishi kutilmoqda. Balxash ko’li bo’yidagi Ulken qishlog’i yaqinidagi sayt atom elektr stantsiyalarini qurish uchun mos joy sifatida tanlangan.

Qozog’iston ham katta, ham kichik atom elektr stansiyalariga qiziqadi. «Qozog’istonning birinchi atom elektr stantsiyasi yuqori quvvatli reaktorga asoslangan bo’ladi. Bundan tashqari, KQASlar ko’mir yoqadigan elektr stantsiyalarining o`rnini bosishi va ba’zi hududlar uchun mukammal yechimni ta’minlash imkoniyatiga ega bo’lishi mumkin», dedi Qozog’iston energetika vazirligining Atom energiyasi va sanoat departamenti direktori o’rinbosari Gulmira Mursalova.

«Qozog’iston yadro energetikasi taqdim etayotgan imtiyozlardan foydalanish uchun barcha imkoniyatlarga ega va butun dunyo yadro hamjamiyati uni o’z sa’y – harakatlarida qo’llab-quvvatlashga tayyor», dedi WNA Bosh direktori Bilbao-i-Leon. Uning so’zlariga ko’ra, keyingi o’ta muhim qadam milliy konsensusga erishishdir. «Qozog’iston global yadro oilasining bir qismi bo’lishga qaror qilgandan so’ng, biz sizni qabul qilamiz», deb ishontirdi WNA rahbari.