Atom texnologiyalari oktyabr oyida Qozonda o‘tkazilgan BRIKS sammitining asosiy mavzularidan biriga aylandi. Rossiya, Turkiya, Eron va Misr rahbarlari AES qurilishi masalasini muhokama qildilar, Rosatom boshlig‘i Aleksey Lixachev Hindiston va Misrdagi qurilishlar haqida fikr bildirdi. Bundan tashqari, sammitdan oldin Rosatom ham ishtirok etgan tor doiradagi ixtisoslashgan tadbirlar o‘tkazildi.
Qurilishlar davom etmoqda
Rossiya va Turkiya prezidentlari Vladimir Putin va Rejep Tayyip Erdog‘an «Akkuyu» AESni amalga oshirishdagi jarayonni muhokama qildilar. «Bizning asosiy qo‘shma loyihamiz – Turkiyaning birinchi «Akkuyu» AESi qurilishi. Ishlar barcha to‘rtta energoblokda bir vaqtning o‘zida uzluksiz olib borilmoqda,» – dedi Vladimir Putin.
Vladimir Putin Eron rahbari Masud Pezeshkian bilan uchrashuvda «Busher» AES bo‘yicha hamkorlikni ikki davlat uchun ustuvor yo‘nalishlardan biri sifatida ta’kidladi.
Yana bir yirik loyiha – Misrning «El-Dabaa» atom elektr stansiyasini qurish masalasi – Rossiya va Misr prezidentlari o‘rtasidagi muhokamalarda markaziy o‘rin egalladi. «Biz 2018-yilda strategik sheriklik to‘g‘risidagi bitim imzolanganidan buyon ikki tomonlama munosabatlarimizning, ayniqsa yirik loyihalarni amalga oshirish borasidagi jadal rivojlanishini yuqori baholaymiz,» – dedi Misr rahbari Abdul Fattoh as-Sisiy.
Rosatom rahbari Aleksey Lixachev «Rossiya-1» telekanaliga bergan intervyusida G‘arb sanksiyalari «El-Dabaa» loyihasini amalga oshirishga sezilarli ta’sir ko‘rsatmaganini ta’kidladi. «Birinchidan, Misr rahbariyati va hatto aytishga jur’at etamanki, Misr xalqining ushbu loyihani amalga oshirishga bo‘lgan irodasi shunchalik kuchliki, biz bunday ulkan avlodlararo vazifadan ilhomlanib, har qanday muammolarga yechim topmoqdamiz,» – dedi Aleksey Lixachev qurilish jarayonini sharhlayotib. U shuningdek, Hindistonda «Kudankulam» atom elektr stansiyasini qurish istiqbollarini ham qayd etib o‘tdi: «Ikki blok sanoat formatida ishlamoqda, ikkita blok yuqori darajada tayyor, 2025 – 2026-yillarda ishga tushirish jarayonlariga kirishishni kutyapmiz».
Yadro platformasi
Sammit boshlanishidan bir hafta oldin BRIKSga a’zo mamlakatlarning eng yirik kompaniya va tashkilotlari rahbarlari jahon atom sanoati uchun muhim tashabbus – atom energetikasi bo‘yicha yangi platformani muhokama qildilar. Aleksey Lixachev yangi birlashmaning mohiyatini tushuntirdi: «Birlashmaning deyarli barcha davlatlarida yadro energetikasi sohasidagi loyihalar amalga oshirilmoqda. Bugungi kunda BRIKSning ko‘plab a’zolari xalqaro yadro bozorining texnologik drayverlaridir. Shuning uchun biz BRIKS atom platformasi – yadro texnologiyalarini rivojlantirish va joriy etishni qo‘llab-quvvatlovchi kompaniyalar, professional atom hamjamiyatlari va NNTlarning ixtiyoriy alyansi doirasida sa’y-harakatlarni birlashtirishni taklif qilamiz,» – dedi Aleksey Lixachev.
Platformaning asosiy maqsadi BRIKS va BRIKS+ bozorlarida yadroviy texnologiyalarni tinchlik maqsadlarida energetik va noenergetik maqsadlarda qo‘llash bo‘yicha eng yaxshi amaliyotlar va ilg‘or yondashuvlarni rivojlantirish va joriy etish, atom loyihalarini rag‘batlantiruvchi mexanizmlar va modellarni ishlab chiqishdan iborat.
Hozirgi kunda dunyoda, MAGATE ma’lumotlariga ko‘ra, umumiy quvvati taxminan 395 GVt bo‘lgan 440 ta blok faoliyat ko‘rsatmoqda, yana 63 ta umumiy quvvati 66,1 GVt bo‘lgan bloklar qurilmoqda. Rossiyalik ekspertlarning hisob-kitoblariga ko‘ra, 2050-yilga borib BRIKS mamlakatlari jahon energiya ishlab chiqarish va iste’molining kamida yarmini tashkil etadi. Atom birlashma mamlakatlarining energiya balanslari uchun katta ahamiyatga ega: 2030-yilga borib AESlar umumjahon parkining o‘sishining kamida uchdan ikki qismini BRIKS mamlakatlari ta’minlaydi.
Braziliya yadro sanoatini rivojlantirish assotsiatsiyasi (ABDAN) kuzatuv kengashi raisi o‘rinbosari Orpet Peyshotu yangi platforma doirasidagi hamkorlik barcha ishtirokchilar uchun samarali bo‘lishiga ishonch bildirdi. Misol tariqasida u Braziliyani keltirdi: «Biz yadro yoqilg‘isi siklining barcha elementlariga ega bo‘lgan kam sonli mamlakatlardan birimiz. Ammo bizga qo‘llab-quvvatlash, moliyalashtirish kerak va biz ularni BRIKS mamlakatlari bilan hamkorlik doirasida olishimiz mumkinligini bilamiz. Yangi platforma biz uchun katta imkoniyatlar ochadi,» – dedi Orpet Peyshotu.
Boshqa yo‘nalishlarda
Rosatom BRIKSning turli tadbirlarida faol ishtirok etmoqda. Shunday qilib, oktyabr oyida Rosatom vakillari BRIKSning ekologiya va iqlim o‘zgarishi bo‘yicha ilmiy-ta’lim kongressida ishtirok etishdi. Mutaxassislarni tayyorlash uning mavzularidan biri bo‘ldi.
Sentyabr oyida Aleksey Lixachev BRIKSning VI Yoshlar energetika sammitida so‘zga chiqib, Rossiyaning birlashma mamlakatlari energetikasidagi hissasi haqida ma’ruza qildi. «Energiya almashinuvini ta’minlash uchun hal qilinishi kerak bo‘lgan asosiy vazifa – jahon energiya balansini uglerodsiz energetika foydasiga o‘zgartirish. Va bu yerda atom energetikasi albatta asosiy rol o‘ynaydi,» – dedi u.
Rossiyaning Innopolis shahrida bo‘lib o‘tgan BRIKS raqamli forumida aloqa vazirlarining uchrashuvida Rossiya tomoni kelajak texnologiyalari universiteti – kvant va biotibbiyot texnologiyalari va yangi materiallarni yaratadigan xalqaro ilmiy-ta’lim markazini taqdim etdi. Rosatom universitet ta’sischilaridan biri.
Iyun oyida «Atomflot» Murmanskdagi bazada BRIKSning okean va qutb tadqiqot zonalaridagi hamkorlik masalalari bo‘yicha ishchi guruhi vakillarini qabul qildi. Uchrashuv ishtirokchilari «GlavSevmorputi» dengiz operatsiyalari shtabida bo‘lib, atom muzyorarlaridan foydalanadigan texnologiyalar bilan tanishdilar va Shimoliy dengiz yo‘lini ekologik monitoring qilish va Arktika hududlarini o‘rganish dasturini muhokama qildilar.
Shuningdek, ushbu oyda yadro tibbiyoti bo‘yicha forum o‘tkazildi, oktyabr oyida esa soha vazirlari yig‘ilishida yadro tibbiyoti bo‘yicha guruh tuzildi. Uning maqsadi – radiofarmpreparatlar ishlab chiqarish va diagnostika sohasidagi hamkorlikni yaxshilash. Rosatom tadbir tashkilotchilaridan biridir.
Kontekst
Oliy darajadagi BRIKS sammitida iqlim o‘zgarishi, investitsiyalar, elektron savdo, oziq-ovqat xavfsizligi va strategik hamkorlikning boshqa masalalari muhokama qilindi. Vladimir Putin texnologik, ta’lim, resurslarni samarali o‘zlashtirish, savdo va logistika, moliya va sug‘urta sohalaridagi hamkorlikni faollashtirishga, kapital qo‘yilmalar hajmini bir necha barobar oshirishga chaqirdi va milliy iqtisodiyotlarni qo‘llab-quvvatlash uchun BRIKSning yangi investitsiya platformasini yaratishni taklif qildi.
