Rosatom Xitoyda yangi atom bloklarini qurishda faol ishtirok etmoqda. Rossiya va Xitoy atomchilari boshqa yo‘nalishlarda ham hamkorlik qilmoqda: masalan, yaqinda xitoylik mutaxassislar radioaktiv chiqindilarni (RACH) ekspluatatsiyadan chiqarish va qayta ishlash bo‘yicha Rossiya tajribasi bilan tanishdilar.
«Tyanvan» AESning No. 7 va No. 8 energobloklari tezkor xodimlari Rossiyaning VVER-1200 reaktorlari bilan jihozlangan No. 7 blokning blok va zaxira boshqaruv punktlarini imitatsiya qiluvchi keng ko‘lamli trenajyorda mashg‘ulotlarni boshladi.
Trenajyor «JET» muhandislik-texnik markazi tomonidan ishlab chiqilgan (Rosatom tarkibiga kiradi). Asbob-uskunalar Xitoyning CTEC kompaniyasi zavodida ishlab chiqarilgan. Dasturiy ta’minot uskunalarga yuklandi va sinovdan o‘tkazildi, so‘ngra trenajyor stansiya o‘quv markaziga yetkazildi, montaj qilindi, sinovdan o‘tkazildi va ishga tushirildi.
Ishlar shartnoma muddatidan yarim yil oldin tugallandi. Energoblokning barcha ish rejimlarini imitatsiya qiluvchi matematik model va texnologik jarayonlarni avtomatik boshqarish tizimining dasturiy ta’minotini parallel ravishda ishlab chiqish tufayli muddatni qisqartirishga erishildi.
Endi «Tyanvanya» operatorlari real ishlashga maksimal darajada yaqinlashtirilgan sharoitlarda o‘qishlari mumkin bo‘ladi. Trenajyorda ular stansiyaning normal ishlashi uchun zarur bo‘lgan harakatlarni, avariyaga munosabatni, smena xodimlarining o‘zaro munosabatlarini mashq qiladilar. Shuningdek, trenajyorda yo‘riqnomalarning to‘g‘riligi tekshiriladi, attestatsiya o‘tkaziladi va hokazo. Ta’limni Xitoyning «Tyanvan» AESni ekspluatatsiya qiluvchi JNPC tashkiloti instruktorlari olib bormoqda.
Bug‘ generatorlari
15 oktyabr kuni Volgodonskdan Xitoyga «Syuydapu» AESning 4-energobloki uchun uchta bug‘ generatori jo‘natildi. Qurilmalarning umumiy og‘irligi 1 ming tonna. Bug‘ generatorlari daryo, dengiz va avtomobil yo‘llari orqali yetkaziladi. Bu ushbu blok uchun muhim uskunalarning ikkinchi partiyasi. Birinchi partiya, ya’ni VVER-1200 reaktori korpusi va birinchi bug‘ generatori shu yilning avgust oyi o‘rtalarida jo‘natilgan edi. Boshqa uskunalar ham jo‘natiladi: Rosatomning Rossiyalik mashinasozlari Petrozavodsk va Sankt-Peterburgdagi korxonalarda «Syuydapu» uchun bosim kompensatori, asosiy sirkulyatsion quvur va asosiy sirkulyatsion nasos agregatini tayyorlamoqda. Ishlar jadval bo‘yicha olib borilmoqda, asbob-uskunalar shartnomada belgilangan muddatlarga muvofiq qurilish maydoniga yuklanadi.
«Rosatomning Mashinasozlik divizioni korxonalari davlat korporatsiyasi tomonidan xorijda qurilayotgan atom elektr stansiyalari uchun asbob-uskunalar ishlab chiqarish bo‘yicha yuqori sur’atni egalladi. Volgodonsk, Sankt-Peterburg va Petrozavodskdagi ishlab chiqarish maydonlarimizdan kelajakdagi AESlarning reaktor va mashina zallari uchun mahsulotlar jo‘natilmasdan bir oy ham o‘tmaydi. Muntazam yuklar – atom sanoati mashinasozlarining muvofiqlashtirilgan ishi natijasi va Rossiya atom texnologiyalarining yuqori sifatining isbotidir,» – dedi divizion rahbari Igor Kotov.
Eslatib o‘tamiz, Xitoyda «Tyanvan» va «Syuydapu» AESlarida har bir stansiyada ikkitadan, jami to‘rtta energoblok VVER-1200 reaktorlari bilan qurilmoqda. Rossiya atom energiya bloklarining xizmat muddati 60 yil bo‘lib, kelajakda 80 yilgacha uzaytirish imkoniyati mavjud.
Grafitli RACH
Oktyabr oyining oxirida Xitoy atrof-muhitni muhofaza qilish kompaniyasi (CEPC) mutaxassislari Severskdagi «Uran-grafit yadro reaktorlarini ekspluatatsiyadan chiqarish tajriba-namoyish markazi» («Rosatom»ga qarashli «ODS UGR» AJ) sanoat maydoniga tashrif buyurishdi. Ular grafitli radioaktiv chiqindilarni (RACH) ekspluatatsiyadan chiqarish va ular bilan ishlash tajribasi bilan tanishish maqsadida kelishdi. Xitoylik ekologlar ekspluatatsiyadan chiqarish usullaridan biri – «joyida ko‘mish» natijalarini ko‘rishdi hamda «Rosatom»da grafit qatlamini kompleks muhandislik va radiatsiya tekshiruvi qanday o‘tkazilishini o‘rganishdi. Rossiyalik mutaxassislar grafit qatlamini demontaj qilish yondashuvlari va texnologiyalarini, shuningdek, maxsus dasturiy-tahliliy majmualardan foydalangan holda nurlantirilgan grafitning radiatsiyaviy xususiyatlarini aniqlash bo‘yicha tadqiqot natijalarini namoyish etdilar.
Bundan tashqari, tashrif davomida tomonlar RACHni qayta ishlash komplekslarini loyihalashtirish, qurish va uskunalarni yetkazib berish bo‘yicha tajriba almashdilar hamda kelajakdagi hamkorlikni muhokama qildilar.
«Biz xitoylik hamkorlarimiz bilan yadro yoqilg‘isi siklining yakuniy bosqichida ko‘plab yo‘nalishlar bo‘yicha faol muloqot olib bormoqdamiz. Mamlakatlarimizning ushbu sohadagi hamkorligi jahon atom energetikasini rivojlantirishning uzoq muddatli tendensiyalarini belgilab beradi va eng yaxshi amaliyot hamda texnologiyalarni joriy etishga yordam beradi,» – dedi «TVEL» AJning ekspluatatsiyadan chiqarish va RACH bilan ishlash bo‘yicha direktori Eduard Nikitin.
«Bizda nurlantirilgan grafitning mexanik, radiatsion va termodinamik xususiyatlarini o‘rganish, grafit chiqindilari bilan xavfsiz ishlashni asoslash va grafit qatlamini demontaj qilish bo‘yicha yechimlarni ishlab chiqishda katta tajriba mavjud. Biz hamkorlikka ochiqmiz va bizning ishlarimiz xorijiy bozorda talabga ega bo‘lishiga ishonamiz,» – deb ta’kidladi «ODS UGR» AJ bosh direktori Sergey Markov.
