«Proriv» loyihasi maqsadlariga erishish yo‘lida yana bir necha qadam oldinga siljidi. Seversk shahrida (Tomsk viloyati) qurilayotgan tajriba-namoyish energetika majmuasi (TNEM) maydoniga BREST-OD-300 reaktorining birinchi konturi uchun asosiy qurilmalar yetkazib berildi. Bundan tashqari, TNEM tarkibiga kiruvchi ishlab chiqarish va qayta ishlash modulida tahliliy laboratoriya o‘z faoliyatini boshladi.

Sentyabr oyida Sibir kimyo kombinatidagi (SKK) ODEK qurilish maydoniga quvvati 300 MVt bo‘lgan BREST-OD-300 qo‘rg‘oshinli issiqlik tashuvchisi bo‘lgan tajriba-demonstratsion tezkor reaktorni qurish uchun asosiy komponentlar keltirildi. Bular reaktor qurilmasi markaziy bo‘shlig‘ining metall qobig‘i, faol zona savati uchun ichki g‘ilof va chetki bo‘shliqning birinchi qobig‘idir. Bunday qobiqlar jami to‘rtta. Barcha uskunalar «Rosatom»ning mashinasozlik bo‘linmasi korxonalarida ishlab chiqarilgan.

Tushuntiramiz: BREST-OD-300 konstruksiyasi an’anaviy yengil suvli reaktorlar konstruksiyasidan farq qiladi. Agar yengil suvli reaktorni juda soddalashtirib aytganda metall bochka deb tasvirlasak, BREST-OD-300 reaktori bir nechta bo‘shliqlardan iborat murakkab metall-beton tizimdir. Asosiy bo‘shliqda faol zona savati joylashadi. Aynan shu yerda yoqilg‘i to‘plamlari ishlaydi va bo‘linishning zanjirli reaksiyasi sodir bo‘ladi. To‘rtta chetki qobiqqa asosiy aylanma nasos, ikkita bug‘ generatori va reaktorni favqulodda sovitish tizimining issiqlik almashtirgichi o‘rnatiladi. Qurilish jarayonida bo‘shliqlar orasidagi makon bosqichma-bosqich beton bilan to‘ldiriladi.

BREST-OD-300 reaktori korpusining o‘lchamlari yengil suvli reaktornikidan kattaroq bo‘lgani sababli, uni qurilish maydoniga faqat qismlarga bo‘lib yetkazish mumkin. Reaktorni qurilish maydonchasida yig‘ishadi. Uning qismlari ikki oy davomida Rossiya daryolari va Shimoliy dengiz yo‘li orqali tashildi. Tom daryosi bo‘yidagi Samus portida ularni ko‘p o‘qli platformaga ortib, tyagachlar yordamida qurilish maydonchasiga olib kelishdi. Maxsus transport o‘tishi uchun elektr uzatish liniyalarini vaqtincha ko‘tarib, yo‘l belgilarini olib qo‘yishga to‘g‘ri keldi.

«Bu yil BREST-OD-300 reaktorining asosiy elementlari loyiha holatiga o‘rnatiladi va reaktor nafaqat devor ko‘rinishidagi qobiqqa, balki metall korpusga ham ega bo‘ladi,» deb va’da berdi QXK texnik direktori Konstantin Izmestyev. Montaj ishlari sentyabr oyida boshlangan bo‘lib, konstruksiya shu yil oxirigacha loyihaviy holatga keltirilishi lozim.

Sentyabr oyining oxiriga kelib, reaktor markaziy qismining metall qobig‘i loyiha holatiga o‘rnatildi. Keyingi bosqich – reaktorning chetki qismidagi to‘rtta qobiqni o‘rnatishdan iborat.

Laboratoriya aniqligi

ODEKning ishlab chiqarish va qayta ishlash modulida tahliliy laboratoriya foydalanishga topshirildi. Unda 90 ga yaqin yuqori texnologiyali qurilma o‘rnatilgan bo‘lib, ular modulda ishlab chiqariladigan aralash nitridli uran-plutoniy (SNUP) yoqilg‘isini tahlil qilish hamda belgilangan texnologik mezonlar va xavfsizlik talablariga muvofiqligini tasdiqlash uchun zarurdir.

Laboratoriyaning faxri – yoqilg‘ining asosiy ko‘rsatkichlarini (izotop tarkibi, uran va plutoniyning massa ulushlari) o‘lchaydigan uchta qattiq fazali mass-spektrometr hamda boks shaklida yasalgan induktiv bog‘langan plazmali optik-emissiya spektrometrlaridir. Ular bir vaqtning o‘zida 17 ga yaqin metall aralashmalarini foizning milliondan bir ulushigacha aniqlik bilan aniqlaydi.

«MFYdagi laboratoriya noyobligi shundaki, birinchi marta tahlil obyekti aralash nitridli uranplutoniy yoqilg‘isi bo‘ladi, u ilgari dunyoning hech bir joyida sanoat miqyosida ishlab chiqarilmagan. Bu yoqilg‘i ilgari dunyoning hech bir joyida sanoat miqyosida ishlab chiqarilmagan edi. Mass-spektrometriya uchun xromatografik ajratish bo‘limi ham o‘ziga xos bo‘lib, unda namuna tayyorlash va o‘lchash ishlari uzluksiz tarzda amalga oshirilmoqda. Aslida, Severskdagi laboratoriya bir qator xususiyatlari bo‘yicha bugungi kunda yadro yoqilg‘isini ishlab chiqarish sanoatidagi barcha zavod laboratoriyalari orasida hal qilinayotgan masalalarning murakkabligi jihatidan yetakchilik qilmoqda,» – deb ta’kidladi «SNUP yoqilg‘isi bilan tvel va TVS ishlab chiqarish» birlashgan tarmoq loyihasi rahbari Mixail Skupov.

«Proriv» loyihasi jahon yadro energetikasini yangi bosqichga olib chiqishi rejalashtirilmoqda. Loyiha tez neytronli reaktorlar va stansiyaga yaqin joylashgan yonilg‘i sikli asosida yopiq yadroviy yonilg‘i siklini sanoat miqyosida amalga oshirishni ko‘zda tutadi. «Proriv»ning vazifalari atom energetikasi xavfsizligini oshirish, tabiiy uranning energiya salohiyatidan yanada to‘liqroq foydalanish va hosil bo‘ladigan radioaktiv chiqindilar miqdorini kamaytirishdan iborat. ODEK IV avlod energiya tizimlariga mansub hisoblanadi.

Rossiyada ODEKdan tashqari, Beloyarsk atom elektr stansiyasida BN-1200M rusumli tezkor natriy reaktorli blok qurish loyihasi ustida ish olib borilmoqda.