Rosatomning asosiy yangi bizneslaridan biri kichik quvvatli atom stansiyalari (KQAS) bo‘lib, ular suzuvchi va yerusti stansiyalari sifatida ishlaydi. Dunyoning birinchi suzuvchi energiya bloki “Akademik Lomonosov” to‘rt yildan beri Rossiyaning eng shimoliy shahri — Chukotkada joylashgan Pevek shahrida muvaffaqiyatli ishlamoqda. Rossiyadagi birinchi yerusti KQAS Yoqutistonda birinchi betonni quyishga tayyorlanmoqda. Bundan tashqari, Rosatom butun dunyo bo‘ylab KQAS qurish bo‘yicha kelishuvlar tuzmoqda va loyihalarni ilgari surmoqda. Ushbu yo‘nalish bo‘yicha so‘nggi yangiliklar yig‘ildi.
“Akademik Lomonosov”
“Akademik Lomonosov”da ikkita KLТ-40S reaktor qurilmasi ishlamoqda. Birinchi reaktorda yoqilg‘i 2023 yil oxirida muvaffaqiyatli almashtirildi. Yil oxirigacha ikkinchi reaktorda yoqilg‘i almashtirish ishlari o‘tkaziladi. Iyul oyida Mashinasozlik zavodi (Rosatomning yoqilg‘i bo‘limiga kiradi) yangi yadroviy yoqilg‘ini yetkazib berishni yakunladi.
KLТ-40S reaktor qurilmasining faol zonasi issiqlik chiqaruvchi majmualar, favqulodda himoya novdalari va neytronlar boshlang‘ich manbalaridan iborat. Yoqilg‘i almashtirish har bir necha yilda bir marta faol zonani to‘liq almashtirish bilan amalga oshiriladi. Birinchi yoqilg‘i almashtirishning yakunlanishi reaktor qurilmasi ishidagi muhim bosqich bo‘lib, bu uning birinchi yoqilg‘i tsiklini normal ravishda o‘taganini anglatadi.
Yoqutistondagi KQES
Yoqutistonda KQES qurilish maydonchasida tayyorgarlik ishlari davom etmoqda. Quruvchilar uchun ikkinchi vaqtinchalik yashash shaharchasi qurilmoqda. Yo‘llar va boshqa infratuzilma obyektlari qurilmoqda. Shuningdek, Rosatom ko‘magida Ust-Kuyga qishlog‘idagi uchish-qo‘nish yo‘lagi ta’mirlandi.
Avvalroq, iyun oyida, Peterburg xalqaro iqtisodiy forumi (PXIF-2024) arafasida Rosatom Yoqutiston hukumati bilan shartnoma imzolagan edi, unga ko‘ra mintaqa yangi generatsiya uchun zarur bo‘lgan tarmoq infratuzilmasini, shu jumladan Deputat, Tirextyax va Kyuchus konlari yaqinidagi aholi punktlaridagi (tarmoq uzatish liniyalari va podstansiyalar) tarqatish tarmoqlarini ta’minlaydi. Shu bilan birga, Yoqutiston hukumati raisi Kirill Bichkov Yoqutiston AESning ikki blokli sxemasi faol muhokama qilinayotganini aytdi.
Yangi kelishuvlar va istiqbollar
Joriy yilning may oyining oxirida Rosatom O‘zbekistonda kichik quvvatli atom stansiyasi qurish bo‘yicha shartnoma imzoladi. Bu dunyodagi birinchi eksport shartnomasi hisoblanadi. Stansiya har biri 55 MVt quvvatga ega oltita blokdan iborat bo‘ladi. Bloklar birin-ketin ishga tushiriladi. Birinchi blokni ishga tushirish 2029 yil oxiriga rejalashtirilgan.
Iyun oyining oxirida stansiya qurilishi bo‘yicha birinchi shtab yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi. Unda “O‘zatom” (O‘zbekiston atom energetikasini rivojlantirish agentligi) va “Атомстройэкспорт” – stansiya qurilishiga mas’ul bo‘lgan davlat korporatsiyasining injiniring bo‘limi vakillari ishtirok etdi.
“Bizning keng ko‘lamli KQAS qurish loyihamiz, uning amalga oshirilishi mintaqani toza energiya bilan ta’minlaydi, faol bosqichga o‘tmoqda. Biz o‘zbek hamkorlarimizni samarali, iste’dodli boshqaruvchilar sifatida bilamiz, endi biz qurilish maydonchasida hamkorlik faoliyatini boshlaymiz. Ishonchim komilki, biz barcha shartnoma majburiyatlarini belgilangan muddatda va kerakli sifatda bajarishimiz mumkin”, — dedi “Атомстройэкспорт” prezidenti Andrey Petrov.
Iyul oyi boshida Rosatom delegatsiyasi Maliga tashrif buyurdi, bu yerda atom sohasidagi turli masalalar bo‘yicha puxta muzokaralar o‘tkazildi. Muzokaralar yakunida tomonlar uchta memorandum imzoladilar.
Avvalroq iyun oyida PXIF-2024da Rosatomning mashinasozlik bo‘limi Gvineya bilan niyat memorandumini imzoladi, uning doirasida tomonlar mamlakat aholisini elektr energiyasi bilan ta’minlash uchun RITM 200 reaktor qurilmalari bilan suzuvchi energiya bloklarini joylashtirish imkoniyatlarini o‘rganadilar.
Texnologiyalar bo‘yicha o‘qitish
Iyul oyi boshida Sankt-Peterburgdagi Rosatom Texnik akademiyasida kichik quvvatli atom stansiyasini mamlakatning energiya savatiga qo‘shishda paydo bo‘ladigan infratuzilma masalalarini ko‘rib chiqish bo‘yicha o‘quv kursi o‘tkazildi. Seminarda 16 mamlakat vakillari, jumladan, Misr, Indoneziya, Malayziya, Saudiya Arabistoni va Tailand vakillari ishtirok etdi.
Kurs doirasida nafaqat ma’ruzalar va muhokamalar, balki “Akademik Lomonosov”ga virtual texnik sayohat ham bo‘lib o‘tdi. Bundan tashqari, talabalar Sankt-Peterburgda yadro energiyasi o‘rnatmalari bilan kemalar qanday qurilishini ko‘rdilar.
Kurs davomida suzuvchi va yerusti KQAS qurilishi va ekspluatatsiyasi, qurilish uchun litsenziya olish, kelajakdagi KQAS joylashtirish uchun joy tanlash va davlat boshqaruv tuzilmasida regulyatorlarni yaratish masalalari muhokama qilindi. “Bizga yadro dasturlarini joriy qilishda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan moliyaviy va huquqiy jihatlar haqida aytib berishdi. Olingan bilimlar menga mamlakatimdagi yadro dasturining hozirgi holatini chuqurroq baholash va rahbariyatimga tegishli tavsiyalar berish imkonini beradi”, — deb o‘z fikrlari bilan o‘rtoqlashdi Ruanda Atom energiyasi kengashi vakili Edvin Ndoli.
“Rosatom butun dunyo tomonidan “yashil” deb tan olingan atom energiyasini qo‘llashning turli yo‘nalishlariga intilmoqda. Suzuvchi energiya bloklariga ishonamiz – ular mamlakatda ham, dunyoda ham juda talabgir bo‘ladi. Bu mavzu katta qiziqish uyg‘otmoqda — bu borada muzokaralar olib bormoqdamiz”, — dedi PXIF-2024da Rosatom bosh direktorining mashinasozlik va sanoat yechimlari bo‘yicha o‘rinbosari Andrey Nikipelov.
