Bu yil Xalqaro atom energetikasi va sanoati faxriylari ittifoqi (XAESFI yoki Ittifoq) o‘zining 15 yilligini nishonlamoqda. Biz Ittifoq raisi Pavel Ipatovdan Ittifoq faoliyati haqida so‘zlab berishini va atom sanoatini rivojlantirish bo‘yicha o‘z fikrlarini baham ko‘rishini so‘radik.

Pavel Leonidovich, iltimos, atom sohasidagi kasbiy faoliyatingiz haqida qisqacha gapirib bering.

Men Ural politexnika institutining energetika fakultetini tugatganman. Karyeramni Janubiy Ukraina atom elektr stansiyasida smena boshlig‘i lavozimida boshlaganman. 1989-yildan 2005-yilgacha Balakovo AESda ishlab, u yerda bosh muhandislikdan stansiya direktorligiga qadar ko‘tarilganman. Shundan so‘ng qisqa muddat davlat xizmatiga o‘tgan bo‘lsam-da, keyinchalik yana sohaga qaytdim.
Mehnat faoliyatingiz juda ta’sirli ekan. Sizning fikringizcha, shu vaqt mobaynida soha qanday o‘zgarishlarga uchradi?

Ko‘p narsa ijobiy tomonga o‘zgardi. Eng avvalo, xavfsizlikka bo‘lgan munosabat o‘zgardi. Chernobil AESdagi falokat sodir bo‘lganidan so‘ng, xavfsizlik atom sanoatidagi barcha tashkilotlar uchun asosiy ustuvor vazifaga aylandi. Materiallarni tayyorlash sifatiga, ularning xususiyatlariga va ishonchliligiga qo‘yiladigan talablar kuchaytirildi. Umuman olganda, AES faoliyatining har qanday jihati endi birinchi navbatda xavfsizlik nuqtai nazaridan baholanmoqda.

Ko‘z o‘ngimda Rossiya atom sanoati o‘sib, rivojlanib bordi. «Rosatom» oldiga qo‘yilgan barcha vazifalarni samarali bajarmoqda va davlat korporatsiyasining mas’uliyat doirasi tobora kengaymoqda. Bugungi kunda «Rosatom» nafaqat an’anaviy yadroviy yo‘nalishlar, balki yangi biznes turlarining butun bir qamrovini o‘z ichiga oladi: superkompyuterlar va yadroviy tibbiyotdan tortib ekologik loyihalargacha. Bu muhim ish, albatta. Shunga qaramay, mening fikrimcha, «Rosatom»ning asosiy negizi atom texnologiyalari bo‘lib qolishi lozim.

Rossiya atom sanoatining qaysi zamonaviy yutuqlari bilan ayniqsa faxrlanasiz?

Faxrlanishga arziydigan ko‘p narsalar bor, ammo men ikkita jihatni alohida ta’kidlamoqchiman.

Bugungi kunda «Rosatom» global kompaniya bo‘lib, atom qurilishlari soni bo‘yicha jahon yetakchisi va uran boyitish sohasida yetakchi korporatsiya hisoblanadi. Bu sohaning yutuqlari bilan haqli ravishda faxrlanish tuyg‘usini uyg‘otadi.

Lekin, mening nazarimda, «Rosatom»ning inson salohiyatini rivojlantirishga qo‘shgan ulkan hissasi ham juda muhim. Atom sohasi eng ilg‘or texnologiyali sohalardan biri bo‘lib, unga yuqori malakali mutaxassislar zarur. Bugungi kunda «Rosatom»da yuz minglab kishilar mehnat qilmoqda va davlat korporatsiyasi xodimlarning kasbiy mahoratini uzluksiz oshirish hamda malakasini yuksaltirishga imkon beruvchi noyob ta’lim tizimini yaratgan.

Men odamlar bilan olib borilayotgan bunday puxta va maqsadli ishdan faxrlanaman – har qanday kompaniya ham bunga erishgan deb maqtana olmaydi.

Endi, iltimos, o‘zingiz boshqarayotgan Ittifoq faoliyati haqida batafsil so‘zlab bering.

Men bu lavozimda o‘n yildan ortiq vaqtdan beri ishlab kelmoqdaman va ochig‘ini aytaman: Kengash – o‘ziga xos, unga o‘xshash tashkilotni bilmayman. Bu mustaqil jamoat xalqaro tashkiloti bo‘lib, hozirda 14 mamlakatdan atom sohasi faxriylarini birlashtirgan. Bu insonlar – olimlar, muhandislar va rahbarlardir. Ular o‘nlab yillar davomida rahbarlik lavozimlarida ishlab, noyob tajriba to‘plaganlar. Bu tajribani atom sohasining keyingi avlodlariga yetkazish juda muhimdir.

Sohaga oid chuqur bilimlar oliy o‘quv yurtlarida olinadi. Biroq, sohaning rivojlanish tarixi haqida, ayniqsa bu jarayonlarning bevosita ishtirokchilaridan eshitish – haqiqatan bebaho. Yoshlarning bu mavzuga qiziqishini ko‘rib, biz talabalar bilan muntazam uchrashib turamiz. Bu orqali nafaqat shaxsiy tajribamizni ulashamiz, balki atom haqidagi bilimlarni ham ommalashtiramiz. Yaqindagi misollar: «Rosatom» jamoat kengashi a’zosi va IHYARM eksperti Oleg Muratov Tojikiston texnika universiteti professor-o‘qituvchilari va talabalari uchun radioekologiya, tabiiy va sun’iy radioaktivlik mavzusida ma’ruza o‘tkazdi. Shuningdek, A.I. Burnazyan nomidagi FMBM onkologiya va radiatsion tibbiyot kafedrasi dotsenti, jarroh-onkolog Dmitriy Astaxov Tojikiston Milliy universiteti tibbiyot fakulteti talabalariga onkologik kasalliklarni yadro texnologiyalari yordamida davolash haqida so‘zlab berdi.

Ittifoq faoliyatining ikkinchi muhim jihati – biz ijtimoiy ahamiyatga ega masalalarni jamoatchilik muhokamasiga olib chiqamiz. Bu masalalar turli mamlakatlar uchun turlicha: Rossiya atom texnologiyalarini targ‘ib qilish, radiatsiyadan qo‘rqishga qarshi kurashish, yoshlarni sohaga jalb etish va boshqa ko‘plab masalalar.

Ittifoq ishtirokidagi tadbirlar qanday vaqt oralig‘ida o‘tkazib turiladi?

Har yili to‘rt-beshta konferensiya va davra suhbatlari o‘tkazamiz. Misol uchun, bu yil aprel oyida Dushanbeda konferensiya tashkil etdik. Unda Markaziy Osiyo davlatlarida yadro texnologiyalarini qo‘llash istiqbollari va radiatsiya xavfsizligi masalalari muhokama qilindi. May oyida Minskda o‘tkazilgan davra suhbatida ishtirokchilar turli hududlardagi energiya balansida yadro energetikasining o‘rnini baholadilar. Iyun oyida Bishkekda «Markaziy Osiyo mintaqasida atom energetikasi va yadro texnologiyalarini rivojlantirishni qo‘llab-quvvatlashda kuch va bilimlarni birlashtirish» mavzusidagi xalqaro ilmiy anjumanda Ittifoqning 15 yilligi hamda atom sanoatining 80 yilligini nishonladik.

Sentyabr oyida Olmaotada muhim sohaviy bilimlarni to‘plash, saqlash va uzatishni raqamlashtirishga bag‘ishlangan anjuman bo‘lib o‘tdi. O‘sha paytda Ittifoq a’zolari MAGATE Bosh konferensiyasida kuzatuvchi sifatida qatnashdilar. Bosh konferensiya doirasida biz davra suhbatlarini tashkil etamiz, boshqa delegatlarning tadbirlarida ishtirok etamiz, hamda agentlikka a’zo davlatlarning olimlari bilan aloqalar o‘rnatamiz.

Oktyabr oyida Toshkentda yadroviy infratuzilmani rivojlantirish, kadrlarni tayyorlash va mahalliy aholi bilan ishlash masalalarini ko‘rib chiqish va hal qilish bo‘yicha davra suhbati o‘tkazishni rejalashtirmoqdamiz. Xususan, radioaktiv chiqindilar bilan muomala qilish, to‘plangan ekologik zararni bartaraf etish va yadroviy meros obyektlarini xavfsiz holatga keltirish masalalarini muhokama qilamiz. Noyabr oyiga esa hisobot-saylov konferensiyamizni o‘tkazishni mo‘ljallamoqdamiz.

Sizning fikringizcha, atom sohasida ishlovchilar qanday fazilatlarga ega bo‘lishi lozim?

Birinchidan, bu sohaga, uning an’analari va qadriyatlariga sodiqlikdir. Ikkinchidan, ixtisoslik fanlarini chuqur bilishdir (e’tibor bering, bu eng oson fanlar emas!). Uchinchidan, atom sanoati mutaxassisi har tomonlama rivojlangan shaxs bo‘lishi, keng qamrovli kasbiy va shaxsiy qiziqishlarga ega bo‘lishi lozim.

Endi atom sohasiga qadam qo‘yayotgan mutaxassislarga qanday maslahat bergan bo‘lardingiz?

Siz o‘z hayotingizni atom sanoati bilan bog‘lashga qaror qildingiz – va men buning to‘g‘ri tanlov ekanligiga chuqur ishonchim komil! Endi sizning oldingizda turgan vazifa – sohaga va mamlakatimizga imkon qadar ko‘proq foyda keltirish. Sizga bu murakkab, ammo qiziqarli yo‘lda muvaffaqiyatlar tilayman!