Միջազգային էներգետիկ գործակալությունը (ՄԷԳ) հրապարակել է կանխատեսում՝ 2025-2027 թվականներին համաշխարհային էլեկտրաէներգետիկայում իրավիճակի վերաբերյալ։ Ըստ գործակալության փորձագետների, 2024 թվականին էլեկտրաէներգիայի համաշխարհային սպառումն աճել է 4,3%-ով (2023 թվականին՝ 2,5%) և կշարունակի աճել տարեկան միջինը 4%-ով։
Ըստ ՄԷԳ-ի, առաջիկա երեք տարիների ընթացքում էլեկտրաէներգիայի համաշխարհային սպառումը կաճի աննախադեպ 3,5 ՊՎտ․ժ (պետավատ/ժամ): Նման ուժեղ աճի պատճառներն են՝ արդյունաբերական արտադրության զարգացումը, օդորակման տարածումը, տվյալների մշակման կենտրոնների քանակի ու հզորության ավելացումը և, ընդհանրապես, տնտեսության էլեկտրաֆիկացումն ամբողջ աշխարհում։ Աճը պայմանավորված է Ավստրալիայում, Կանադայում, Ճապոնիայում, Կորեայում, ԱՄՆ-ում և Եվրամիությունում էլեկտրաէներգիայի սպառման ավելացմամբ, որը սկսվել է 2024 թվականին: 2009-ից 2023 թվականներին այս երկրներում էլեկտրաէներգիայի պահանջարկը նվազել է։
4% տարեկան
տարեկան էներգիասպառման աճ
Չինաստանը դարձել է աշխարհում էլեկտրաէներգիայի ամենամեծ սպառողը։ 2023 թվականից ի վեր երկրին բաժին է ընկնում համաշխարհային սպառման ավելի քան մեկ երրորդը։ 2024 թվականին Չինաստանում էլեկտրաէներգիայի պահանջարկը կազմել է 10 PՎտ․ժ։ 2023 և 2024 թվականներին Չինաստանի սպառման աճը կազմել է 7% ։ Արդյունաբերությանը բաժին է ընկնում երկրի էլեկտրաէներգիայի ընդհանուր պահանջարկի շուրջ 60%-ը:
Չինաստանը՝ էլեկտրաէներգիայի ամենամեծ սպառողն է աշխարհում
Ըստ ՄԷԳ-ի կանխատեսումների, 2025-2027 թվականներին Չինաստանում էլեկտրաէներգիայի սպառումը կաճի տարեկան միջինը 6%-ով։ Չինաստանին բաժին կհասնի էլեկտրաէներգիայի պահանջարկի համաշխարհային աճի կեսից ավելին (54%)։ Ակնկալվում է, որ առաջիկա երեք տարիների ընթացքում սպառման աճի մոտ կեսը կկազմի արդյունաբերությունը՝ ավանդական ճյուղերը, ինչպես նաև ֆոտոգալվանային մոդուլների, մարտկոցների և էլեկտրական մեքենաների արտադրությունը: Էլեկտրաէներգիայի սպառումը կավելանա նաև օդորակման աճի, էլեկտրատրանսպորտի պարկի ընդլայնման, տվյալների կենտրոնների և 5G ցանցերի տեղակայման շնորհիվ։ Ավելին, Չինաստանի հետ կապված, իմաստ ունի խոսել ընդհանրապես էլեկտրաֆիկացման աճի մասին։ Չինաստանի վերջնական սպառման մեջ էլեկտրաէներգիայի մասնաբաժինը կազմում է 28%: Սա շատ ավելի բարձր է, քան ԱՄՆ-ում (22%) կամ Եվրամիությունում (21%):
Հետաքրքիր դիտարկում. Չինաստանում էլեկտրաէներգիայի սպառման աճի կանխատեսումը գերազանցում է երկրի ՀՆԱ-ի աճի կանխատեսումը։ Եթե առաջին ցուցանիշը 2025 թվականի համար գնահատվում է 6%, ապա երկրորդը՝ 4% է։
Հնդկաստանում էլեկտրաէներգիայի պահանջարկը նույնպես կաճի առաջիկա երեք տարիների ընթացքում: ՄԷԳ-ի գնահատմամբ՝ այս ժամանակահատվածում միջին տարեկան աճը կկազմի 6,3%: Սա ավելի բարձր է, քան 2015–2024 թվականներին (5%)։ Էլեկտրաէներգիայի սպառման աճի գործում կարևոր ներդրում է ունեցել և կշարունակի ունենալ օդորակումը: Մինչև 2030 թվականը այն կարող է կազմել Հնդկաստանի առավելագույն ծանրաբեռնվածության մինչև մեկ երրորդը: Հետաքրքիր է, որ Հնդկաստանին վերաբերող բաժինը գործնականում չի պարունակում էներգասպառման մեջ տնտեսական տարբեր ոլորտների ներդրման գնահատականներ, ինչպես արվում է Չինաստանի համար: Հեղինակները կենտրոնացել են էլեկտրաէներգիայի ամենօրյա սպառման բաշխման կառավարության քաղաքականության վրա՝ նշելով Հնդկաստանում էլեկտրաէներգիայի արտադրության հզորության աճող պակասը:
Չինաստանից հետո էլեկտրաէներգիայի մեծությամբ երկրորդ սպառող ԱՄՆ-ում էլեկտրաէներգիայի պահանջարկը 2024 թվականին աճել է 2%-ով։ Մեկ տարի առաջ գրանցվել էր 1,8% անկում։ ՄԷԳ-ն ակնկալում է, որ 2025-27 թվականներին ԱՄՆ-ում էլեկտրաէներգիայի սպառումը կշարունակի աճել 2 տոկոսով: Մեկ տարի առաջ գործակալության փորձագետները 2025-2026 թվականների աճը գնահատել էին 1%: Կանխատեսման դեպի վեր վերանայման հիմնական պատճառներից մեկը տվյալների կենտրոնների հատվածից պահանջարկի ուժեղ աճի ակնկալիքն է։ Երկրորդ գործոնը ընդհանուր առմամբ ԱՄՆ տնտեսության և, մասնավորապես, արդյունաբերության աճի հույսերն են։ «Մենք ակնկալում ենք, որ արտադրական ոլորտն ամբողջությամբ, և հատկապես նոր խոշոր սպառողները, ինչպիսիք են կիսահաղորդչային արտադրությունը, կխթանեն պահանջարկի աճը մինչև 2027 թվականը: Այս գործընթացը կուղեկցվի ջեռուցման և տրանսպորտի ոլորտների հետագա էլեկտրիֆիկացմամբ»,- ասվում է զեկույցում։
Եվրամիությունում էլեկտրաէներգիայի պահանջարկը սկսել է վերականգնվել տնտեսական անկումից հետո։ Էլեկտրաէներգիայի սպառումը ԵՄ-ում 2022 թվականին նվազել է 3%, նույնքանով նար 2023 թվականին։ 2024 թվականին ԵՄ-ում էներգիայի սպառումը ցույց է տվել 1,4% աճ։ Այն ապահովել են բնակելի և առևտրային հատվածները՝ ջերմային պոմպերի և էլեկտրական մեքենաների օգտագործման շնորհիվ: Մեկ այլ գործոն՝ տվյալների կենտրոններից սպառման աճն է: «2024 թվականին Եվրամիությունում էներգատար արդյունաբերության համար էլեկտրաէներգիայի գները զգալիորեն ցածր էին 2022 թվականի ռեկորդային բարձր ցուցանիշներից և մի փոքր ցածր, քան 2023 թվականին։ Բայց դրանք, այնուամենայնիվ, միջին հաշվով երկու անգամ ավելի բարձր էին, քան ԱՄՆ-ում և 50%-ով ավելի բարձր, քան Չինաստանում»,- նշվում է զեկույցում։
Էլեկտրաէներգիայի սպառումը Ռուսաստանում 2024 թվականին կազմել է 1191,7 միլիարդ կՎտ/ժ, ինչը 3,1% գերազանցում է 2023 թվականի ցուցանիշը։ Համակարգի օպերատորի տվյալներով՝ 2024 թվականին էլեկտրաէներգիայի արտադրությունն աճել է մինչև 1,18 տրլն կՎտ/ժ, ինչը 2,9% ավելի է նախորդ տարվա համեմատ։ Ռուսաստանի էներգետիկայի նախարարության տվյալներով՝ Ռուսաստանի միասնական էներգետիկ համակարգում էլեկտրաէներգիայի սպառման միջին տարեկան աճը մինչև 2030 թվականը կկազմի 2,11%: Նույն ժամանակահատվածի համար տեխնոլոգիապես մեկուսացված տարածքային էլեկտրաէներգետիկ համակարգերի կանխատեսումը ենթադրում է էլեկտրաէներգիայի սպառման միջին տարեկան աճ 2,23%: 2025 թվականին սպառման աճի կանխատեսումը կազմում է մոտ 3%։ Սա ակնհայտորեն ավելի բարձր է, քան ՄԷԳ-ի գնահատականը 2025-2027 թվականների համար (1,5%): Համակարգի օպերատորի կանխատեսման համաձայն՝ սպառումը ամենաուժեղ կաճի Հեռավոր Արևելքում՝ 4,87% տարեկան միջին աճի տեմպերով։ Մինչեւ 2030 թվականը Ռուսաստանը նախատեսում է շահագործման հանձնել 17,34 ԳՎտ արտադրական հզորություն, այդ թվում՝ 3,85 ԳՎտ ատոմակայաններ։
ՄԷԳ-ի գնահատմամբ՝ ցածր արտանետումների աղբյուրները կբավարարեն էլեկտրաէներգիայի պահանջարկի ողջ աճը մինչև 2027 թվականը. «Ակնկալվում է, որ վերականգնվող աղբյուրների և ատոմային էներգետիկայի կողմից էլեկտրաէներգիայի բարձր արտադրությունը թույլ կտա ապահովել համաշժարհային ամբողջ հավելյալ պահանջարկը առաջիկա երեք տարիների ընթացքում»։
Ինչպես ասվում է հաշվետվությունում, ատոմային էներգիայի արտադրությունը կհասնի ևս մեկ գագաթնակետին 2025 թվականին և կշարունակի աճել առաջիկա երկու տարիների ընթացքում՝ սահմանելով նոր ռեկորդներ։ Ուժեղ աճին պետք է աջակցեն ֆրանսիական ատոմակայանների արտադրանքի վերականգնումը, Ճապոնիայում էներգաբլոկների վերագործարկումը և նոր ռեակտորների գործարկումը:
ՄԷԳ․ Ատոմային էներգիայի արտադրությունը նոր գագաթնակետին կհասնի 2025 թվականին և կշարունակի աճել։
Մեր կողմից հիշեցնենք, որ ատոմակայանների արտահանման շինարարության ոլորտում առաջատ արն է Ռոսատոմը։ Ռոսատոմի արտասահմանյան պատվերների պորտֆելը ներառում է 39 բլոկ՝ իրագործման տարբեր փուլերում (ներառյալ ցածր հզորության վեց բլոկ) 10 երկրներում: Ռուսաստանում Ռոսատոմը կառուցում է 3 նոր բլոկ։
«Բացի այդ, միջուկային արտադրության աճի միտումը արտացոլում է տեխնոլոգիայի ուժեղ վերադարձը քաղաքականության օրակարգ՝ ընդգծելով դրա կարևորությունը որպես ցածր արտանետումների էներգետիկ համակարգերի հուսալի հիմք աճող թվով երկրների համար», — նշվում է ՄԷԳ-ի զեկույցում։
39 բլոկ
Ռոսատոմի արտասահմանյան պատվերների պորտֆոլիո
ՄԷԳ-ի փորձագետները գնահատմամբ, 2025-2027 թվականներին էլեկտրաէներգիայի արտադրությունից արտանետումները կկայունանան՝ 2024 թվականին 1%-ով ավելանալուց հետո: Սա մի փոքր ցածր է, քան 2023 թվականին, երբ աճը կազմում էր 1,4%: ՄԷԳ-ն այս դինամիկայի պատճառները համարում է վերականգնվող էներգիայի արտադրության օգտագործման ընդլայնումը և հանածո վառելիքի արտադրության կրճատումը: ԵՄ-ում և ԱՄՆ-ում արտանետումների անկումը փոխհատուցվում է Հնդկաստանում և Հարավարևելյան Ասիայում դրանց աճով դիտարկվող ժամանակահատվածի ընթացքում:
Գործակալության փորձագետների կարծիքով՝ ածխային արտադրության մասնաբաժինը կնվազի 33%-ից: Ակնկալվում է, որ 2025-2027 թվականներին գազով էլեկտրաէներգիայի արտադրության համաշխարհային միջին տարեկան աճը կկազմի մոտ 1%: 2024 թվականին աճը կազմել է 2,6%։ Գազային գեներացիան կնվազի Եվրոպայում և Ամերիկայում, բայց կաճի Մերձավոր Արևելքում և Ասիայում:
Էլեկտրաէներգիայի մեծածախ գները ԵՄ-ում, Հնդկաստանում, Մեծ Բրիտանիայում և ԱՄՆ-ում 2024 թվականին 2023 թվականի համեմատ նվազել են միջինը 20%-ով: Սա ընդհանուր առմամբ համահունչ էր էներգակիրների և հումքային ապրանքների համաշխարհային գների անկմանը: Այնուամենայնիվ, տարածաշրջանների մեծամասնությունում դրանք էականորեն գերազանցում են մինչ համաճարակային մակարդակից: Էլեկտրաէներգիայի շուկայի առանձնահատկությունը վերջին տարիներին բացասական մեծածախ գների աճող դեպքերն են։ «Բացասական գները, ընդհանուր առմամբ, ազդարարում են համակարգի ճկունության բացակայությունը տեխնիկական, կարգավորող և պայմանագրային ասպեկտներում», — կարծում են ՄԷԳ-ի փորձագետները:
Ամբողջ աշխարհում էլեկտրաէներգետիկայի իրավիճակի վրա եղանակային իրադարձությունների ազդեցության բաժինը, թերեւս, ամենահետաքրքիրն է զեկույցում: Նշվում է, որ եղանակային ծայրահեղ իրադարձությունները, ինչպիսիք են փոթորիկները, երաշտը և անոմալ շոգը, 2024 թվականին էլեկտրաէներգիայի համատարած անջատումների պատճառ են դարձել: Այսպես, հունվարի սկզբին ԱՄՆ մի քանի նահանգներում ձմեռային սաստիկ փոթորիկների պատճառով էլեկտրաէներգիայի լայնածավալ անջատումներ են եղել: Ամռանը Ատլանտյան օվկիանոսի փոթորիկները խաթարեցին էլեկտրամատակարարումը և լուրջ վնաս հասցրեցին ԱՄՆ-ի բազմաթիվ նահանգների և Կարիբյան ավազանի երկրների բնակիչներին: Ավստրալիայի Վիկտորիա նահանգը նույնպես տուժել է փոթորիկից, որը վնասել է էլեկտրահաղորդման գծերը։ Չոր եղանակը նվազեցրել է հիդրոէլեկտրակայանների արտադրությունն ամբողջ աշխարհում: Մասնավորապես, նրանց բախվել են Էկվադորում, Կոլումբիայում և Մեքսիկայում։
«Նման իրադարձությունները ցույց են տալիս էներգահամակարգերի դիմադրողականությունը էքստրեմալ եղանակային պայմանների նկատմամբ բարելավելու անհրաժեշտությունը»,- ասվում է զեկույցում։
Քանի որ էլեկտրաէներգիայի առաջարկն ու պահանջարկը դառնում են ավելի ու ավելի կախված եղանակային պայմաններից, աճող վտանգ կա, որ եղանակի նկատմամբ զգայուն վերականգնվող էներգիայի կայանների արտադրությունը կհամընկնի ծայրահեղ շոգի կամ ձմեռային փոթորիկների պատճառով ավելացող պահանջարկի հետ: «Համապատասխան դիսպետչերական հզորությունը և պահեստավորումը, ինչպես նաև ճկունության այլ տարբերակներ, ինչպիսիք են պահանջարկի հանդեպ առաջարկը և ցանցի փոխկապակցումը, կարևոր դեր կխաղան էլեկտրաէներգիայի մատակարարման անվտանգության բարելավման գործում», — համարում է ՄԷԳ-ում:
Այնուամենայնիվ, կա մեկ այլ լուծում՝ զարգացնել ատոմային գեներացիան, որը գրեթե անկախ է եղանակի քմահաճույքներից: Ռոսատոմը կառուցում և շահագործում է իր մեծ ու փոքր կայանները բոլոր կլիմայական գոտիներում՝ Ռուսաստանի Չուկոտկայի արկտիկական սառույցներից մինչև Բանգլադեշի մերձարևադարձային շրջաններ, Եգիպտոսի անապատում և նույնիսկ Բոլիվիայի բարձրադիր գոտիներում: Ատոմակայաններ և հետազոտական ռեակտորներ նախագծելիս, կառուցելիս և շահագործելիս ռուս մասնագետները հաշվի են առնում ինչպես առկա, այնպես էլ կանխատեսվող պայմանները, որպեսզի ապահովեն ռուսական նախագծված նախագծերի շահագործումը դրանց ողջ ծառայության ընթացքում:
