«Ճեղքում» նախագիծը ևս մի քանի քայլով մոտեցավ իր նպատակներին հասնելուն: ԲՐԵՍՏ-ՕԴ-300 ռեակտորի առաջին շղթայի հիմնական բաղադրիչները ժամանել են Սևերսկում (Տոմսկի մարզ) գտնվող փորձարարական ցուցադրական էներգետիկ համալիրի (ՓՑԷՀ) շինհրապարակ: Ավելին, արտադրության-վերարտադրության մոդուլում, որը նույնպես ՓՑԷՀ-ի մաս է կազմում, բացվել է վերլուծական լաբորատորիա:

Սեպտեմբերին Սիբիրի քիմիական գործարանի (ՍՔԳ) ՓՑԷՀ շինհրապարակ են մատակարարվել 300 ՄՎտ հզորությամբ ԲՐԵՍՏ-ՕԴ-300 կապարե ջերմակրիչով փորձարարական արագ ռեակտորի հիմնական բաղադրիչները: Այդ բաղադրիչները ներառում են ռեակտորի կենտրոնական խոռոչի մետաղական պատյանը, ակտիվ գոտու զամբյուղի ներքին պատյանը և ծայրամասային խոռոչի առաջին ծածկույթը: Ընդհանուր առմամբ նման ծածկույթները չորսն են: Բոլոր սարքավորումները արտադրվել են «Ռոսատոմ»-ի մեքենաշինական ստորաբաժանման ձեռնարություններում:

Պարզաբանենք. ԲՐԵՍՏ-ՕԴ-300-ի կառուցվածքը տարբերվում է ավանդական թեթև ջրային ռեակտորների կառուցվածքից: Եթե թեթև ջրային ռեակտորը, շատ պարզ ասած, մետաղական տակառ է, ապա ԲՐԵՍՏ-ՕԴ-300-ը բարդ մետաղ-բետոնե համակարգ է, որը բաղկացած է մի քանի խոռոչներից: Հիմնական խոռոչում կտեղակայվի ակտիվ գոտու զամբյուղը: Այստեղ կգործեն վառելիքային հավաքները և տեղի կունենա տրոհման շղթայական ռեակցիան: Չորս արտաքին պատյաններում կտեղակայվեն հիմնական շրջանառության պոմպը, երկու գոլորշու գեներատոր և ռեակտորի արտակարգ սառեցման համակարգի ջերմափոխանակիչը: Խոռոչների միջև ընկած տարածքը շինարարության ընթացքում փուլ առ փուլ կլցվի բետոնով:

ԲՐԵՍՏ-ՕԴ-300 ռեակտորի իրանի չափերն ավելի մեծ են, քան թեթև ջրային ռեակտորինը, ուստի այն կարող է տեղամաս տեղափոխվել միայն հատվածներով: Ռեակտորը կհավաքվի շինհրապարակում: Բաղադրիչները երկու ամիս տեղափոխվել են Ռուսաստանի գետերով և Հյուսիսային ծովային ճանապարհով: Թոմ գետի վրա գտնվող Սամուս նավահանգստում դրանք տեղափոխվել են բազմաառանցքային հարթակ և շինհրապարակ տեղափոխվել քարշակներով: Հատուկ տրանսպորտի անցնելու համար անհրաժեշտ է եղել ժամանակավորապես բարձրացնել էլեկտրահաղորդման գծերը և հեռացնել ճանապարհային նշանները:

«Այս տարի ԲՐԵՍՏ-ՕԴ-300 ռեակտորի հիմնական բաղադրիչները կտեղադրվեն իրենց նախագծային դիրքերում, և ռեակտորը կստանա ոչ միայն իր պաշտպանիչ պատերը, այլև մետաղական իրանը», — խոստացել է Սիբիրյան քիմիական կոմբինատի տեխնիկական տնօրեն Կոնստանտին Իզմեստևը: Տեղադրումը սկսվել է սեպտեմբերին, և նախատեսվում է, որ կառույցը իր նախագծային դիրք կբերվի այս տարվա վերջին:

Սեպտեմբերի վերջին ռեակտորի կենտրոնական խոռոչի մետաղական պատյանը տեղադրվել է իր նախագծային դիրքում: Հաջորդ փուլը՝ արտաքին խոռոչի չորս պաշտպանիչների տեղադրումն է:

Լաբորատոր ճշգրտություն

ՓՑԷՀ արտադրության-վերամշակման մոդուլում (ԱՎՄ) գործարկվել է վերլուծական լաբորատորիա: Այնտեղ տեղակայված են մոտ 90 բարձր տեխնոլոգիական սարքեր՝ մոդուլում արտադրվող խառը նիտրիդային ուրան-պլուտոնիումի (ՍՆՈՒՊ) վառելիքի համար սահմանված տեխնոլոգիական չափանիշների և անվտանգության պահանջների համապատասխանությունը վերլուծելու և հաստատելու համար:

Լաբորատորիայի հպարտությունն է՝ երեք պինդ ֆազային զանգվածային սպեկտրոմետրերն են, որոնք չափում են վառելիքի հիմնական պարամետրերը (ուրանի և պլուտոնիումի իզոտոպային կազմը և զանգվածային մասնաբաժինները), և ինդուկտիվորեն միացված պլազմային օպտիկական ճառագայթման սպեկտրոմետրերը՝ տուփի տեսքով: Դրանք միաժամանակ հայտնաբերում են մոտ 17 մետաղական խառնուրդ՝ մինչև միլիոներորդական տոկոսի ճշգրտությամբ:

«ԱՎՄ-ում լաբորատորիան եզակի է նրանով, որ առաջին անգամ վերլուծում է խառը նիտրիդային ուրան-պլուտոնիումային վառելիք, որը երբեք արդյունաբերական մասշտաբով չի արտադրվել աշխարհի ոչ մի վայրում: Զանգվածային սպեկտրոմետրիայի քրոմատոգրաֆիկ բաժանման բաժինը, որտեղ նմուշների պատրաստումը և չափումները կատարվում են անընդհատ, նույնպես եզակի է: Փաստորեն, մի շարք պարամետրերով Սևերսկի լաբորատորիան ներկայումս առաջատար է միջուկային վառելիքի արտադրության արդյունաբերության բոլոր գործարանային լաբորատորիաների շարքում՝ լուծվող խնդիրների բարդության առումով», — նշել է «ՍՆՈՒՊ- վառելիքով ջերմարտանետող հավաքների և ՏՎԷԼ-երի մշակում» միավորված ոլորտային նախագծի ղեկավար Միխայիլ Սկուպովը:

Ակնկալվում է, որ «Ճեղքում» նախագիծը համաշխարհային միջուկային էներգետիկան կբարձրացնի նոր մակարդակի։ Այն նախատեսում է արագ նեյտրոնային ռեակտորների և տեղում վառելիքային ցիկլի վրա հիմնված փակ միջուկային վառելիքի ցիկլի արդյունաբերական մասշտաբով իրականացում։ «Ճեղքում»-ի նպատակներն են՝ բարձրացնել ատոմային էներգետիկայի անվտանգությունը, ավելի լիարժեք օգտագործել բնական ուրանի էներգետիկ ներուժը և նվազեցնել առաջացող ռադիոակտիվ թափոնները։ ՓՑԷՀ նախագիծը դասվում է չորրորդ սերնդի էներգետիկ համակարգերի շարքին։

ՓՑԷՀ նախագծից բացի, Ռուսաստանը նաև մշակում է Բելոյարսկի ԱԷԿ-ում ԲՆ-1200Մ արագ նատրիումով սառեցվող ռեակտորով բլոկ կառուցելու նախագիծ։