Ресейдегі алғашқы қуаты аз жер үстіндегі атом станциясы РИТМ-200Н реакторлық қондырғысымен жабдықталады. Оны «Африкантов ат. ТҚМБ» құрастырады. «Бастамашысынан» – мұз жаратын РИТМ-200 қондырғысынан ерекшеленеді. Айырмашылықтарын қарастырайық.
Қысқаша хроника
Ресейдегі алғашқы АСММ Якутияда құрастырылады. Росатом өзара әрекеттесу және ынтымақтастық туралы келісімге 2018 жылы өңір әкімшілігімен қол қойды. Құжатқа сәйкес, «Африкантов ат. ТҚМБ» және Мемлекеттік мамандандырылған жобалық институт, ММЖИ (Росатомға кіреді) республика әкімшілігі мен жергілікті ұйымдардың көмегімен станцияны құруға қажетті техникалық-экономикалық зерттеулер кешенін орындады.
2020 жылғы ақпанда Якутиядағы Усть-Янский ауданында РИТМ-200Н негізінде АСММ құрастыру бойынша бастапқы жобаның басталуы туралы бұйрыққа қол қойылды. Жобаға сәйкес, бастапқы АСММ электрлік қуаты 55 МВт бір энергетикалық блоктан тұрады.
2022 жылы «Африкантов ат. ТҚМБ» РИТМ-200Н реакторлық қондырғысы мен белсенді аймақтың техникалық жобаларын әзірлеуді аяқтады, ал 2023 жылғы сәуірде «Росэнергоатом» концерні АСММ орналастыруға реттеушінің (Ресей техникалық қадағалау қызметі) лицензиясын алды.
Қазіргі уақытта «Африкантов ат. ТҚМБ» және «ММЖИ» қауіпсіздікті негіздеу бойынша есепті әзірлеуде және АСММ құрастыруға Ресей техникалық қадағалау қызметінің лицензиясын алуға ықтимал қауіпсіздік талдауларын орындауда. Сонымен қатар, «Африкантов ат. ТҚМБ» реакторлық қондырғыға арналған жабдыққа құрастырушылық құжаттаманы, сондай-ақ іске қосу-реттеу және пайдаланушылық құжаттаманы әзірлеуді бастады.
Параллельді түрде нормативтік база жетілдірілуде, АСММ бойынша стандарттайтын құжаттар әзірленуде, алаңда дайындау жұмыстары жүріп жатыр.
Жер үстіндегі станция туралы басты ақпарат
Жер үстіндегі станция үшін реакторлық қондырғының түпүлгісі – әмбебап атомдық мұз жарғыштар үшін РИТМ-200. Онда барлық қажетті есептік-эксперименттік негіздемелер бар, ол сериялық түрде дайындалады және АСММ үшін маңызды қасиеттерге – ықшамдылыққа, жоғары маневрлікке және сұйық радиоактивті қалдықтардың аз мөлшеріне ие. Қондырғының негізгі ерекшелігі – интегралдық құрастыру.
РИТМ-200Н сызбалық-құрылымдық және құрастырушылық шешімдері бұл мүмкін болғанша РИТМ-200 және РИТМ-200С реакторлық қондырғысына ұқсас (жаңғыртылған балқымалы энергетикалық блоктарға орнатылады).
РИТМ-200Н үшін қауіпсіздікті қамтамасыз ететін екі арналы жүйелер құрылымы қабылданған. Қауіпсіздіктің барлық негізгі функциялары белсенді жүйелермен орындалады және пассивті жұмыс принципі жүйелерімен сақталады.
Бірақ АСММ – жер үстіндегі станция болғандықтан және Арктикада қолданылғандықтан, РИТМ-200Н қондырғысына ерекше техникалық шешімдер енгізілген және негіздейтін ҒЗТҚЖ орындалады. Олардың бір бөлігі – 40 жылдан 60 жылға дейін реакторлық қондырғының алмастырылмайтын жабдығының қызмет ету мерзімін ұлғайтуға бағытталған. Сондай-ақ, реакторлық қондырғының толық токтан ажырату кезінде кемінде 72 сағат бойы, оның ішінде жылу тасымалдағышты жоғалтумен апаттар кезінде (Фукусимадағы сияқты) қауіпсіз жай-күйін қамтамасыз ететін пассивті әрекет принциптерінде қауіпсіздік жүйелері құрылады. Тағы бір шешімдер кешені сыртқы табиғи (жер сілкінісі) және техногендік (салмағы 20 т ұшақтың құлауы( әсерлерден қорғанысты қамтамасыз етеді.
Салқындатқыштың жоғалуымен апаттарды басқару үшін реактордағы бірінші контурда дабылдағыштар орнатылады. Олардың деректері апаттар болған жағдайда әрекеттерді дәлірек етеді. Пайдалану кезінде реактор корпусының күйін бақылау үшін «куәгер-үлгілер» – алып шығаруға және бұзатын бақылауға болатын (реактордың өзіне қарағанда) сол құрамдағы болаттан жасалған үлгілер қолданылады
Жер үстіндегі РИТМ-200 қондырғысында мұз жаратын қондырғыға қарағанда бу өндірісі (305 т/сағ 248 т/сағ қарсы) және қуаты (190 МВт 175 МВт-ге қарсы) жоғары.
Отын туралы
РИТМ-200Н белсенді аймағына белсенді бөлігінің биіктігі 1650 мм 199 ТВС жүктеледі. Бұл мұз жарғыштарға қарағанда 45 см-ге жоғары. Отын композициясы үшін уран бойынша 20%-дан кем байытылған уран сыйымды металл керамикасы (мұзжарғыш қондырғыларда – интерметаллид) пайдаланылатын болады. Мұндай ерекшеліктері арқасында, жер үстіндегі АСММ үшін отынның энергетикалық қоры мұз жарғыштардан екі есе дерлік жоғары 8 ТВт сағ 4,5 ТВт сағ қарсы). Отынның референциялары бар – ол «Академик Ломоносов» БЭБ-да КЛТ-40С реакторлық қондырғысының белсенді аймағында әлдеқашан қолданылады. Твэлдердің қабықшалары коррозияға төзімді қорытпадан дайындалған. Твэлдердің құрылымы маневрлеу шарттарында жұмыс істеуге арналған. АСММ үшін отынның белгіленген қызмет ету мерзімі мұз жарғыш отын үшін сияқты 10 жылды құрайды.
Жоспарлар
Жоспар бойынша АСММ іргетасына бірінші бетон 2024 жылы құйылады, ал пайдалану лицензиясы 2027 жылы алынады. Станция 2028 жылы пайдалануға тапсырылуы тиіс. Якутияда АСММ-мен электр энергиясының негізгі тұтынушылары Кючус ірі алтын-кен кен орнындағы ТБК, сирек жер металдары мен қалайы кен орындарындағы барлау нысандары және елді мекендер – Усть-Куйга, Депутатский, Казачье және Северный кенттері болады деп болжамдануда.
