Ақпан айында Болашақ технологиялар форумында Росатом медицина саласындағы ең жаңа әзірлемелерді – 3D принтерде өсірілген органдардың үлгілерін, радиофармацевтикалық препараттарды (РФП), медициналық мәселелерді шешуге арналған кванттық алгоритмдерді және т.б. ұсынды. Ал БРИКС ядролық медицина жөніндегі жұмыс тобында оның қатысушылары тәжірибелерімен бөлісті, міндеттер туралы айтып, оларды шешу жолдарын ұсынды.
Болашақ экспонаттары
Болашақ технологиялар форумы Мәскеуде екінші рет (бірінші рет – өткен жылы) өтуде. Сол кезде ол – кванттық технологияларға, қазіргі медициналық технологияларға арналды. Алайда Росатом кванттық тақырыпты жалғастырып, оны медицинаға таратты. Мемлекеттік корпорацияның стендінде рентгендік кескіндерде пневмония белгілерін ерте сатысында анықтауға мүмкіндік беретін кванттық алгоритммен және Ресей кванттық орталығының зертханаларында сыналатын кванттық есептеулерге арналған лазер мен электрониканың өндіріске дейінгі үлгілерімен танысуға болады.
Росатомның тағы бір әзірлемесі – үш өлшемді МРТ немесе КТ кескіндері көмегімен басылған жеке және сериялық импланттар. Бетінде остеотропты бактерияға қарсы қабат бар, соның арқасында импланттар жақсы тамыр алады. Бұл технологиялар дайын өнімді алу мерзімін 60-тан 7 күнге дейін қысқартады және пациенттердің оңалуын 2-3 есе тездетеді.
Әлемде радиоизотопты өнімдерді жеткізуде жетекші орын алатын Росатом өзінің стендінде радиофармацевтикалық препараттардың, йод-125 негізіндегі микрокөздердің, рутений-106 және стронций-90 негізіндегі офтальмоаппликаторлардың (Росатом – олардың әлемдегі жалғыз өндірушісі), рений-188 ГРЕН-1 жинақты генераторы макеттерін көрсетті. Әлемдік медициналық практикада қолданылатын радиофармацевтикалық препараттардың барлық спектрін өндіруді жолға қою үшін мемлекеттік корпорация Обнинскіде (Калуга облысы) Ресей Федерациясының Еуропадағы ең ірі өндірістік зауытын салуда.
Бірақ, мүмкін, ең қызықты экспонат – бұл физикалық өрістердің әсерінен түтікшелі ұлпалар өсірілетін магнитакустикалық биопринтердің макеті және тамыр дұрыс жұмыс істеуді «үйренетін» биореактор. Құрылғы пациенттің жасушаларынан кіші диаметрлі қан тамырларын өсіруге көмектеседі. Содан кейін мұндай тамырлар организммен бірге өседі, бұл әсіресе балалар трансплантологиясында өте маңызды. Росатом ғалымдары ұзындығы 2 см болатын тамырды өсірді, жыл соңына дейін жоспар – ұзындығы 10 см-ге дейінгі үлгілерді алу. Келесі қадам – күрделі жүйелер мен органдар.
«Росатом кәсіпорындары денсаулық сақтау мүддесі үшін аддитивті технологиялар, радиофармацевтика және кванттық есептеу сияқты салаларда әзірлемелер жасауда. Барлық зерттеулер дәрігерлердің пациенттерге көмек көрсету мүмкіндіктерін айтарлықтай кеңейтуге бағытталған. Біздің әзірлемелеріміз денсаулық сақтауды мүлдем жаңа деңгейге көтеруге және адамдардың өмірінің мүлдем басқа сапасына қол жеткізуге арналған», — деп атап өтті Росатомның бас директоры Алексей Лихачев.
Күштерді біріктіру
Форумның іс-шараларының бірі ядролық медицина бойынша БРИКС жұмыс тобының отырысы болды. Оны бас директордың бірінші орынбасары, даму және Халықаралық бизнес жөніндегі блоктың директоры Кирилл Комаров ашты. Ол онкологиялық аурудан науқастар мен өлім-жітім санының өсуіне байланысты ядролық медицинаға деген қызығушылық артып келе жатқанын атап өтті. Оның мүмкіндіктері кеңейе түсуде – радионуклидті диагностикаға арналған жабдық жетілдірілуде, диагностика мен терапияға арналған тиімді радиофармпрепараттар пайда болуда. Сонымен қатар, олар онкологияда ғана емес, кардиологияда, неврологияда және басқа салаларда да қолданылады.
БРИКС кеңейіп, оған кіретін елдер арасындағы байланысты нығайтады. Енді олар тоғыз -Бразилияға, Ресейге, Үндістанға, Қытайға және Оңтүстік Африкаға БАӘ, Иран, Египет және Эфиопия қосылды, тағы бірнеше елдер қосылуды қарастыруда.
БРИКС елдерінің өкілдері ядролық медицинадағы жағдай туралы айтып берді. Сонымен, Египетте мұндай қуаттардың көп бөлігі Каир мен Александрияда орналасқан. 110 миллион халқы бар елде кем дегенде 85 ОФЕКТ-аппараты және 80 ПЭТ және КТ сканерлері бар. Египетте технеций-99m, фтор-18 және йод-131 табылуда, галлий-68, иттрий-90 және лютеций-177 импортталады.
Эфиопияда 120 миллионнан астам адам тұрады, алты ұйым 12 ОФЕКТ-аппараттарымен және 4 ПЭТ/КТ сканерлерімен жабдықталған. Еліміз изотоптарды әзірлеу бойынша өз қуатын құруды жоспарлап отыр. Циклотронды жобалау аяқталды, зерттеу реакторының алдын ала техникалық-экономикалық негіздемесі орындалды. Эфиопияның ядролық медицинасында барлығы 35 адам жұмыс істейді, олардың біреуі зейнетке шыққан. Мамандарды даярлау бағдарламалары, өкінішке орай, нашар нәтижелерді көрсетеді, сондықтан кадр мәселесі елдегі ең өткір мәселелердің бірі болып табылады.
Иранда ядролық медицинамен 1960 жылдан бері айналысып келеді. Қазіргі уақытта елде осындай 220 орталық бар. Иранда 66 түрлі РФП шығарылады, оның 40-тан астамы – күн сайын немесе апта сайын. Клиникалық сынақ кезеңінде лютеций-177 негізіндегі препараттар, иттрий-90 негізделген микросфералар мен аппликаторлар және т.б. тұр. Болашақта Иранда GMP стандарттарына сәйкес РФП өндіруді, қуаты 70 МэВ циклотронды және қуаты 10 МВт жоғары ағынды реакторды іске қосуды, Тегеран зерттеу реакторында сәулеленген нысандарды пайдалана отырып, молибден-99 өндіруді жоспарлап отыр.
Оңтүстік Африкада медициналық мақсатта ондаған изотоптарды өздері өндіріп, пайдаланып қана қоймай, сонымен қатар көрші Ганаға да көмектеседі. 2023 жылы онда радионуклидтік терапия орталығы ашылды. Болашаққа арналған міндеттер – терапиялық қызметтерді дамыту, оның ішінде кооперацияны әртүрлі деңгейлерде кеңейту және жеткізілімдерді жақсарту арқасында жаңа терапиялық орталықтар ашу және персоналды оқыту.
Көміртек, фтор, азот және технеций изотоптары пайдаланылатын Үндістанда тербий изотоптары тераностика (диагностика мен терапияның үйлесімі) үшін перспективалы болып саналады. Үндістанда химорезистентті ісіктердің тераностикасы мен альфа-терапиясын, Альцгеймер ауруын ерте анықтау үшін радио детективтеуді, персоналды оқытуды және изотоптарды өндіру және қолдану технологиясын дамыту жоспарлануда.
Жұмыс тобының барлық дерлік қатысушылары кадрларды бірлесіп даярлау үшін күш-жігерді кооперациялау, РФП номенклатурасын кеңейту және изотоптық және радиофармпродукцияларды жеткізу мерзімдерін қысқарту қажеттігі туралы айтты. Бұл мәселелерді талқылау 20-21 маусымда Санкт-Петербургте өтетін БРИКС елдерінің ядролық медицина жөніндегі бірінші халықаралық форумында жалғасады.
«Ресей, бүгінде БРИКС экономикалық кеңістігіне кіретін басқа елдер сияқты, ядролық медицина саласында айтарлықтай әлеуетке ие. Біз серіктес елдердің кооперациясы ядролық медицинаның жетістіктерін медициналық практикаға неғұрлым тиімді енгізу бойынша күш-жігерді шоғырландыруға мүмкіндік беретініне сенімдіміз», – деп қорытындылады Кирилл Комаров.
