Халықаралық энергетикалық агенттік (ХЭА) 2025-2027 жылдары әлемдік электр энергетикасындағы жағдай туралы болжам жасады. Агенттік мамандарының бағалауы бойынша, электр энергиясын әлемдік тұтыну 2024 жылы 4,3%-ға (2023 жылы – 2,5%) өсті және жылына орташа жылдамдықпен 4% өсуді жалғастырады.
Алдағы үш жыл ішінде ХЭА болжамы бойынша электр энергиясын әлемдік тұтыну бұрын-соңды болмаған 3,5 ПВт·сағ (петаваттхат) өседі. Мұндай күшті өсу себептері өнеркәсіптік өндірістің дамуы, кондициялаудың таралуы, деректерді өңдеу орталықтарының саны мен қуатының артуы және тұтастай алғанда бүкіл әлем бойынша экономиканы электрлендіру болып табылады. Өсуге 2024 жылы басталған Австралия, Канада, Жапония, Корея, АҚШ және Еуропалық Одақ елдерінде электр энергиясын тұтынудың артуы ықпал етеді. 2009 жылдан 2023 жылға дейін бұл елдерде электр энергиясына сұраныс төмендеді.
Жылына 4%
жыл сайынғы энергия тұтынудың өсуі
Қытай әлемдегі ең ірі электр тұтынушысы болды. 2023 жылдан бастап бұл ел әлемдік тұтынудың үштен бірінен астамын құрайды. 2024 жылы Қытайда электр энергиясына сұраныс 10 ПВт.сағ құрады. 2023 және 2024 жылдары Қытайда тұтыну өсімі 7% құрады. Өнеркәсіп үлесіне елдегі электр энергиясына деген барлық сұраныстың шамамен 60% құрайды.
Қытай – әлемдегі электр энергиясын ең ірі тұтынушы
2025-2027 жылдары ХЭА болжамы бойынша Қытайда электр энергиясын тұтыну жылына орта есеппен 6%-ға өседі. Қытай электр энергиясына сұраныстың әлемдік өсуінің жартысынан көбін (54%) қамтамасыз етеді. Алдағы үш жылда тұтыну өсімінің жартысына жуығы өнеркәсіппен қамтамасыз етіледі деп болжануда: дәстүрлі салалар, сондай-ақ фотоэлектрлік модульдер, аккумуляторлар және электромобильдер шығару. Сондай-ақ электр энергиясын тұтыну ауаны кондициялаудың өсуі, электр көлігі паркінің ұлғаюы, деректерді өңдеу орталықтары мен 5G желілерін орналастыру есебінен өседі. Сонымен қатар Қытайға қатысты жалпы электрлендірудің өсуі туралы айту маңызды. Қытайдың соңғы тұтынуындағы электр энергиясының үлесі 28% құрайды. Бұл АҚШ-қа (22%) немесе Еуропалық Одаққа (21%) қарағанда әлдеқайда жоғары.
Байқасақ қызық: Қытайдағы электр энергиясын тұтынудың өсу болжамы елдегі ЖІӨ-нің өсу болжамынан асып түседі. Егер бірінші көрсеткіш 2025 жылға 6% деңгейінде бағаланса, екіншісі – 4%.
Үндістанда электр энергиясына деген сұраныс алдағы үш жылда да артады. ХЭА бағалауы бойынша осы кезеңдегі орташа жылдық өсім 6,3% құрайды. Бұл 2015-2024 жылдарға қарағанда жоғары (5%). Электр энергиясын тұтынудың өсуіне ауаны кондициялау маңызды үлес қосады және қосуын жалғастырады. 2030 жылға қарай ол Үндістандағы ең жоғары жүктеменің үштен біріне дейін жетуі мүмкін. Бір қызығы, Үндістанға арналған бөлімде экономиканың әртүрлі секторларының, Қытайға қатысты жасалғандай, энергияны тұтынуға қосқан үлесі туралы ешқандай баға жоқ. Авторлар Үндістанда энергия өндіретін қуаттылықтың өсіп келе жатқан тапшылығын атап өтіп, биліктің электр энергиясын тәуліктік тұтынуды бөлу саясатына назар аударды.
Қытайдан кейінгі әлемдегі екінші электр энергиясын тұтынушы АҚШ-та оған сұраныс 2024 жылы 2%-ға өсті. Бір жыл бұрын 1,8% төмендеу байқалды. ХЭА 2025-2027 жылдары АҚШ-та электр энергиясын тұтыну 2% жылдамдықпен өсуді жалғастырады деп болжайды. Бір жыл бұрын агенттік сарапшылары 2025-2026 жылдардағы өсімді 1% деп бағалады. Болжамды жоғарылау жағына қайта қараудың негізгі себептерінің бірі – деректерді өңдеу орталығы сегменті тарапынан сұраныстың күшті өсуін күту. Екінші фактор – жалпы АҚШ экономикасының, атап айтқанда өнеркәсіптің өсуіне деген үміт. «Біз жалпы өндіріс секторы және әсіресе жартылай өткізгіш өндіру бойынша кәсіпорындар сияқты жаңа ірі тұтынушылар 2027 жылға дейін сұраныстың өсуіне ықпал етеді деп күтеміз. Бұл процесс жылыту және көлік секторларын одан әрі электрлендірумен қатар жүреді», – делінген баяндамада.
Еуропалық Одақтағы электр энергиясына деген сұраныс экономикалық құлдыраудан кейін қалпына келе бастады. ЕО-да электр энергиясын тұтыну 2022 жылы – 3%-ға және 2023 жылы да соншама азайды. 2024 жылы ЕО-да энергия тұтыну 1,4% өсім көрсетті. Оны жылу сорғылары мен электромобильдерді пайдалану арқылы тұрғын үй және коммерциялық секторлар қамтамасыз етті. Тағы бір фактор – ДӨО тарапынан тұтынудың өсуі. «2024 жылы Еуропалық Одақтағы энергияны көп қажет ететін салалар үшін электр энергиясының бағасы 2022 жылы байқалған рекордтық максимумнан едәуір төмен болды және 2023 жылмен салыстырғанда сәл төмен болды. Бірақ олар АҚШ-қа қарағанда орта есеппен екі есе және Қытайға қарағанда 50% жоғары болды», – делінген хабарламада.
Ресейде электр энергиясын тұтыну 2024 жылы 1191,7 млрд кВт. сағ құрады, бұл 2023 жылғы көрсеткіштен 3,1%-ға жоғары. 2024 жылы электр энергиясын өндіру, Жүйелік оператордың мәліметі бойынша, 1,18 трлн кВт *сағ дейін өсті, бұл өткен жылмен салыстырғанда 2,9%-ға жоғары. Ресей Федерациясының Энергетика министрлігінің мәліметі бойынша, Ресейдің Бірыңғай энергетикалық жүйесінде электр энергиясын тұтынудың орташа жылдық өсуі 2030 жылға дейін 2,11% құрайды. Сол кезеңдегі технологиялық оқшауланған аумақтық электр энергетикалық жүйелер бойынша болжам электр энергиясын тұтынудың орташа жылдық өсімін 2,23% болжайды. 2025 жылға қарай тұтынудың өсу болжамы шамамен 3% құрайды. Бұл ХЭА-ның 2025-2027 жылдарға берген бағасынан жоғары екені анық (1,5%). Жүйелік оператордың болжамы бойынша, ең жоғары тұтыну Қиыр Шығыста өседі, орташа жылдық қарқын 4,87% құрайды. 2030 жылға дейін Ресейде 17,34 ГВт генерациялау қуатын пайдалануға беру жоспарланған, оның ішінде атом электр станциялары – 3,85 ГВт.
ХЭА бағалауы бойынша шығарындылар деңгейі төмен көздер 2027 жылға дейін электр энергиясына сұраныстың барлық өсуін қанағаттандырады: «Жаңартылатын көздер мен атом энергетикасы тарапынан электр энергиясын рекордтық жоғары өндіру алдағы үш жыл ішінде барлық қосымша әлемдік сұранысты қанағаттандырады деп күтілуде».
Есепте атап өтілгендей, атом энергиясын өндіру 2025 жылы кезекті максимум деңгейге жетеді және жаңа рекордтар орната отырып, келесі екі жыл ішінде өсуді жалғастырады. Францияның атом электр станциясындағы өндірісті қалпына келтіру, Жапонияда блоктарды қайта іске қосу және жаңа реакторларды пайдалануға беру қарқынды өсуге ықпал етуі керек.
ХЭА: атом энергиясын өндіру 2025 жылы кезекті максимумға жетеді және өсуін жалғастырады
Өз тарапымыздан «Росатом» атом электр станциясының экспорттық құрылысында көш бастап тұрғанын еске саламыз. «Росатом» шетелдік тапсырыстар портфеліне 10 елде іске асырудың әртүрлі кезеңдерінде 39 блокты (қуаты төмен алты блокты қоса алғанда) қамтиды. Ресейде Росатом 3 жаңа блок салады.
«Сонымен қатар атом генерациясының өсу тенденциясы бұл технологияның саяси күн тәртібіне сенімді түрде оралуының көрінісі болды, бұл елдердің барған сайын көбейген саны үшін шығарындылар деңгейі төмен энергетикалық жүйелердің сенімді негізі ретіндегі оның маңыздылығын көрсетеді», – делінген ХЭА есебінде.
39 блок
Росатомның шетелдік тапсырыстар портфелі
ХЭА сарапшыларының бағалауы бойынша, 2025-2027 жылдар аралығында электр энергиясын өндіру шығарындылары 2024 жылы 1% өскеннен кейін үстіртке шығады. Бұл 2023 жылмен салыстырғанда сәл төмен, ол кезде өсім 1,4% болған. ХЭА-да мұндай динамиканың себептерін ЖЭК-те генерацияны пайдаланудың кеңеюінен және қазба отынында генерацияның төмендеуінен көреді. ЕО мен АҚШ-тағы шығарындылардың азаюы олардың бүкіл талданған кезеңде Үндістан мен Оңтүстік-Шығыс Азиядағы өсуімен орны толады.
Агенттік сарапшыларының бағалауы бойынша көмір генерациясының үлесі 33%-дан төмен түседі. 2025-2027 жылдары газ электр станцияларында өндірістің әлемдік орташа жылдық өсімі шамамен 1% құрайды деп күтілуде. 2024 жылы өсім 2,6% құрады. Газ генерациясы Еуропа мен Америкада төмендейді, бірақ Таяу Шығыс пен Азияда өседі.
ЕО, Үндістан, Ұлыбритания және АҚШ-та электр энергиясының көтерме бағасы 2023 жылмен салыстырғанда 2024 жылы орташа есеппен 20% – ға төмендеді. Бұл тұтастай алғанда шикізат тауарларына энергия тасымалдаушыға әлемдік бағаның төмендеуіне сәйкес келді Алайда көптеген аймақтарда олар пандемияға дейінгі деңгейден әлдеқайда жоғары. Соңғы жылдардағы электр энергетикалық нарықтардың ерекшелігі – теріс көтерме бағалардың көбеюі. «Жалпы теріс бағалар техникалық, нормативтік және келісімшарттық аспектілерде жүйе икемділігінің жеткіліксіздігін білдіреді», – дейді ХЭА сарапшылары.
Ауа-райы құбылыстарының бүкіл әлемдегі электр энергетикасындағы жағдайға әсеріне арналған бөлім есептегі ең қызықты шығар. Дауыл, құрғақшылық және қалыптан тыс ыстық сияқты төтенше ауа-райы құбылыстары 2024 жылы электр энергиясын беруде жаппай іркіліске әкелді. Сонымен, қаңтар айының басында АҚШ-тың бірнеше штатында қатты қысқы дауылдардың салдарынан электр энергиясы үзілді. Жазда Атлантикада дауылдар электрмен жабдықтауды бұзып, АҚШ-тың көптеген штаттары мен Кариб бассейні елдерінің тұрғындарына үлкен зиян келтірді. Австралияның Виктория провинциясы да электр берілісі желілеріне зақым келтірген дауылдан зардап шекті. Құрғақ ауа-райына байланысты бүкіл әлем бойынша ГЭС өндірісі төмендеді. Атап айтқанда, олар Эквадорда, Колумбияда және Мексикада болды.
«Мұндай оқиғалар электр желілерінің төтенше ауа-райының әсеріне төзімділігін арттыру қажет екенін көрсетеді», – делінген хабарламада.
Электрмен жабдықтау мен сұраныс ауа-райы жағдайына біршама тәуелді бола бастағандықтан, ЖЭК-те жұмыс істейтін және сондықтан ауа-райына тәуелді электр станцияларында өндірістің төмендеуі қатты ыстыққа немесе қысқы дауылға байланысты сұраныстың өсуімен сәйкес келеді. «Электрмен жабдықтау қауіпсіздігін арттыруда басқарылатын қуат пен сақтау жүйелерінің жеткілікті көлемінің, сондай-ақ сұранысқа жауап беру және желіаралық байланыстар сияқты икемділіктің басқа нұсқаларының болуы маңызды рөл атқарады», – деп есептейді ХЭА.
Дегенмен тағы бір шешім бар – ауа-райының құбылуына тәуелді емес атом генерациясын дамыту. Росатом өзінің үлкен және кіші станцияларын барлық климаттық белдеулерде: ресейлік Чукотканың арктикалық мұздарынан Бангладештің субтропикасына дейін, Египет шөлінде және тіпті Боливия таулы аймақтарында салады және пайдаланады. Ресейлік мамандар атом электр станциялары мен зерттеу реакторларын жобалау, салу және пайдалану кезінде ресейлік дизайн жобаларының бүкіл қызмет ету мерзіміне жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін іс жүзіндегі жағдайларды да, болжамды жағдайларды да ескеруі керек.
