2025 жылдың тамызында Ресейдің атом саласы 80 жылдығын атап өтеді: 1945 жылы 20 тамызда КСРО Мемлекеттік қорғаныс комитеті жанынан Арнайы комитет құру туралы қаулыға қол қойылды, оған уранның атомішілік энергиясын пайдалану жөніндегі барлық жұмыстарға басшылық жүктелді. Осы күннен бастап кеңестік атом жобасы басталды. Ресейлік атомшылардың қазіргі буыны өзінің ұлы негізін қалаушылардың жұмысын жалғастыруда және атом технологиясының жаңа мүмкіндіктерін ашады.
Елдің ең жақсы математиктері, физиктері, химиктері мен инженерлері энергетиканың мүлдем жаңа — атомдық түрін жасады. Физик Игорь Курчатов – атом жобасын басқарған ғалым – 1940 жылдардың аяғында уран ядроларының бөліну энергиясы негізінде әлемдегі алғашқы электр станциясын салуды ұсынды. 1954 жылы 26 маусымда әлемдегі алғашқы атом электр станциясы Обна атом электр станциясы желіге электр энергиясын берді. Сол жылы КСРО Министрлер Кеңесі бүкіл КСРО бойынша АЭС-тің ауқымды құрылыс бағдарламасын мақұлдады.
Обна АЭС басқа елдерде де атом энергетикасына жол салды. Қазір әлемде жалпы қуаты 376 ГВт-тан асатын 416 атом энергоблоктары жұмыс істейді. Ресейде жалпы қуаты 26,8 ГВт болатын 36 энергия блогы сенімді және таза атом энергиясын өндіреді.
Ресейлік атомшылар серіктестерге одан да қызықты шешімдер ұсына отырып, атом энергетикалық технологияларын үнемі жетілдіріп отырады. Сонымен, әртүрлі модификациядағы ВВЭР реакторлары ірі АЭС-тің әлемдік нарығында үлкен сұранысқа ие болды. «Росатомның» шетелдік тапсырыстар портфелінде 10 елде ВВЭР реакторлары бар жоғары қуатты АЭС — 33 блок салуға арналған.
«Росатом» – қуаты аз атом станциялары (ҚААС) сегментіндегі көшбасшы. Ресейлік атомшылар «Академик Ломоносов» қалқымалы энергия блогы (ҚЭБ) бар атом жылу электр станциясын әлемдегі алғашқы және әлі күнге дейін жалғыз салушы болып табылады. РИТМ-200 реакторлары бар тағы төрт қалқымалы энергия блогы Чукоткадағы БАИМ ГОК-ты электрмен жабдықтау үшін салынуда. Мемлекеттік корпорация басқа елдердің серіктестерімен түрлі модификациялы ПЭБ құрылысын талқылайды, Якутияда (Ресей) жер үсті ҚААС құрылысына дайындалуда және Өзбекстандағы ҚААС — алты блок құрылысының әлемдегі алғашқы экспорттық жобасын жүргізеді.
«Росатом» IV буынды реакторлық жүйелерінің тұжырымдамасын ұсынды, ол қауіпсіздік, экономика параметрлерін едәуір жақсартуды және ядролық отын циклінің (ЯОЦ) тұйықталуын — пайдаланылған отынды қайта өңдеуді және байытудан кейін қалған уранды ЯОЦ-ға тартуды көздейді. Бұл тәсіл өндірілген уранның энергетикалық әлеуетін барынша пайдалануға мүмкіндік береді, бұл өндіріске деген қажеттілікті де, сондай-ақ радиоактивті қалдықтардың көлемін де азайтады.
Бұл принциптер «Серпіліс» жобасы аясында жүзеге асырылады: Ресейде – қорғасын жылу тасымалдағышы бар жылдам нейтронды реакторы бар бірегей БРЕСТ-ОД-300 энергоблогы, сол алаңда отынды қайта өңдеу және фабрикациялау-рефабрикациялау модульдері салынуда. Жылдам нейтронды реакторлар ресейлік атом өнеркәсібінің негізгі тақырыбы болып табылады: бірінші реактор, БР-2, 1956 жылы іске қосылды, содан бері зерттеу және энергетикалық жылдам реакторлар салынды, олардың кейбіреулері әлі де жұмыс істейді. Сондай-ақ, «Росатом» халықаралық атом қауымдастығы үлкен қызығушылық танытатын КЖЗР зерттеу реакторын салуда.
Ресейдің атом саласы әрқашан көп қырлы болды: жаңа материалдар, есептеу қондырғылары зерттелді және жасалды, ядролық медицина және тағы басқалар дамыды. Осы құзыреттердің негізінде «Росатомда» Мемлекеттік корпорация жетекші орын алатын тұтас индустриялар дамыды.
«Росатом»-ның ТВЭЛ отын дивизионы 3D басып шығару саласын дамытады: ұнтақтар, 3D принтерлер шығарады және тұтастай алғанда Ресей мен шет елдердің өнеркәсібіне аддитивті технологияларды енгізуде шешуші рөл атқарады. Сондай-ақ «Росатом» литийионды аккумуляторлар шығаратын кәсіпорындар салады, олар үшін материалдарды әзірлеуге ықпал етеді, отандық электрмобильдерді жасауға қатысады. Росатомның үш дивизионы Ресейде электр зарядтау инфрақұрылымын орналастыруға қатысады. Тау-кен дивизионы литий карбонаттары мен гидроксидтерін және магниттер мен қозғалтқыштар жасау үшін қолданылатын сирек кездесетін металдардың жеке концентраттарын өндіру жобаларын пысықтайды. «Росатом» құрылымындағы магниттік өндіріс те жоспарланған. Композиттік материалдар дивизионы шикізаттан бастап шыны және көмір композиттерден жасалған компоненттер мен бұйымдарға дейінгі толық технологиялық тізбектерді құрды. Жел энергетикасы дивизионы Ресейде жел парктерін салады және пайдаланады және басқа елдерде де осындай жобаларды жүзеге асырады.
«Росатом» Солтүстік теңіз жолының (СТЖ) логистикалық әлеуетін ашады. Әлемдегі жалғыз атом мұзжарғыш флотының арқасында сол арқылы жүк тасымалы көлемі жыл сайын артып келеді. СТЖ жаһандық логистикада барған сайын танымал және сұранысқа ие бағытқа айналуда.
«Росатом» ядролық медицинаны дамытады. Мемлекеттік корпорация медициналық изотоптарды өндіру сегментінде жетекші орын алады, радиофармпрепараттар (РФП) жасайды, оларды науқастарды диагностикалау мен емдеу үшін енгізуге ықпал етеді. «Росатом» өз тәжірибесімен басқа елдермен бөліседі. Сонымен Боливияда бірегей Ядролық зерттеулер мен технологиялар орталығы салынуда, оған циклотрондық кешен, көп мақсатты сәулелену орталығы, радиобиология және радиоэкология зертханалары, зерттеу реакторы кіреді.
«Росатом» жинақталған зиянды заттарды жою арқылы планетаны таза етеді: қалалық қоқыс орындарын, қауіпті химиялық өндірістерді, ядролық және радиациялық қауіпті объектілерді қалпына келтіреді.
Ресейдің атом саласы өзінің пайда болған кезінен бастап және әлі күнге дейін ғылыми және инженерлік ізденіс шыңында тұр. «Росатом» термоядролық және кванттық технологияларды, суперкомпьютерлер мен жасанды интеллектті, органдардың биофабрикациясын, Ресейдің ғарыштық бағдарламаларын құруға және қолдануға қатысады. Ресейлік атомшылар Ресей мен әлемнің болашақ технологиялық құрылымын қалыптастырады. Олардың еңбектерінің жемісі планетадағы адамдарға, тіпті одан тыс жерлерге де көптеген ондаған жылдар бойы пайда әкеледі.
