Bu ay, artık Rosatom bünyesinde yer alan TENEX ile Fransa Alternatif Enerjiler ve Atom Enerjisi Komisyonu arasında imzalanan ilk sözleşmenin 50. yıldönümü kutlandı. Bu yazıda TENEX’in uranyum zenginleştirme hizmetleri için yaptığı ilk uluslararası sözleşmenin imzalanmasını kutlamak amacıyla Fransız nükleer sanayisinden ve Rosatom ile Fransız kuruluşları arasında, zenginleştirilmiş uranyum tedarikinin çok daha ötesine uzanan işbirliğinin tarihçesine değinilecek.
Elektrik üretimindeki payı yaklaşık yüzde 70’i bulan nükleer enerji sanayisi, Fransa’da elektrik temininde büyük rol oynuyor. Bununla beraber, bu oran 2020’de yüzde 67,1’e düştü. Bunun iki sebebi var. Birincisi, koronavirüs salgınının ülkedeki toplam enerji tüketimini yaklaşık yüzde 5 oranında azaltması. İkinci sebep de Fessenheim Nükleer Güç Santrali’nin 1’inci ve 2’inci ünitelerinin 2020 yılının şubat ve haziran aylarında kalıcı olarak kapatılması. Bunların sonucunda ülkedeki nükleer güç santrallerinin kurulu gücü 63,1 GW’tan 61,4 GW’a düştü. Santrallerde geçen sene 335,4 TWh elektrik üretildi. Halihazırda Fransa’da 56 enerji santrali faaliyet gösteriyor.
Nükleer yakıt ürünleri tedariki
Bundan elli yıl önce, 1971’in başlarında ülkede faaliyette olan yedi enerji santrali vardı. Fransız nükleer sanayisine fisil madde temini için Fransa Alternatif Enerjiler ve Atom Enerjisi Komisyonu (CEA) ile TENEX arasında uranyum zenginleştirme hizmetlerinin sunulmasına yönelik bir sözleşme imzalandı. Bu sözleşme sadece Rus uranyum ürünlerinin küresel pazara sunulması için bir kapı açmakla kalmadı; aynı zamanda nükleer yakıt ürünleri tedarikinde uzun yıllara dayanan güvenilir bir ortaklığın da başlangıcı oldu.
TENEX 1974’te Fransız şirketi Cogema (şimdiki adıyla Orano) ile zenginleştirilmiş uranyum teminine yönelik bir sözleşme imzaladı. EDF ile ilk sözleşme ise 2000’lerin başında yapıldı. Rus nükleer şirketleri Fransız müşterilerine yarım asırdır nükleer yakıt ürünleri temin ediyor ve halen yürürlükte olan uranyum ürünleri teminine ve uranyum dönüştürme hizmetlerine yönelik uzun vadeli sözleşmelerle bu işbirliği güçlenerek devam ediyor.
Nükleer yakıt segmentindeki bir diğer ortak proje ise Fransız reaktörlerinden gelen yeniden işlenmiş uranyumun zenginleştirilmesi, elde edilen fisil maddenin Fransa’ya iadesi ve yeniden işlenen uranyumun taşınmasında kullanılan EDF varillerinin bakımı. Uzun vadeli bu sözleşmenin toplam bedeli yaklaşık 1 milyar ABD doları olup bu, Rusya ile Fransa arasındaki işbirliği kapsamında imzalanan sözleşmeler arasında en büyüklerinden.
Fransız taraf, Rus şirketleri düzenli olarak denetliyor. Bu denetim sayesinde Rosatom’un ürün ve hizmetlerinin yüksek kalitesi onaylanıyor.
Stratejik çerçeve
Rus ve Fransız nükleer şirketleri arasındaki işbirliği, nükleer yakıt segmentinin çok daha ötesinde. İki ülke arasında en üst seviyede stratejik anlaşmalar imzalandı. Rosatom Genel Müdürü Alexey Likhachev ile CEA Genel Müdürü François Jacq 2018 yılında nükleer enerjinin barışçıl amaçlı kullanımında işbirliğine yönelik stratejik bir belgeye imza attı. İmza törenine her iki ülkenin devlet başkanları da katıldı. Taraflar hızlı nötron reaktörleri, nükleer güç santrallerine mühendislik hizmetleri ve ekipman temini, ticari ve araştırma amaçlı reaktörler için nükleer yakıt tedariki, harcanan nükleer yakıtın yeniden işlenmesi ve kurtarılan malzemelerin yeniden kullanımı alanlarında ve üçüncü ülkelerde ortak projelerde işbirliğini güçlendirmeyi planlıyor.
Temmuz 2019’da CEA ve Rosatom arasında nükleer güç santrallerinin inşaatı ve işletilmesinde, yenilenebilir enerji kaynaklarında, dijitalleşmede, radyoaktif atıkların ve harcanan nükleer yakıtın yönetiminde işbirliğine dair benzer bir stratejik belge imzalandı.
Bütün bu anlaşmalar uygulamaya geçiriliyor.
Daha fazla bilgi
Rosatom Batı Avrupa Bölgesi Direktörü Andrei Rozhdestvin, konuya ilişkin yaptığı açıklamada “Nükleerde Ar-Ge konusunda; UAEA’nın himayesi altında Araştırma Reaktörlerini temel alan Uluslararası Merkez (ICERRs) planındaki çalışmalara aktif olarak dâhil olduk. Bu çerçevenin parçası olan merkezlerin üçü Fransa, Belçika ve Rusya’da. Çok amaçlı sodyum soğutmalı hızlı nötron reaktörü ile etkinleştirilecek bir araştırma tesisini kapsayan MBIR projesi uluslararası Ar-Ge işbirliği için de benzersiz bir fırsat sunuyor.” ifadelerini kullandı.
Geçen yılın sonlarında RosEnergoAtom (Rosatom’un nükleer santrallerde enerji üretimi alanında faaliyet gösteren şirketi), 2021–2024 döneminde Malzeme Yaşlandırma Enstitüsü’ndeki (MAI) tam üyeliğini uzatmak için EDF ile olan anlaşmasını yeniledi. MAI, farklı malzemelerde yaşlandırma süreçleri çalışmalarında uzmanlaşmış en büyük uluslararası kurum. Rosatom mühendisleri ve araştırmacıları alaşım, yapısal ve polimer malzemelerin yaşlandırılması ile organik bileşiklerin imhasının VVER ve PWR (basınçlı su) gibi reaktörlerin birincil soğutma devrelerindeki yapısal malzemelerin korozyon direnci üzerindeki etkilerini araştırıyor.
Güvenilir ekipman
Orano (o zamanki adıyla Areva) 2005 yılında, Rosatom’un Zelenogorsk’taki elektrokimyasal tesisine tükenmiş uranyum deflorinasyon ekipmanı temin etmek üzere Rosatom ile bir sözleşme imzaladı. İki taraf arasında 2019’da aynı amaca yönelik başka bir sözleşme daha yapıldı. Bu yılın nisan ayında tesiste ikinci DUHF deflorinasyon ünitesinin inşasına başlandı. Uranyum deflorinasyon projeleri hakkında daha ayrıntılı bilgi için Yakıt Döngüsü başlıklı makaleye bakabilirsiniz.
Rosatom ayrıca, Fransız Enstrümantasyon ve Kontrol (I&C) sistemlerinin Rus nükleer güç santrallerine teminine yönelik bir dizi kapsamlı sözleşme ve anlaşma da imzaladı.
Örneğin, Areva NP ile Rusya’daki Novovoronej-2 Nükleer Güç Santrali’nin 1’inci ünitesine TELEPERM XS dijital reaktör koruma sistemi temin edilmesi için bir sözleşme imzalandı. Assytem şirketiyle de 2019 yılında, nükleer güç santrallerinin tasarımı ve işletmeye alınması sırasında Rosatom’a danışmanlık ve mühendislik hizmetleri sağlanması üzerine bir anlaşma yapıldı.
Haziran 2020’de Rosatom, Bulgaristan’daki Belene Nükleer Güç Santrali için stratejik yatırımcı seçimine katılmak üzere Framatome SAS (Fransa) ve GE Steam Power ile bir mutabakat belgesi imzaladı. Rosatom, Belene projesinin stratejik bir yatırımcısı olursa Framatome SAS, Bulgar santrali için I&C sistemlerinin ana tedarikçilerinden olacak.
Son olarak, Ocak 2021’de Framatome ve Rosatom, Finlandiya’da inşa edilmesi planlanan Hanhikivi Nükleer Güç Santrali için bir I&C sisteminin tasarımında ve entegrasyonunda teknik destek sağlanması için sözleşme imzaladı.
Andrei Rozhdestvin bu anlaşmalarla ilgili olarak “Sürdürülebilir kalkınmayı temin ve teşvik eden geniş bir teknoloji yelpazesinde, örneğin küçük modüler reaktörlerde, nükleer yakıt döngüsünün kapalı hale getirilmesinde, hidrojende, rüzgârda, yeni malzemelerde ve depolama çözümlerinde ortaklarımızla işbirliği yapmaya açığız.” şeklinde konuştu.
TechSnabExport (TENEX)
Nükleer yakıt ve ilgili ürünler alanında büyük bir küresel tedarikçi. Şirketin ana faaliyetleri arasında uranyum üretimi (TENEX, dünyanın en büyük uranyum üreticilerinden biri olan Uranium One’ın ana şirketi), Rus uranyum ürünlerinin uluslararası temini, nükleer yakıt döngüsü arka uç hizmetleri ve lojistik yer alıyor. TENEX aynı zamanda lityum madenciliği ve biyoyakıt üretimi konularında da faaliyet gösteriyor.
RosEnergoAtom
Rusya’daki en büyük elektrik enerjisi şirketlerinden biri ve aynı zamanda NGS operatörü. Şirketin ülkede işlettiği 11 santralin toplam kapasitesi 30,5 GW. Diğer birimleri arasında nükleer güç santrallerinde acil durumlara müdahale amaçlı Ar-Ge merkezi, tasarım ve mühendislik departmanı ve teknoloji departmanı yer alıyor.
