Macaristan, Rusya ile uzun bir nükleer iş birliği geçmişine sahip. Bu yazı, Rosatom’un Avrupa ülkesindeki iş, eğitim, sosyal ve kültürel faaliyetlerini ele alıyor.
Büyük ölçekli enerji üretimi
Macaristan, bu yıl nükleer endüstrisinin 65’inci yılını kutluyor. Macaristan’ın nükleer geçmişi, 1956 yılında Ulusal Atom Enerjisi Komitesinin kurulmasıyla başladı. Üç yıl sonra, yani 1959’da Macaristan’ın Budapeşte’deki ilk araştırma reaktörü başarıyla hizmete girdi. Söz konusu reaktör, 2009 yılında, yakıt olarak düşük düzeyli zenginleştirilmiş uranyum kullanacak şekilde geliştirildi.
Macaristan ve Sovyetler Birliği, 1966 yılında, Budapeşte’nin 100 km güneyinde, Tuna Nehri kıyısındaki Paks kasabası yakınlarında bir nükleer santral inşa etmek için anlaşma imzaladı.
1974 yılının Ağustos ayında Paks Nükleer Santrali’nin ilk iki ünitesi için temel atıldı. İlk ünite Aralık 1982’de, ardından ikinci ünite ise 2 Eylül 1984’te faaliyete girdi. Üçüncü ve dördüncü üniteler, sırasıyla Eylül 1986 ve Ağustos 1987’de ulusal şebekeye bağlandı. Dört güç ünitesinin her biri, Rus tasarımı VVER-440 reaktörlerine sahip.
Santralin günümüzdeki toplam kurulu gücü 2 GW. PRIS’e göre 2020’de Paks Nükleer Güç Santrali, ülkedeki toplam enerji tüketiminin %48’ine tekabül eden 15.179 GWh’lık elektrik üretti. Ancak mevcut birimler 2030’lu yıllarda sırayla devreden çıkarılacak. Bu amaçla Macar hükümeti, hizmet dışı bırakma kapasitesini değiştirmeye yönelik karar aldı.
Macaristan ve Rusya, 2014 yılında 3+ Nesil VVER-1200 teknolojisine sahip reaktörlerle teçhiz edilecek iki yeni güç ünitesinin inşasına yönelik bir adet çerçeve anlaşması ve üç adet temel sözleşmeye imza attı. Rusya’da yer alan Leningrad II NGS, inşa edilecek yeni santralin prototipi niteliğinde. Rosatom’un Mühendislik Birimi ASE ve Macar proje sahibi MVM Paks II, Haziran 2020’de, Macaristan Atom Enerjisi Kurumu’na bir lisans başvurusu ve 283.000 sayfalık bir lisans belgesi sundu.
Ruhsatın alınmasının hemen ardından inşaat başlayacak. Paks II santralinin ilk ünitesinin 2029 yılında, ikinci ünitesinin ise 2030 yılında devreye alınması planlanıyor.
Bu arada, atölyeler, depolar, otoparklar da dâhil olmak üzere 120’ye yakın yardımcı bina ve yapı ile bir de yolun inşa edileceği tesis ve şantiye sahasında hazırlıklar sürüyor. Halihazırda yapım aşamasında olan, yıllık yaklaşık 45.000 ton prefabrik çelik yapı kapasiteli bir çelik yapı imalathanesi, bir korozyon önleyici arıtma tesisi ve yıllık 300.000 m3 hazır beton kapasiteli bir harmanlama tesisi bulunmaktadır. Halihazırda yapım aşamasında olan ve yıllık yaklaşık 45.000 ton prefabrik çelik yapı kapasitesine sahip olacak olan bir çelik yapı imalathanesi, bir korozyon önleyici arıtma tesisi ve yıllık 300.000 m3 hazır beton kapasiteli bir beton karıştırma tesisi bulunmaktadır.
Rosatom ve Macaristan arasındaki nükleer iş birliği sadece nükleer santrallerin inşasında ibaret değil. Örneğin Rosatom, Paks için nükleer yakıtın yeni bir modifikasyonunu üretiyor. Modifiye edilmiş yakıt, reaktör çekirdeğindeki su-uranyum oranını optimize ederek reaktörün işletim maliyetini daha uygun rakamlara indirgiyor.
Rosatom’un enerji mühendisliği bölümü AtomEnergoMash’in Macaristan merkezli bir yan kuruluşu olan Ganz EEM bir başka örnek. Nükleer santraller için yüksek kapasiteli pompalar üreten Ganz EEM, şu anda Hindistan’da Kudankulam, Türkiye’de Akkuyu ve Bangladeş’te Rooppur santralleri için soğutma sıvısı pompaları üretiyor. Tabii ki şirket, Paks II tarafından tedarik edilen siparişlere güveniyor.
Eğitim
Kendisini bir “bilgi şirketi” olarak konumlandıran Rosatom, yerel eğitim projelerine de yatırım yapıyor ve Macaristan da bu kapsamın içinde. Rosatom, geçtiğimiz Nisan ayında, nükleer enerjiye yönelik ilk Rus-Macar yazılım yarışması olan “HackAtom Macaristan” etkinliğini organize etti. Yarışma, Rus üniversitelerinden öğretmenler tarafından nükleer fizik, reaktör teknolojileri ve diğer ilgili konularda verilen derslerle başladı. Ardından, Debrecen Üniversitesi, Dunaújváros Üniversitesi ve Pécs Üniversitesi’nden yaklaşık 100 kişiye iki görev verildi. Toplam 24 takıma 24 saat süre verildi ve takımların, nükleer santrallerde güç kullanım verimliliğini tahmin etme ve ekipman kontrol parametrelerini analiz etme sorununa en iyi çözümü bulmaları istendi.
HackAtom Macaristan yarışmasına katılan yarışmacılar, beş ay sonra Paks Nükleer Santrali’nin Dördüncü Ünitesini ziyaret etme fırsatı buldular. Öğrenciler ana kontrol odasını, türbin ve reaktör adalarını ziyaret ettiler ve bir nükleer santralin çalışma prensibine yönelik bir de konferansa katıldılar.
Toplulukların desteklenmesi
Rus ve Macar nükleer şirketlerinin çalışanları, Haziran 2021’de Kalosca kasabasında yer alan bir yaşlı bakım merkezinde birlikte çalıştı. Bakım merkezinde yer alan bankları onarıp boyayan çalışanlar, çardaklar yapıp milli motiflerle süsledi ve çiçekler diktiler. Benzer bir faaliyet, Ekim ayında Dunaszentgyörgy kasabasında gerçekleştirildi. Faaliyet katılan gönüllüler, kasabada yer alan okul ve kreşin etrafındaki çitleri onarıp boyadı ve çiçek dikti.
Kültürel ahenk
Macaristan’da yer alan Budapeşte ve Debrecen şehirleri ile Tihany kasabası, Ekim ayının ilk yarısında, Rosatom sponsorluğunda düzenlenen Rus Müzik Festivali’ne ev sahipliği yaptı. Rus kültürünü öğrenme fırsatı bulan çocuklar, Sergei Prokofiev imzalı ‘Peter ve Kurt Senfonik Peri Masalı’ ile Çaykovski’nin bestelediği ‘Fındıkkıran Balesi’ ve Mussorgsky’nin ‘Bir Sergiden Tablolar’ eserini dinlediler. Yetişkinlere ise hem senfonik orkestralar hem de tek kişilik enstrümanlar açısından daha üst düzey müzik eserleri takdim edildi. Bu eserler, Rus Arp, Rus Piyano, Rus Keman ve hatta Rus Borulu Orgu üstatları gibi tematik akşamların ünlü isimlerinden oluşuyordu. Endişelenmeyin, Rus besteciler Mikhail Glinka ve César Cui borulu org için çok sesli eserler yazdılar.
Nükleer tıp planı
Açıkçası, Rosatom ve Macaristan arasındaki iş birliğinin tarihi ve ölçeği, bir dizi başka ortak projeye de zemin hazırlıyor. Rosatom, Paks II santralinde yeni güç üniteleri inşasının yanı sıra, nükleer tıp ve diğer yüksek teknoloji alanlarında da ortaklık girişimleri başlatmak için bazı Macar şirketleriyle görüşmelerini sürdürüyor.
AtomEnergoMash (AEM) Rosatom’un nükleer, termal, petrol, gemi yapımı ve çelik üretim tesisleri için makine ve ekipmanların tasarım, üretim ve tedarikinde kapsamlı çözümler sunan, Rusya’nın en büyük enerji makineleri üreticilerinden biri konumundaki elektrik mühendisliği departmanı olarak çalışmalarını yürütüyor. Departmanın üretim tesisleri Rusya, Çekya, Macaristan ve diğer bazı ülkelerde yer alıyor.
TVEL, Rosatom’un yakıt birimi ve dünyanın en büyük nükleer yakıt tedarikçisidir. Rusya’daki nükleer güç santrallerinin tek yakıt tedarikçisi olan şirket, tüm güç, filo ve araştırma reaktörlerine yakıt temin eder. Dünyadaki 15 ülkede nükleer güç santrallerine ya da dünyadaki her altı güç reaktörüne yakıt tedarik eder.
