Ağustos 2025’te, Rusya’nın nükleer endüstrisi 80. yıl dönümünü kutluyor. 20 Ağustos 1945 tarihinde, uranyum fisyonunun enerjisinden yararlanmaya yönelik tüm çalışmaları denetlemekle görevli, SSCB Devlet Savunma Komitesi bünyesinde bir Özel Komite kurulmasına dair bir kararname imzalandı. Bu tarih, Sovyet nükleer projesinin başlangıcına işaret ediyor. Günümüzün Rus nükleer uzmanları, büyük öncüllerinin mirasını sürdürerek nükleer teknolojide yeni olasılıkların kapılarını aralıyor.
Ülkenin en iyi matematikçileri, fizikçileri, kimyagerleri ve mühendisleri, tamamıyla yeni bir enerji biçimi olan nükleer enerjiye öncülük ettiler. 1940’ların sonlarında, nükleer projeye öncülük eden fizikçi Igor Kurchatov, dünyanın uranyum fisyonuyla çalışan ilk enerji santralini inşa etmeyi önerdi. 26 Haziran 1954 tarihinde, dünyanın ilk faal nükleer güç santrali olan Obninsk Nükleer Güç Santrali şebekeye elektrik verdi. Aynı yıl, SSCB Bakanlar Konseyi, Sovyetler Birliği genelinde nükleer güç santralleri inşa etmek için geniş çaplı bir programı onayladı.
Obninsk Nükleer Güç Santrali, diğer ülkelerde nükleer enerjinin gelişmesinin de önünü açtı. Bugün dünya çapında, toplam kapasitesi 376 GW’ı aşan 416 nükleer güç ünitesi faaliyet gösteriyor. Rusya’da ise toplam kapasitesi 26,8 GW olan 36 güç reaktörü güvenilir ve temiz nükleer enerji üretiyor.
Rus nükleer uzmanları, nükleer enerji teknolojilerini sürekli olarak geliştirerek, uluslararası ortaklarına giderek daha yenilikçi çözümler sunuyor. Örneğin, VVER reaktörlerinin farklı modifikasyonları, büyük nükleer güç santralleri için küresel pazarda en çok aranan tasarım haline geldi. Rosatom’un portföyünde, 10 ülkede 33 adet yüksek güçlü VVER reaktör ünitesi için uluslararası siparişler bulunuyor.
Rosatom, aynı zamanda küçük modüler reaktör (SMR) teknolojisinde de lider. Rus nükleer mühendisleri, Akademik Lomonosov adlı yüzer nükleer güç santralini inşa eden şimdiye kadarki ilk ve tek mühendislerdi. RITM-200 reaktörüne sahip dört yüzer nükleer güç santrali daha Çukotka’daki Baimsky GOK maden sahasına elektrik sağlamak amacıyla inşa halinde. Rusya’da Yakutistan’da kara tabanlı bir SMR inşa etmeye hazırlanan ve Özbekistan’da altı ünitelik bir SMR santrali için dünyanın ilk ihracat projesini uygulamaya devam eden Rosatom, uluslararası ortaklarıyla çeşitli yüzer nükleer güç santrali projelerini görüşüyor.
Rosatom, IV. Nesil reaktör sistemleri için bir konsept önerdi. Konsept, kullanılmış yakıtı yeniden işleyerek ve zenginleştirmeden kalan seyreltilmiş uranyumu yeniden kullanarak nükleer yakıt döngüsünü kapatırken, güvenlik ve verimlilikte önemli iyileştirmeler vaat ediyor. Bu yaklaşım, doğal uranyumun içerdiği enerjinin kullanımını en üst düzeye çıkararak hem yeni madencilik ihtiyacını hem de radyoaktif atık hacmini azaltıyor.
Bu ilkeler, Proryv (Atılım) projesi kapsamında hayata geçiriliyor: Rusya, aynı tesiste yakıtın yeniden işlenmesi ve yeniden üretim modülleriyle birlikte benzersiz bir kurşun soğutmalı hızlı nötron reaktörü BREST-OD-300 inşa ediyor. Hızlı nötron reaktörleri, Rusya nükleer endüstrisinin temel odak noktalarından birini oluşturuyor. Bu türdeki ilk reaktör olan BR-2, 1956 yılında faaliyete geçirildi ve o zamandan beri bu türden çok sayıda araştırma ve güç reaktörü inşa edildi; bunların bir kısmı bugün hala faal olarak çalışıyor. Rosatom ayrıca, küresel nükleer camianın yoğun ilgisini çeken güçlü bir araştırma reaktörü olan MBIR’ı inşa ediyor.
Rusya’nın nükleer endüstrisi her zaman çok yönlü oldu, yeni malzemeler, bilgi işlem sistemleri, nükleer tıp ve çok daha fazlasını geliştirdi. Rosatom, şu anda lider konumda bulunduğu birçok endüstriyi geliştirdi.
Rosatom’un yakıt bölümü TVEL, katkı maddesi üretimine doğru genişliyor, tozlar ve 3D yazıcılar üretiyor ve Rusya ve yurt dışında katkı maddesi teknolojilerinin tanıtılmasında anahtar rol oynuyor. Rosatom ayrıca lityum iyon piller için üretim tesisleri inşa ediyor, bu tür piller için malzeme geliştirilmesini destekliyor ve yerli elektrikli araçların geliştirilmesine katkıda bulunuyor. Rosatom’un üç bölümü, Rusya genelinde elektrik şarj altyapısının kurulmasında rol oynuyor. Madencilik bölümü, mıknatıs ve buna bağlı olarak elektrik motorlarının üretiminde kullanılan lityum karbonatlar, lityum hidroksitler ve bazı nadir toprak metallerinin konsantrelerini üretmek için projeler geliştiriyor. Rosatom fabrikalarından birinde mıknatıs üretiminin yapılması da planlar arasında yer alıyor. Kompozit malzemeler bölümü, hammaddelerden cam ve karbon fiber kompozit bileşenlere ve ürünlere kadar dikey tedarik zincirleri oluşturdu. Rüzgar enerjisi bölümü ise Rusya’da rüzgar santralleri inşa edip işletiyor ve yurt dışında benzer projeleri araştırıyor.
Rosatom, Kuzey Deniz Rotası’nın (NSR) lojistik potansiyelini açığa çıkarıyor. Dünyanın tek nükleer enerjili buzkıran filosu sayesinde, rotadaki yük trafiği her yıl artıyor ve NSR, küresel lojistikte giderek daha önemli ve hayati bir arter haline geliyor.
Rosatom, nükleer tıp alanında da ilerleme kaydediyor. Rosatom, tıbbi izotop üretimi, radyofarmasötiklerin geliştirilerek, teşhis ve tedavide kullanımının teşvik edilmesinde lider konumda bulunuyor. Rosatom ayrıca uzmanlığını uluslararası alanda da paylaşıyor. Örneğin Bolivya’da, bir siklotron, çok amaçlı bir ışınlama merkezi, radyobiyoloji ve radyoekoloji laboratuvarları ve bir araştırma reaktörünü kapsayan son teknoloji bir nükleer araştırma ve teknoloji merkezi inşa ediyor.
Rosatom, belediye çöplüklerini, tehlikeli kimyasal tesisler ile ve nükleer ve radyasyonla kirlenmiş sahaları temizleyerek, birikmiş çevresel hasarları gidererek gezegeni daha temiz hale getiriyor.
Rusya’nın nükleer endüstrisi, kuruluşundan günümüze kadar bilimsel ve mühendislik alanındaki yeniliklerde ön saflarda yer aldı. Rosatom, füzyon ve kuantum teknolojilerinin, süper bilgisayarların, yapay zekânın, doku ve organların biyofabrikasyonu ile Rusya’nın uzay programlarının geliştirilmesine ve uygulanmasına katkıda bulunuyor. Rus nükleer uzmanları hem Rusya’da hem de dünya çapında geleceğin teknolojik ortamını şekillendiriyor. Rus nükleer uzmanlarının çalışmaları, önümüzdeki on yıllar boyunca Dünya’da ve ötesinde insanlığa fayda sağlayacak.
