Rosatom Newsletterning aprel sonida biz Rosatomning yadroviy tibbiyotdagi faoliyati, xususan, Boliviya yadro tadqiqotlari va texnologiyalari markazidan radiofarmpreparatlari yetkazib berishning boshlanishi haqidagi yangiliklarni yoritgan edik. O’tgan oylarda bir vaqtning o’zida bir nechta voqealar ro’y berdi, ularning yig’indisi barqaror tendentsiya – dunyodagi radioizotop yetkazib beruvchilarning top-3 ga kiruvchi Rosatom jahon yadro tibbiyoti va tibbiyot texnikasi bozorida yetakchi o’rinni egallash uchun qadam tashlayotgani haqida gapirishga imkon beradi.
Yetkazib berish
Rosatomning yadro tibbiyoti sohasidagi eng muhim faoliyat yo’nalishlaridan biri bu tibbiy izotoplar va radiofarmpreparatlari asosida ularni yetkazib berish geografiyasi va nomenklaturasini kengaytirishdir. Rosatomning izotop mahsulotlarini dunyoning 50 mamlakatiga yetkazib berayotgan “Izotop” B/B (Butun mintaqaviy birlashma) MDH va Osiyo mamlakatlari bozorlarini faol ravishda o’zlashtirmoqda. “Preparatlarning sifati va nomenklaturasi nuqtai nazaridan biz dunyo trendidamiz, barcha dunyo yetakchilari bilan qadam-baqadam bormoqdamiz”, – deb aytib o’tdi “Rusatom Xelskea” kompaniyasining bosh direktori va “Salomatlik texnologiyalari” divizioni rahbari Igor Obrubov.
O’z navbatida, ushbu davlatlardan hamkorlar radionuklidli, ayniqsa targetli diagnostika va terapiya sohasidagi davlat korporatsiyasining imkoniyatlariga ham katta qiziqish bildirmoqdalar. Mana bir nechta misollar.
Iyun oyining oxirida “Izotop” B/B Belarus Respublikasiga texnetsiy-99m GT-5K generatorlarini yetkazib berish bo’yicha “Belfarmatiya” davlat farmkompaniyasi tomonidan e`lon qilingan xalqaro tenderda g’olib bo’ldi. Tenderda “Izotop” B/B bunday generatorlarning Yevropa ishlab chiqaruvchilari bilan raqobatlashdi.
Texnetsiy-99m yadro tibbiyotida eng ko’p talab qilinayotgan izotop bo’lib, uning asosida onkologiya, kardiologiya, neyroendokrin va boshqa kasalliklarni aniqlash uchun BFEKT (bir fotonli emissiya kompyuter tomografiyasi) uchun diagnostika protseduralarining 80% dan ortig’i amalga oshiriladi.
Shartnoma shartlariga ko’ra, “Izotop” B/B 2023-yil avgustdan 2024-yil iyulgacha Belarusga “L.Ya. Karpov nomidagi ilmiy-tadqiqot fizika va kimyo instituti” tomonidan chiqarilgan 900 dan ortiq texnetsiy-99m GT-5K generatorlarini yetkazib beradi. Yetkazib berish Belarus tibbiyot muassasalarining technetium-99m generatorlariga bo’lgan ehtiyojlarini to’liq qondiradi.
“Biz uzoq vaqtdan beri birinchi marta Belarus Respublikasiga Rossiyada ishlab chiqarilgan texnetsiya generatorlarini yetkazib bera olishimizdan faxrlanamiz. Bu nafaqat mamlakatlarimiz o’rtasidagi yuqori texnologiyali mahsulotlar bo’yicha tovar ayirboshlashni oshirish, balki hamkorlikni yangi bosqichga ko’tarish imkonini beradi», – ta`kidladi “Izotop” B/B bosh direktori Maksim Kushnaryov.
Bundan tashqari, Igor Obrubovning so’zlariga ko’ra, divizion mutaxassislari deyarli har oy belorussiyalik hamkasblari bilan muloqot qilishadi. Tibbiyot markazlari uchun jihozlarni kompleks yetkazib berish to’g’risida bitim imzolandi, shifokorlar bilan radiofarmpreparatlardan foydalanish bo’yicha davra suhbatlari o’tkazilmoqda. Tibbiy asboblar ro’yxatga olinmoqda. Ko’p funksiyali nurlanish markazlari sohasidagi o’zaro ta`sirni kengaytirishga qaratilgan intensiv ishlar olib borilmoqda. Belarusning ba`zi ishlab chiqaruvchilari o’z mahsulotlarini sterilizatsiya qilish uchun Rossiya quvvatlaridan foydalanmoqdalar.
Iyul oyida “Izotop” B/B “Siklotron” kompaniysi tomonidan ishlab chiqarilgan germaniy-68/galliy-68 (Ge-68/Ga-68) generatorlarining birinchi partiyasini Esente Healthcare tibbiy mahsulotlarining hind distribyutoriga yetkazib berdi. Galliy – 68 PET skanerlarida keng ko’lamli saraton kasalligini aniqlash uchun ishlatiladi. Dunyoda undan foydalangan holda 100 mingdan ortiq diagnostika protseduralari amalga oshirilmoqda.
Jami yangi shartnoma shartlariga ko’ra, yil davomida “Izotop” B/B Hindistonga 40 ta shunday generatorni yetkazib beradi. “Germaniy-68/galliy-68 generatorlarini yetkazib berish Rosatomning Hindiston yadro tibbiyoti bozorida ishtirokini kengaytirish uchun yangi imkoniyatlar ochadi”, – deb ta`kidladi “Izotop” B/B bosh direktorining tijorat masalalari bo’yicha o’rinbosari Anton Shargin.
Shuningdek, davlat korporatsiyasi mutaxassislari Rosatomning yadroviy tibbiyot uchun mahsulotlarini ixtisoslashtirilgan ko’rgazma va forumlarda faol targ’ib qilmoqdalar. Aprel sonida biz Rosatom vakillarining Keyptaundagi (JAR) 12-xalqaro targetli alfa terapiyasi bo’yicha simpoziumda ishtirok etgani haqida xabar bergan edik. Iyun oyida esa Rosatom II Pan-Afrika ko’rgazmasi va Misr poytaxti Qohirada bo’lib o’tgan Africa Health ExCon 2023 konferentsiyasida sog’liqni saqlash segmentida mahsulot qatorini taqdim etdi. Konferensiyada kimyo fanlari nomzodi Irina Svyato Rosatom tomonidan ishlab chiqilgan 16 turdagi tibbiy texnika va davlat korporatsiyasi tomonidan onkologik va yurak-qon tomir kasalliklarini tashxislash, davolash va teranostika qilish (bir vaqtning o’zida tashxis qo’yish va davolash) uchun ishlab chiqarilgan 11 ta radiofarmpreparatlari haqida gapirdi. Rosatom stendida, xususan, “Oniks” chiziqli tezlatgichi, braxiterapiya uchun “Braxium” kompleksi va siklotron komplekslari taqdim etildi.
Ko’rgazma ishtirokchilari orasida “Tianoks” asbobi – kattalar va bolalar, shu jumladan yangi tug’ilgan chaqaloqlar uchun azot oksidili terapiya uchun qurilma katta qiziqish uyg’otdi. “Rusatom RDS” va Misrning Med Pharma Group kompaniyasi ilmiy-texnik hamkorlikni rivojlantirish va “Tianoks” yordamida azot monooksididan foydalanishni Misr tibbiyot muassasalari amaliyotiga joriy etish to’g’risida bitim imzoladilar.
Kelishuvlar
Shuningdek, Rosatom oxirgi paytda bir nechta bitimlar tuzdi, ular asosida aniq loyihalar tayyorlanadi.
Peterburg xalqaro iqtisodiy forumi maydonlarida “Rusatom Xelskea” va Zeya & Associates Co Myanma kompaniyasi o’rtasida hamjihatlik to’g’risida memorandumi imzolandi. Hujjat sog’liqni saqlashda energik bo’lmagan atom texnologiyalarini rivojlantirishda, xususan, Myanmada ionlashtiruvchi nurlanish bilan ko’p funktsiyali mahsulotlarni qayta ishlash markazlarini yaratishda hamkorlikni nazarda tutadi. “Yadro tibbiyoti sog’liqni saqlash sohasining muhim qismidir. Ilg’or texnologiyalar va aniq tashxis sababli u shifokorlarga bemorlarning hayot sifatini yaxshilash orqali yanada samarali davolash rejalarini tuzishda yordam beradi. Yadro tibbiyotining ahamiyati kelajakda o’sishda davom etadi», – deya ta`kidladi Zeya & Associates Co prezidenti Zeya Mon.
“Rosatom sog’liqni saqlash sohasidagi vazifalarni amalga oshirishga iloji boricha tizimli ravishda yondashadi. Taklif izotop kompleksini, radiofarmpreparatlar va yuqori texnologiyali tibbiy asbob-uskunalarni ishlab chiqarishni, tibbiy mahsulotlar va oziq-ovqat mahsulotlarini ionlashtiruvchi nurlanish bilan qayta ishlashni va o’z tibbiy infratuzilmasini o’z ichiga oladi”, – dedi Igor Obrubov.
Yevroosiyo hukumatlararo kengashi va MDH hukumat rahbarlari Kengashi vaqtida Rosatom bosh direktori Aleksey Lixachev va Qirg’iziston bosh vaziri Akilbek Japarov davlat korporatsiyasi va Qirg’iziston sog’liqni saqlash vazirligi o’rtasida sog’liqni saqlashda atom texnologiyalarini qo’llash sohasida hamkorlik to’g’risida Memorandum imzoladilar. Tomonlar Qirg’izistonda yuqori texnologiyali tibbiyot loyihalarni birgalikda rivojlantirishga kelishib oldilar. Xususan, Milliy onkologiya va gematologiya markazi negizida radiofarmatsevtik dorixona va molekulyar vizualizatsiya markazini tashkil etish haqida gap ketmoqda.
“Biz qirg’iz hamkorlarimiz bilan birgalikda mamlakatlarimizdagi odamlarning hayot sifatini yaxshilashga katta hissa qo’shadigan innovatsion texnologiyalarni rivojlantirish imkoniyatidan mamnunmiz. Bizning ushbu yo’nalishdagi ishimiz radiofarmpreparatlar ishlab chiqarish, yuqori texnologiyali tibbiy asbob-uskunalar yetkazib berish, yangi tibbiy infratuzilma obyektlarini yaratish va kadrlar tayyorlashni o’z ichiga oladi”, – ta`kidladi Aleksey Lixachev.
O’zbekistonda Rosatom davlat korporatsiyasi ushbu mamlakatda radionuklid terapiyasi va diagnostika markazlari tarmog’ini rivojlantirishga kelishib oldi. Xususan, sovet davrida yaratilgan siklotron kompleksini almashtirish haqida gap ketmoqda.
Armanistonda Yerevanda yadro tibbiyoti markazini qurish to’g’risida kelishuvga erishildi. Ehtimol, oxir-oqibat kimyoterapiya xizmatlarini ko’rsatadigan va jarrohlik operatsiyalarini bajaradigan yanada murakkab tibbiy majmua yaratiladi.
Bangladeshda Rosatom nurlanish markazidagi uskunalarni modernizatsiya qilmoqda, noldan yana bir shunday markaz qurilishi muhokama qilinmoqda.
Nikaragua bilan joriy yilning mart oyida imzolangan yadro texnologiyalaridan energik bo’lmagan foydalanish to’g’risidagi bitim doirasida yadroviy tibbiyot va nurlanish markazlarini tashkil etish bo’yicha muzokaralar olib borilmoqda. “Biz Boliviyada muvaffaqiyatli tajribaga egamiz. Bundan tashqari, Lotin Amerikasi mamlakatlari bizga intilmoqdalar, biz ular uchun ko’proq tushunarlimiz. Shuning uchun ular bizning vakolatlarimizni qo’llash va rivojlantirish bo’yicha dialog qurishga tayyorlar”, – deb izohlaydi Igor Obrubov.
Qozog’iston ham Rosatom bilan birgalikda tibbiyot muassasalarini rivojlantirish, radiofarmpreparatlar yetkazib berish, nurlanish markazlarini tashkil etishdan manfaatdor. “Qozog’iston tomoni bizning butun tarkibimizni mamnuniyat bilan qo’llashga tayyor. Loyihaning yakuniy konfiguratsiyasi haqida gapirishdan oldin, biz bemorlarning oqimini, kasallanishni diqqat bilan hisoblaymiz, shifokorlarning tayyorligini va u yoki bu tayyorgarlikka bo’lgan ehtiyojni, me`yoriy bazaning tayyorligini baholaymiz – ehtimol uni to’ldirish yoki tuzatish kerakdir. Loyihalar har doim ko’p qirrali, oddiylari yo’q. Biz foydali, hamma uchun zarur bo’lgan va Rosatomdan boshqa hech kim qilmaydigan biznesni yaratmoqdamiz», – – deb ishontirdi Igor Obrubov.
