Avgustda «Rosatom»ning Shimoliy qutbga oltinchi xalqaro Arktika ekspeditsiyasi – «Bilim muzyorari» amalga oshirildi. Atom muzyorar kemasi sahnida ishtirokchilarni ko‘plab qiziqarli tadbirlar kutardi: atom va kosmik sohalar olimlari hamda mutaxassislarining ma’ruzalari, faqat shimoliy kengliklardagina o‘tkazish mumkin bo‘lgan ilmiy tajribalar, muzyorar kema bo‘ylab sayohatlar, Arktikaning go‘zal manzaralari va uning aholisi – oq ayiqlar, kitlar, Arktika qushlarining hayotini kuzatish. Albatta, ishtirokchilar o‘rtasidagi muloqot ham muhim edi – dunyoning 21 mamlakatidan kelgan 66 nafar iqtidorli o‘quvchi bir-biri bilan tanishish imkoniyatiga ega bo‘ldi.

Katta saralash

«Bilim muzyorari» oltinchi marta va ikkinchi bor xalqaro formatda o‘tkazilmoqda (birinchi marta o‘tgan yili bo‘lgan edi). Ekspeditsiyada qatnashish huquqi uchun dunyoning 21 mamlakatidan 67 mingdan ziyod 14-16 yoshli maktab o‘quvchilari, jumladan 4 mingga yaqin chet ellik ishtirokchilar kurash olib bordi. Chet eldan eng ko‘p arizalar Bangladesh (841), Hindiston (492) va Qirg‘izistondan (471) kelib tushdi. G‘oliblar ko‘p bosqichli saralash natijalariga ko‘ra, shuningdek «Katta tanaffus» tanlovi, «Sirius» ta’lim dasturlari, «Bilim. O‘yin» Rossiya intellektual o‘yinlar chempionati hamda «Rosatom yosh avlodi» harakati ishtirokchilari orasidan o‘tkazilgan saralash natijalari asosida tanlab olindi.

Katta dastur

«G‘alabaning 50 yilligi» atom muzyorar kemasi bortidagi ekspeditsiya dasturining muhim qismlaridan biri istiqbolli harakatlanuvchi platforma-planetoxodlarning soddalashtirilgan modellarini birgalikda mustaqil sinovdan o‘tkazish bo‘ldi. Bu qurilmalar Quyosh tizimi obyektlarining geologik tuzilishini o‘rganish uchun u yerlarga yuboriladi. Tadqiqotlarni «Rosatom» va «Roskosmos» xodimlari olib bordilar. «Roskosmos» va «Rosatom» texnologiyalarining uyg‘unlashuvi bu yerda, Shimoliy qutbda ramziy ma’no kasb etadi. Qutb orqali biz kelajakda aynan atom texnologiyalari tufayli erishish mumkin bo‘lgan ulkan sayyoralarning yo‘ldoshlari sharoitlarini taqlid qilamiz. Masofaviy operatorlar yoki sun’iy intellekt boshqaradigan roverlar muz qoplamiga ega bo‘lgan boshqa sayyoralar yuzasida ishlaydi. Bu bizga Quyosh tizimini, uning hayot mavjud bo‘lishi mumkin bo‘lgan chegaralarini faol o‘rganishni boshlash imkonini beradi,» – dedi sinov kosmonavti, «Bilim muzyorar- 2025» ilmiy-ma’rifiy dasturi eksperti Andrey Babkin.

«Rosatom» mutaxassislari ishtirokchilarga ma’ruzalar o‘qish bilangina cheklanmay, ular bilan ko‘p muloqot qilishdi: «Sayohat davomida kompozitlar haqida so‘zlab berdim – ularning mohiyati, qo‘llanilish sohalari, shuningdek boshqaruv masalalari: rahbar bo‘lish yo‘llari, rahbarning ish kuni qanday tashkil etilishi haqida gapirdim. Bolalar g‘oyat iqtidorli, faol, aqlli ekan, ular bilan suhbatlashish juda qiziqarli bo‘ldi. Ular qayerda ta’lim olish, qanday qilib karyera qurish haqida chuqur, tizimli savollar berishdi. Ularning o‘zlari tanlov qilishlari uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri maslahat bermasdan, ehtiyotkorlik bilan javob berdim,» – deya fikr bildirdi «Rosatom» kompozit bo‘linmasi bosh direktori Aleksandr Tyunin.

Ekspeditsiya ekspertlari safida Indoneziya Milliy tadqiqot va innovatsiyalar agentligi (BRIN)ning reaktor texnologiyalari bo‘yicha tadqiqot markazi rahbari Topan Setiadipura, Vetnam atom energiyasi instituti (VINATOM) Yadro fizikasi va texnologiyalari instituti Yadro fizikasi markazi direktori Suang Chung Le, 2024-yilgi «Rossiyaning yil o‘qituvchisi» umumrossiya tanlovining g‘olibi hamda «Atom darsi» loyihasi elchisi Leonid Dediuxa va boshqa ko‘plab mutaxassislar ishtirok etdilar.

Eng tomoshabop lahzalardan biri Rossiya Davlat bayrog‘i kunini nishonlash bo‘ldi: 21 mamlakatdan kelgan o‘quvchilar va mutaxassislar muz yorar kemada katta Rossiya uch rangli bayrog‘ini yoyishdi. «Rossiyaning ulkan bayrog‘ini barchaga qo‘shilib yoyish men uchun sharaf bo‘ldi,» – dedi Misr Atom energiyasi boshqarmasi (EAEA) qoshidagi Milliy radiatsiya tadqiqotlari va texnologiyalari markazining (NCRRT) radiologik favqulodda vaziyatlar bo‘limi boshlig‘i hamda ekspeditsiya mutaxassisi Mahmud Said Morsi. Bu yilgi bayram ekspeditsiyaning Murmanskka yetib kelgan kuniga to‘g‘ri keldi.

Katta hissiyotlar

Ba’zi ishtirokchilar o‘z mamlakatlarining sayyora cho‘qqisiga chiqqan birinchi vakillari bo‘lishdi, ayrimlari esa umrlarida birinchi marta qorni ko‘rishdi. Janubiy Afrikalik Izabella Eileen Nell Shimoliy qutbda hayotida birinchi bor qordan koptokcha yasadi: «Bu juda ajoyib edi! Tasvirlab berolmayman, ozgina qor olib, uni bir-biriga yopishtirdim. Qor koptokchasi xuddi bulutdek, men uni ushlab, siqib ko‘rdim. Bu sovuq ta’sir menga shunchalik yoqdiki, qorga qayta-qayta qo‘l tekkizgim keldi! Men juda baxtiyorman,» – deya taassurotlari bilan o‘rtoqlashdi ishtirokchi.

«Shimoliy qutbga bo‘ladigan ekspeditsiyada Turkiyaning yagona vakili bo‘lishimni bilganimda, g‘ayratim cheksiz darajada oshganini his etdim. Men uchun turli mamlakatlardan kelgan do‘stlar bilan global masalalarni, jumladan, barqaror rivojlanish maqsadlariga erishish yo‘llarini muhokama qilish juda muhim edi,» – deya ta’kidladi turkiyalik ishtirokchi Deniz Arda.

Katta ahamiyat

Ekspeditsiya Arktika va Shimoliy Muz okeanini o‘rganish hamda o‘zlashtirish bo‘yicha olib borilayotgan ko‘p qirrali ishlarning bir qismidir. Bu yil Rossiya Shimoliy dengiz yo‘lini – Yevropadan Uzoq Sharqqacha Arktika dengizlari orqali o‘tadigan marshrutni o‘zlashtira boshlaganiga 500 yil to‘lmoqda. «Biz g‘ayritabiiy kashfiyotlar sari mashaqqatli yo‘lni qo‘rqmay, qadam-baqadam bosib o‘tgan kashfiyotchilarimizning jasorati bilan faxrlanishni hech qachon to‘xtatmaymiz. Rossiya – dunyoda atom muzyorar flotiga ega bo‘lgan yagona davlatdir va men ishonch bilan ayta olamanki, «Bilimlar muzyori» sayohatida maktab o‘quvchilari Arktika kengliklaridan ilhomlanib, kelajakda yangi kashfiyotchilar, biz ham faxrlanadigan ilg‘or texnologiyalarning yaratuvchilari bo‘ladilar,» – dedi «Rosatom» tarkibiga kiruvchi «Atomflot» bosh direktori Yakov Antonov.