Փետրվարին միանգամից երկու իրադարձություն տեղի ունեցավ՝ կապված միջազգային ԻԹԵՐ նախագծի համար Ռուսաստանից բաղադրիչների մատակարարման հետ։ Փետրվարի 10-ին շինհրապարակում դիմավորեցին PF1 պոլոիդային դաշտի կոճը, իսկ փետրվարի 13-ին Եֆրեմովի անվան Էլեկտրաֆիզիկական սարքավորումների գիտահետազոտական ինստիտուտը (ԷՖՍԳՀԻ, Ռոսատոմի մաս) ռուսական սարքավորումների այս տարվա առաջին խմբաքանակն է ուղարկել ԻԹԵՐ-ին:
Կոճը հասել է
«Մենք ուրախ ենք, որ Ռուսաստանին հաջողվել է արտադրել և մատակարարել պոլոիդային դաշտային կոճը: ԻԹԵՐ-ի համար գերհաղորդիչ մագնիսները պահանջում են աննախադեպ ճշգրտություն»,- ասել է ԻԹԵՐ-ի միջազգային կազմակերպության գլխավոր տնօրեն Պիետրո Բարաբասկին՝ կոճի ժամանելու արարողության ժամանակ:
«PF1 կոճի ստեղծմանը մասնակցել են ռուսաստանցի լավագույն մասնագետները։ Նրանք մշակել են առաջադեմ տեխնոլոգիաներ, մեթոդներ և արտադրական լուծումներ։ PF1 կոճի ստեղծման աշխատանքների հաջող ավարտը, դրա առաքումը ռեակտորի կառուցման վայր հստակ ցույց է տալիս, որ Ռուսաստանը եղել է, կա և կլինի ԻԹԵՐ նախագծի և ընդհանրապես համաշխարհային ջերմամիջուկային հետազոտությունների անբաժանելի մասը», — ընդգծել է Ռոսատոմի գլխավոր տնօրեն Ալեքսեյ Լիխաչյովը:
9 մետր տրամագծով և 200 տոննա զանգվածով PF1 կոճը մագնիսական համակարգի պոլոիդային դաշտի վեց կոճերից մեկն է՝ ԻԹԵՐ ռեակտորում պլազման պահելու համար։ Կոճի ճանապարհորդությունը սկսվել է անցած տարվա նոյեմբերի 1-ին, երբ այն Սրեդնե-Նևսկի նավաշինարանից (Սանկտ Պետերբուրգ) ուղարկվել է Ֆրանսիայի Բեռե նավահանգիստ։ Այնտեղից կոճը հատուկ հարթակով շարժվեց դեպի Կադարաշ՝ գերծանր մեծ բեռների համար հատուկ մայրուղիյով՝ ավտոշարասյան ուղեկցությամբ:
Վերջնական էլեկտրատեխնիկական խմբաքանակ
Այս տարվա առաջին առաքումը նաև էլեկտրատեխնիկական սարքավորումների վերջին խմբաքանակն է, որը ԷՖՍԳՀԻ -ն արտադրել է ԻԹԵՐ-ի համար: Առաքումը ներառում էր ճշգրիտ հոսանքատար շինաներ և պոլոիդային դաշտի և կենտրոնական սոլենոիդի գերհաղորդիչ կոճերի էլեկտրասնուցման համակարգի կոմուտացիոն սարքերի համալիրների կոմպոնենտներ:
ԷՖՍԳՀԻ-ն առաջատար կապալառուն է ԻԹԵՐ մագնիսական համակարգի ոլորունների համար էլեկտրամատակարարման համակարգերի համար էլեկտրատեխնիկական սարքավորումների արտադրության համար: Այն բաղկացած է սարքավորումների երեք խմբից, ինչպես նաև հսկման և ախտորոշման համակարգից։
Առաջին խումբը՝ էներգիայի պաշտպանիչ ելքի համակարգի կոմուտացիոն սարքավորումներն են: Պլազման տոկամակի մեջ պահվում է մագնիսական դաշտի շնորհիվ։ Այն ապահովվում է էլեկտրամագնիսական կոճերով, որոնց ոլորուններում օգտագործվում է գերհաղորդիչ, որն ունի զրոյական էլեկտրական դիմադրություն կրիոգեն ջերմաստիճանների պարագայում։ Դրա միջով, մագնիսական դաշտեր ստեղծելու համար, հնարավոր է անցկացվել 70 կԱ հսկայական մեծության հոսանք։ Բայց կա ռիսկ՝ տեխնիկական անսարքության դեպքում ԻԹԵՐ մագնիսական համակարգի ոլորումը գերհաղորդիչ վիճակից կարող է անցնել նորմալ դիմադրողական վիճակի: Այնուհետև հարյուրավոր տոննա գերհաղորդիչներ կստանան հսկայական ջերմային բեռ և կարող են «այրվել», իսկ ռեակտորի կայանը՝ փլուզվել: «Էներգիայի պաշտպանիչ դուրսբերման մեր համակարգը ապահովում է ԻԹԵՐ կայանքի անվտանգ շահագործումը: Տեխնիկական անսարքության դեպքում այն արագ և ապահով կհեռացնի կուտակված էներգիան տոկամակի մագնիսական համակարգի ոլորուններից՝ պաշտպանելով դրանք ջերմաստիճանի և բարձր լարման ազդեցությունից», — պարզաբանում է ջերմամիջուկային և մագնիսական տեխնոլոգիաների գծով գլխավոր տնօրենի տեղակալ, ԷՖՍԳՀԻ «Սինթեզ» ԳՀԿ-ի տնօրեն Իգոր Ռոդինը:
Այս խումբին են պատկանում նաև հոսանքի կոմուտացիայի օպերատիվ համակարգեր, որոնք պատասխանատու են յուրաքանչյուր ցիկլի սկզբում տոկամակի պլազման ձևավորող լիցքաթափման նախաձեռնման համար:
Երկրորդ խումբը՝ գերհաղորդիչ կոճերին էլեյտրասնուցում հասցնելու համար հզոր բարձր ճշգրտությամբ հոսանքատար շինաներն են: «Սա մեր մատակարարման պայմանագրի ամենաթանկ մասն է», — նշում է Մաքսիմ Մանզուկը, ԷՖՍԳՀԻ բարձրճշգրիտ կոմուտացիոն սարքավորումների բաժնի ղեկավարը: Նրանց ընդհանուր երկարությունը գերազանցում է 5 կմ-ը, իսկ քաշը հենարանների հետ միասին՝ 900 տոննա։ Շինաները հովացվում են ջրով և նախատեսված են տասնյակ հազարավոր ամպերի հաստատուն հոսանքներում շարունակական աշխատանքի համար:
Էլեկտրասարքավորումների երրորդ խումբը՝ էներգիա կլանող ռեզիստորներն են։ Դրանք անհրաժեշտ են տոկամակի ոլորունների մագնիսական դաշտում կուտակված էներգիան ջերմության տեսքով ցրելու համար։ Ընդհանուր առմամբ, ԷՖՍԳՀԻ-ն պետք է մատակարարի 29 նման ռեզիստոր՝ 1300 տոննա ընդհանուր քաշով: Դրանք կզբաղեցնեն մի ամբողջ շինություն՝ 3 հազար քառակուսի մետր մակերեսով և կկարողանա ցրել ավելի քան 50 ԳՋ էներգիա: Սա հսկայական մեծություն է, որը համեմատելի է 1400 կմ/ժ արագությամբ ընթացող 640 տոննանոց տրանսպորտային ինքնաթիռի կինետիկ էներգիայի հետ: «Եվ մեր ռեզիստորները կարող են այս էներգիան ջերմության տեսքով ցրել 30 վայրկյանում՝ տաքանալով մինչև 300°C ջերմաստիճանի: Իսկ ռեզիստորների հարկադիր օդային սառեցման համակարգը մեկ ժամվա ընթացքում դրանք կհովացնի մինչև սկզբնական վիճակը»,- բացատրում է Մաքսիմ Մանզուկը։ Որոշ շինաներ կտեղադրվեն 2-2,5 մետր բարձրությամբ հենարանների վրա, մյուսները կկախվեն առաստաղից։
Այս տարվա առաջին առաքումը` 33,4 տոննա ընդհանուր քաշով, տեղադրվել է երեք կցասայլերում։ Ընդհանուր առմամբ, այս տարի նախատեսվում է Ֆրանսիա ուղարկել սարքավորումների շուրջ 50 կցասայլեր՝ ավելի քան 400 տոննա ընդհանուր քաշով։
Տոկամաքի մագնիսական համակարգը բաղկացած է 39 գերհաղորդիչ կոճերից։ Դրանցից 18-ը տորոիդային են, վեցը` պոլոիդային, վեցը` ինդուկտոր, ևս ինը` ճշգրտող: Մագնիսական համակարգը սնուցվում է էլեկտրասնուցման 22 անկախ համակարգերից:
Ինչ է ԻԹԵՐ-ը
ԻԹԵՐ (ԻԹԵՐ) — Միջազգային փորձարարական ջերմամիջուկային ռեակտոր, որը հիմնված է տոկամակի վրա: Մեգագիտության նախագծի նպատակն է ցույց տալ վերահսկվող ջերմամիջուկային սինթեզի հնարավորությունները էներգիայի արտադրության «ավելի մաքուր» և անվտանգ ձևին անցնելու համար։ Նախագծի շրջանակում համատեղ աշխատում են Եվրամիության երկրները, Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ը, Հնդկաստանը, Չինաստանը, Հարավային Կորեան և Ճապոնիան։
