Ռոսատոմը կառուցում է ամբողջական տեխնոլոգիական շղթա հազվագյուտ հողային մետաղների հատվածում՝ հանքաքարի արդյունահանումից մինչև վերջնական արտադրանք՝ հողմակայանքներ և էլեկտրամոբիլներ: Պատմում ենք, թե ինչպես է կազմակերպված այս շղթան։
Ռուսաստանի հյուսիս-արևմուտքում գտնվող Մուրմանսկի մարզում Լովոզերսկի լեռնահարստացուցիչ կոմբինատը (Ռոսատոմի լեռնահանքային ստորաբաժանման մաս) արդյունահանում է լոպարիտի հանքաքարեր: Լոպարիտը հանքանյութ է, որը պարունակում է տիտան, տանտալ, նիոբիում և հազվագյուտ հողային մետաղներ (ՀՀՄ): Լովոզերսկի ԼՀԿ՝ Ռուսաստանում միակ ձեռնարկությունն է, որը հանքաքարից արտադրում է ՀՀՄ պարունակող խտանյութ:
Այնուհետև այս խտանյութն ուղարկվում է Ուրալ՝ Սոլիկամսկի մագնիումի գործարան (ՍՄԳ): Նրա տեխնոլոգիական սխեման կազմակերպված է այնպես, որ հումքի բոլոր բաղադրիչները առավելագույնս օգտագործվեն։ Այսպիսով, ձեռնարկության հիմնական արտադրանքի՝ մագնիումի արտադրության ընթացքում առաջանում է քլորը։ Այն օգտագործվում է լոպարիտի խտանյութի մշակման և օգտակար բաղադրիչները միմյանցից առանձնացնելու համար։ Մասնավորապես, ՀՀՄ քլորիդները, անցնելով մի քանի տեխնոլոգիական գործողություն, վերածվում են կոլեկտիվ կարբոնատի։ Այն դեռ արտահանվում է։ Բայց ՍՄԳ-ն արդեն քայլեր է ձեռնարկել ստեղծելու իր առանձնացման արտադրությունը՝ ցերիումի, լանթանի, նեոդիմի, պրազեոդիմի առանձին միացություններ և հազվագյուտ հողային մետաղների միջին ծանրության խմբի (սամարիում, գադոլինիում, եվրոպիում) առանձին միացություններ արտադրելու համար։
Սանկտ Պետերբուրգում «Ռուսրեդմետ» ընկերությունը ՍՄԳ-ի պատվերով ստեղծել է հազվագյուտ հողային մետաղների կոլեկտիվ խտանյութի առանձնացման փորձնական կայանք։ Տեխնոլոգիական գործընթացը հետևյալն է՝ կոլեկտիվ խտանյութը լուծվում է ազոտի թթվի մեջ։ Ստացված նիտրատի լուծույթից արդյունահանվում է ցերիումը՝ էլեկտրաօքսիդացման և հետագա արդյունահանման միջոցով, այնուհետև նաև այլ տարրեր: Հետո նստեցում, չորացում և կոփում: Ակնկալվում է, որ տարանջատման համալիրը կգործարկվի 2026 թվականին։
Արտադրության ընդհանուր ծավալը՝ ցերիումի, լանթանի, նեոդիմի և պրազեոդիմի միացությունների 2,5 հազար տոննա տարեկան։ Դրանցից 18%-ը (450 տոննա) կկազմեն նեոդիմի և պրազեոդիմի օքսիդները, ինչը կազմում է մոտ 370 տոննա մետաղներ։ Ստացված առանձին միացությունները կօգտագործվեն արդյունաբերության տարբեր ճյուղերում, մասնավորապես՝ ապակու, մետաղագործության և կատալիզատորների արտադրության մեջ։
Մոտ ապագայում Ռոսատոմի շնորհիվ Ռուսաստանում պետք է հայտնվի մեկ այլ ոլորտ՝ ՀՀՄ սպառող։ Սա հազվագյուտ հողի մշտական նեոդիմ-երկաթ-բոր մագնիսների արտադրությունն է, որտեղ զանգվածի մոտավորապես կեսը նեոդիմ և բոր է: Հազվագյուտ հողային մետաղների համաշխարհային սպառման կառուցվածքում, ըստ Վերականգնվող էներգիայի միջազգային գործակալության (IRENA) 2022 թվականի համար, հազվագյուտ հողային մագնիսները կազմում են 29%:
«Ռուսատոմ ՄետալՏեխ»-ը (Ռոսատոմի վառելիքային ստորաբաժանման մաս) մշակում է նախագծային փաստաթղթեր 1 հազար տոննա հզորությամբ գործարանի առաջին փուլի համար։ Ձեռնարկությունը պետք է գործարկվի Գլազովում 2028 թվականին։ Այնուհետև վառելիքային ստորաբաժանումը նախատեսում է կառուցել գործարանի երկրորդ հերթը՝ հզորությունը հասցնելով տարեկան մինչև 3 հազար տոննա մշտական մագնիսների։ Այս ծավալը հնարավորություն կտա գրեթե ամբողջությամբ բավարարել այդ արտադրանքի նկատմամբ Ռուսաստանի արդյունաբերության առանցքային ճյուղերի կարիքները։
Ըստ տարբեր վերլուծական կազմակերպությունների՝ Չինաստանն այժմ գերիշխում է հազվագյուտ հողային մագնիսների արտադրության շուկայում՝ մոտ 90% մասնաբաժնով։ Չինաստանում բոր-երկաթ-նեոդիմում մագնիսների արտադրական հզորությունը գնահատվում է տարեկան 300 հազար տոննա։
Հազվագյուտ հողերի մշտական մագնիսների ամենամեծ սպառողները սպառողական էլեկտրոնիկայի, էլեկտրատրանսպորտի (մեքենաներ, սկուտերներ և այլն) և հողմաէներգետիկայի արտադրողներն են։ Տարբեր կառույցների փորձագետները միակարծիք են, որ պահանջարկի ամենամեծ աճը ապահովելու են էլեկտրատրանսպորտը և հողմաէներգետիկան։
«Հազվագյուտ հողային մշտական մագնիսների լայնածավալ արտադրություն ստեղծելու նախագծի նպատակն է բարձր տեխնոլոգիական հայրենական ձեռնարկությունների ամբողջական և անխափան մատակարարումը բարձրորակ մագնիսական արտադրանքներով՝ ռուսական հողմաէներգետիկ և մեքենաշինական արդյունաբերության զարգացման խնդիրները կատարելու համար, ներառյալ ավտոմոբիլաշինությունը»,- ասել է «Ռուսատոմ ՄետալՏեխ»-ի գլխավոր տնօրեն Անդրեյ Անդրիյանովը «Ատոմէքսպո-2024» համաժողովում:
Ռոսատոմը ներկայացված է այս երկու հատվածներում էլ: Այսպիսով, պետկորպորացիայի հողմաէներգետիկ ստորաբաժանումը Ռուսաստանում հողմակայաններ է կառուցում։ Այս տարվա մարտին Ստավրոպոլի երկրամասում գտնվող Ռոսատոմի Տրունովսկի հողմակայանի երկրորդ փուլը՝ 35 ՄՎտ դրվածքային հզորությամբ, սկսեց էլեկտրաէներգիա մատակարարել Ռուսաստանի միասնական ցանցին։ Տրունովսկի հողմակայանի ընդհանուր դրվածքային հզորությունը 95 ՄՎտ է, այն բաղկացած է 38 հողմաէներգետիկ կայանքներից։ Սա Ռոսատոմի կողմից կառուցված իններորդ հողմակայանների պարկ է, դրանց ընդհանուր հզորությունը գերազանցում է1 ԳՎտ։
Բացի այդ, Ռոսատոմը զարգացնում է էլեկտրական մեքենաների արդյունաբերությունը: Եվ, մասնավորապես, նա մշակում է ամբողջական էլեկտրաքարշակ՝ ներառյալ էլեկտրաշարժիչ, փոխանցման տուփ և ինվերտոր՝ դասավորված մոնոբլոկում։ «Մենք զարգացնում ենք լիթիումի արտադրության քիմիական մշակումը և մեր սեփական մարտկոցների, էլեկտրաքարշակների և այլ բաղադրիչների մշակումը: Տիրապետելով բոլոր հիմնական բաղադրիչների արտադրությանը՝ Ռոսատոմը ներկայումս մտադիր չէ դառնալ էլեկտրական մեքենաների արտադրող: Եվ մենք բոլոր ավտոարտադրողներին կոչ ենք անում համախմբել ջանքերը՝ համատեղ ապահովելու ներքին շուկան այնպիսի ծավալներով, որոնք թույլ կտան հայրենական էլեկտրամոբիլներին լինել մրցունակ իրենց արժեքով», — ասել է ՏՎԷԼ-ի նախագահ Նատալյա Նիկիպելովան «Ատոմէքսպո-2024» համաժողովում:
