Росатомды Қазақстанда алғашқы қуаттылығы жоғары атом электр станциясын салатын халықаралық консорциум басқарады. Санкт-Петербург халықаралық экономикалық форумында (СХЭФ) Қазақстан Республикасының Атом энергиясы жөніндегі мемлекеттік корпорациясы мен агенттігі (Агенттік) жобаны дайындау және іске асыру кезеңдерін айқындайтын құжаттарға қол қойды.
Агенттік 14 маусымда атом саласын дамыту мәселелері жөніндегі Қазақстандық ведомствоаралық комиссия Росатомның ұсыныстарын оңтайлы және неғұрлым тиімді деп тапқанын хабарлады.
Қазақстанда АЭС салу идеясына он жылдан астам уақыт болды, алайда соңғы уақытқа дейін бұл мәселе талқыланудан әрі асқан емес. Жағдайдың өзгеруіне бірнеше факторлар әсер етті. Біріншіден, ел белсенді дамып келеді, яғни оған көбірек энергия қажет. Сонымен, 2021 жылы өндіріс 114,45 млрд кВт/сағ құрады, ал тұтыну 113,89 млрд кВт/сағ құрады, ал 2022 жылы тұтыну өндірістен асып түсті (тиісінше 112,94 млрд және 112,82 млрд кВт/сағ). Алшақтық өсуде: 2024 жылы өндіріс сағатына 117,9 млрд кВт, тұтыну сағатына 120 кВт жетті. Қазақстандық энергожүйеге жаңа өндіруші қуаттар қажет.
Екіншіден, әлемдік қоғамдық пікір атом станцияларының пайдасына өзгерді. Соңғы жылдары әлемнің көптеген елдері мен елдік бірлестіктеріндегі атом энергетикасы орнықты деп танылды – орнықты даму мақсаттарына қол жеткізуге ықпал етеді, ең алдымен таза және қолжетімді энергиямен қамтамасыз етеді.
Қазақстан билігі ел тұрғындары арасында қауіпсіздік, жеткізілімдер мен тарифтердің тұрақтылығы және экологиялық қолайлылық туралы айтып, ауқымды түсіндіру жұмыстарын жүргізді. 2024 жылдың қазан айында АЭС салу мәселесі бойынша жалпыхалықтық референдум өтті, дауыс бергендердің 71,12%-ы құрылысты қолдады.
Содан кейін үкімет мүшелері реакторлық технологияларды әлемдік жетекші жеткізушілердің басшылығымен келіссөздер жүргізіп, олардың өндірістері мен энергетикалық нысандарында болды. Мәселен, Ресейде Қазақстан өкілдері осы жылдың қаңтар айында «Петрозаводскмаш» пен Ленинград АЭС барды.
Барлық сапарлардың қорытындысы бойынша төрт елдің әлеуетті серіктестерінің тізімі қалыптастырылды. Барлығы техникалық және коммерциялық ұсыныстар берді (құрылыстың болжамды құны, іске асыру мерзімі, қаржыландыру моделі, жабдықтар мен құрылыс жұмыстарын өндіруді оқшаулау тәсілдері, кадрлар даярлау және ғылыми-білім беру әлеуетін дамыту, ядролық-отын цикліндегі ынтымақтастық мүмкіндіктері, әлеуметтік міндеттемелер).
Агенттік, «Қазақстандық атом электр станциялары» компаниясы (ҚАЭС) және Assystem француз инжинирингтік тобы ұсыныстарды бағалау әдістемесін әзірлеп, оны берілген құжаттамаға қолданды. Бағалау нәтижелері Атом саласын дамыту мәселелері жөніндегі ведомствоаралық комиссияға берілді.
«Біз Қазақстанның атом электр станциясын салу жобасын іске асыруды бастау туралы шешімін қолдаймыз. Нәтижесінде әлемдегі ең озық және тиімді жоба бойынша ресейлік технологиялар негізделген АЭС құрылысы болады. III + буын ВВЭР-1200 реакторлары уақытпен тексерілген инженерлік шешімдерді халықаралық қауіпсіздік стандарттарына қатаң сәйкес жасалған ең жаңа белсенді және баяу қорғаныс жүйелерімен біріктіреді. ВВЭР-1200 реакторлары қазірдің өзінде Ресейде және одан тыс жерлерде жұмыс істейді – Ресейде төрт блок және Беларуссияда екеуі. Бұл технологияны Венгрия, Египет, Түркия, Бангладеш және Қытайдағы серіктестеріміз де таңдады. Алда көп жұмыс күтіп тұр, біз Ресей мен Қазақстан басшылығының көмегі мен қолдауына сенеміз», – деді Росатомның бас директоры Алексей Лихачев.
Қазақстанда шешім оң пікірлер тудырды. «Атом электр станциясының жобасы Қазақстанның оңтүстік өңірлеріндегі электр энергиясының тапшылығын жабуға, электр энергиясының импортына тәуелділікті төмендетуге, климаттық жағдайларға қарамастан тұрақты және болжамды энергиямен жабдықтауды қамтамасыз етуге, саланың инвестициялық тартымдылығын арттыруға және жобаны іске асыру өңірінде жұмыс орындарын құруды ынталандыруға бағытталған», – деп мәлімдеді Қазақстандық электр энергетикалық қауымдастық.
«Ресей мен Қытайдың халықаралық консорциумдарға қатысу тәжірибесі мол, өйткені олар әр түрлі өндірушілердің жабдықтарын бір жобада тиімді үйлестіре алады. Сонымен қатар, Ресей ұлттық талаптарға күрделі бейімделуді және жергілікті өнеркәсіппен жұмысты қоса алғанда, шетелде АЭС салудың үздік тәжірибесіне ие, бұл жобаны іске асыру кезінде жергілікті өнімдер мен қызметтерді барынша пайдалануға мүмкіндік береді», – деді orda.kz қазақстандық басылымына «Қазақстан Республикасы Ұлттық ядролық орталығының» бас директоры Эрлан Батырбеков.
СХЭФ-те Алексей Лихачев пен Агенттік төрағасы Алмасадам Сәтқалиев Қазақстанда үлкен қуатты АЭС салу жобасы бойынша негізгі іс-шараларды іске асырудың жол картасына қол қойды. Оған инженерлік-іздестіру жұмыстарын жүргізу, EPC-келісімшарт жасасу және жобалық құжаттаманы әзірлеу кіреді. Бұдан басқа, «Қазақстандық атом электр станциялары» және «Атомстройэкспорт» («Росатома» инжинирингтік дивизионы) компаниялары шекті келісімге қол қойды. Онда Алматы облысының Жамбыл ауданында жобаны іске асыру кезіндегі ынтымақтастықтың негізгі қағидаттары айқындалған.
«Қазақстанда атом станциясының құрылысы еліміздің энергетикасының тұрақты дамуын қамтамасыз ету жөніндегі кешенді стратегияның бір бөлігі болып табылады. Біз қауіпсіздіктің жоғары деңгейін қамтамасыз ету және өндірісті оқшаулау үшін серіктестермен тығыз және ашық өзара іс-қимылға сенеміз», – деп түсіндірді Алмасадам Сәтқалиев.
Ресей тарапынан мемлекеттік экспорттық қаржыландыруды тартуды пысықтау басталды. Консорциумның құрылуы жалғасуда. «Халықаралық жобаларды іске асыру кезінде «Росатом» әрдайым шетелдік жеткізушілермен кең кооперацияға сүйенеді, бұл тапсырыс берушінің жағдайына неғұрлым заманауи және бейімделген техникалық шешімдерді пайдалануға мүмкіндік береді», – деп атап өтті Алексей Лихачев.
