Биылғы жылы Белоярск атом электр станциясының жылдам реакторлары бар екі блок мерейтойларды атап өтуде. БН-600 реакторы бар № 3 блок 1980 жылы электр желісіне қосылды. 2015 жылы – БН-800 реакторы бар № 4 блок. Бұл блоктар табысты жұмыс істеп қана қоймай, сонымен қатар тұйық ядролық отын циклін құруға және сәулеленген отын жинақтарын қайта өңдеуді, олардан отынның жаңа партияларын дайындауды, өндірілген уранның энергетикалық әлеуетін барынша пайдалануды және қалдықтарды барынша азайтуды көздейтін IV буын жүйелерінің тұжырымдамасын іске асыруға ықпал етеді.
БН-600 және БН-800 – әлемдегі жылдам нейтрондағы ең ірі еакторлар. Екі блокта да натрий жылу тасымалдағышы бар. Сенімділік пен қауіпсіздік бойынша олар әлемдегі үздіктердің қатарына кіреді.
БН-600 реакторы электр энергиясын қауіпсіз өндіріп қана қоймайды, онда жаңа реакторлар үшін жаңа материалдар мен ядролық отын сынақтан өтеді.
Сонымен аралас нитридті уранплутоний (АНУП) отынының негізінде ЖБЭЛ-і бар ОС-4 сәулелендіру жинағын сынақтарға дайындауда. Осы эксперименттік жинақты сәулелендіру кезінде отынның жану деңгейінің жоғарылауына қол жеткізу жоспарлануда.
Аксиалды қабаты бар МОКС-отын негізінде БН-1200 типтік өлшемдегі жылу бөлетін элементтері (отындары) бар КЭТВС-МАК-тың үш эксперименттік жинағы да сынақтарды күтуде. Осы ЖБЭЛ конструкцияларының ерекшелігі – жаңғырту материалы деп аталатын фрагменттің отын бағанының құрамына енуі. Жиынтықта фрагменттер реакторда өзекті екі бөлікке бөлетін көлденең қабат құрайды. Мұндай шешім отынның қажетті жану тереңдігін сақтай отырып, ЖБЭЛ қабығының радиациялық зақымдануын айтарлықтай төмендетеді. Теориялық тұрғыдан шешім бірнеше елдерде негізделген, бірақ оны алғаш рет практикада ресейлік БН-1200М-де қолданылуы мүмкін. Бұл Белоярск атом электр станциясында салынатын қуаты 1200 МВт жылдам реактор.
Қазір БН-600 бар үшінші блокта жаңғыртумен қатар жоспарлы-алдын алу жөндеу жұмыстары жүргізілуде. «Біз БН-600 белсенді аймағына 107 жылу бөлетін жинақтарды қайта жүктеуді жүргіземіз. Ауыстырылатын жинақтардың ішінде СНУП отынымен үшеуі бар. Бұл ЖБЖ бір жылға дейін жұмыс істеп тұрған реакторда болды. Одан әрі зерттеулер төртінші буынның перспективалы энергоблоктарда — БН-1200М және БРЕСТ отынның жаңа түрінің жағдайы мен жай-күйі туралы ақпарат алуға көмектеседі», – деп атап өтті Белоярск АЭС бас инженерінің міндетін атқарушы Илья Филин.
Қайта жүктеуден басқа, № 4 бу генераторының сегіз булану модулін ауыстыру маңызды мәселе болады. Бұл Ростехнадзордың талабына сәйкес № 3 энергоблоктың пайдалану мерзімін 2040 жылға дейін ұзарту жөніндегі жұмыстардың соңғы кезеңі. Сондай-ақ блокта реактордың негізгі айналым сорғысы мен натрий тізбегі арматурасының 24 құрылғысы күрделі жөндеуден өтеді. Электрмеханикалық базадағы № 5 турбогенератордың қуатын беру схемасындағы релелік қорғаныс және автоматика құрылғыларын микропроцессорлардағы ұқсас құрылғылармен ауыстырады. Жөндеу жұмыстары 2025 жылдың күзінде аяқталады деп жоспарлануда.
№ 4 блок тек ресейлік қана емес, сонымен қатар әлемдік атом саласын дамыту үшін ерекше маңызға ие: қазір оның жылдам нейтрондағы энергетикалық реакторы әлемдегі жалғыз аралас уранплутоний оксиді (МОКС) отынымен толық жұмыс істейді. Қазір блок, БН-600 бар өзінің «әріптесі» сияқты, жоспарлы-алдын алу жөндеуге шығарылды, оның барысында станция қызметкерлері реактордың белсенді аймағына 181 жинақты қайта тиеуді орындайды.
Сонымен қатар блокта қосымша сорғы қондырғылары, құбырлар және турбогенератор статоры мен роторының салқындату жүйелеріндегі арматура орнатылады. Орнатқаннан кейін әр жүйеде екі резервтік сорғыдан болады, бұл энергоблоктың қауіпсіздігін арттырады. Сондай-ақ қызметкерлер аралық жылу алмастырғышты, негізгі айналым сорғысының электр қозғалтқышын ауыстырады, металды пайдалану бақылауын орындайды.
БН-800 отынның жаңа түрлерін негіздеуге де қатысады. Өткен жылғы шілдеде оған минор актинидтері қосылған үш жылу бөлу жинағы жүктелді. Aмериций-241 және нептуний-237 – сәулеленген ядролық отынның құрамындағы ең ұзақ өмір сүретін және радиоуытты изотоптардың бірі. БН-800 белсенді аймағындағы жинақтардың жұмысы мен жағдайы өнеркәсіптік масштабта минор актинидтерін жою мүмкіндігін экспериментті түрде растауы керек. «Бұл жылдам нейтрондағы реакторлардың артықшылығы радиоактивті қалдықтардың көлемін азайтуға мүмкіндік береді», — деп атап өтті Белоярск АЭС директоры Иван Сидоров.
Белоярск атом электр станциясының өміріндегі келесі кезең – БН-1200М реакторы бар жаңа, бесінші энергия блогын салу. Ол бірінші сериялық блок – IV буын энергетикалық жүйесінің бөлігі болады. БН-1200М үшін уранплутоний ядролық отынының алуан түрлері бар екі белсенді аймақ нұсқасы пысықталуда: БН-800-де қолданылатынға ұқсас оксидтік және БРЕСТ-ОД-300 реакторына тиеуді жоспарлайтын нитридті. Ол Томск облысының Северск қаласында салынуда.
Осы жылдың шілде айында «Росатомның» бас директоры Алексей Лихачев блоктың құрылысына дайындықты бастады. «№5 энергоблок бойынша жұмыстардың іске қосылуымен Белоярск АЭС жылдам реакторлар технологиясын дамытуда көшбасшы мәртебесін нығайтады. Бұл бағыт екі компонентті атом энергетикасын құру бойынша біздің озық жобамыздың ажырамас бөлігі болып табылады. Жылдам реакторлар саласында алға жылжу бізге әлемдегі ресейлік ядролық технологиялардың көшбасшылығын нығайтуға мүмкіндік береді», – деді Алексей Лихачев. № 5 энергоблоктың бас корпусының іргетасына алғашқы бетонды 2027 жылы құю жоспарлануда.
Натрий блоктарының жұмысы басқа елдердің атомшыларының үлкен қызығушылығына ие. Жаңа мысал: осы жылдың шілде айында Белоярск атом электр станциясына Қытай делегациясы барды. Қонақтар реактор бөлімшесінде, машина залында және № 4 энергоблоктың блоктық басқару пунктінде, оқу-жаттығу орталығында болып, ықтимал ынтымақтастық мәселелерін талқылады.
