Қазақстан қыркүйек айының соңында Мәскеуде өткен «Әлемдік атом апталығы» (World Atomic Week, WAW) халықаралық форумына қатысты. Сонымен қатар екі елдің атомшылары Алматыда өткен конференцияда саланың дамуын талқылады, онда жасанды интеллект пен цифрландыруды енгізуге ерекше назар аударылды. Әр түрлі деңгейдегі осындай қарқынды диалог Қазақстан мен Ресейдің атом саласындағы серіктестігінің стратегиялық сипатын растайды.
WAW форумы аясында «Росатом» басшысы Алексей Лихачев Қазақстан Атом энергиясы агенттігінің төрағасы Алмасадам Сатқалиевпен келіссөздер жүргізді. Сұхбаттасушылар ресейлік жоба негізінде Қазақстанда қуаттылығы жоғары бірінші атом электр станциясының құрылысына байланысты ағымдағы және перспективалық тақырыптар бойынша сағаттарды салыстырды. Сондай-ақ, Тараптар жобаның шарттық-құқықтық базасын талқылады.
Қазақстан делегациясы форумның төрт күндік бағдарламасына белсене қатысты. «Қазақстандық атом электр станциялары» ЖШС Бас директоры Ернат Бердіғұлов бірінші қазақстандық АЭС жобасын іске асыру жаңалықтарын айтып берді: «Біз қазірдің өзінде ресейлік дизайндағы АЭС құрылысы жобасының белсенді кезеңіне кірістік. Инженерлік зерттеулер жүргіземіз. Біз қоғамның қолдауымен атом энергетикасы стратегиясын жүзеге асыра алатынымызға сенімдіміз. Өткен жылғы қазан айында референдум өтті, азаматтардың көпшілігі атом электр станциясының құрылысын қолдады. Станция құрылысының ауданында қолдау деңгейі 90%-ға жетті».
Ресейлік және қазақстандық атомшылар WAW-да ғана кездесіп, қарым-қатынас жасап қойған жоқ. Алматыда қыркүйек айында атом саласындағы білімді цифрландыру бойынша халықаралық конференция өтті. Іс-шараны Қазақстанның Атом саласы ардагерлері одағының қолдауымен атом энергетикасы және өнеркәсіп ардагерлерінің Халықаралық одағы ұйымдастырды.
Талқылауға ТМД, Шығыс Еуропа және Моңғолияның 12 елінен атом энергетикасы ардагерлер ұйымдарының өкілдері қатысты. Қатысушылар атом энергетикасын дамытуды, қоғамдық сенімді нығайтуды және саланы жаңғыртудағы цифрлық технологиялардың рөлін қарастырды. Тиімділік пен қауіпсіздікті арттыру үшін жасанды интеллектті автоматтандыруға және қолдануға ерекше назар аударылды.
«Автоматтандыру және жасанды интеллект тәуекелдерді азайтады және тиімділікті арттырады. Қазақстан қазірдің өзінде саланы қауіпсіз және бәсекеге қабілетті ете отырып, озық шешімдерді енгізуде. Біз тәжірибені жоғары оқу орындары мен ғылыми орталықтар арқылы жас мамандарға белсенді түрде береміз», – деп атап өтті ХАА академигі, Қазақстанның Ядролық индустрия ардагерлері одағының хатшысы Калилалло Байтасов.
Конференция кадрларды даярлау үшін ағарту жұмысы мен ұрпақтар арасындағы білім берудің басымдығын белгіледі. «Біз қоғам атом энергетикасын қауіпсіз және сенімді энергия көзі ретінде дамыту қажеттігін түсінуі үшін ағартушылық жұмысты бастадық», — деп атап өтті Қырғызстан Энергетика ардагерлері кеңесінің басшысы Чоробай Акунов.
«Росатом» серіктестерге аймақтың экологиясына ешқандай теріс әсер етпейтін қауіпсіздіктің ең жоғары деңгейі расталған жобаларды ұсынады.
Қазақстанның Ұлттық ядролық орталығының бас директоры Эрлан Батырбеков «Қазақпарат» ақпараттық агенттігіне берген сұхбатында жақын маңда АЭС салынатын Балқаш көлінің таяздануы мүмкін деген қорқыныштың негізі жоқ екенін атап өтті. Ол Қазақстанда құрылыс үшін таңдалған реактор технологиясының үш тәуелсіз салқындату тізбегі бар екенін айтты. Су қоймасымен тікелей байланыста болатын контур арнайы дайындалған су айналатын реактор қондырғысының салқындату тізбектерімен тікелей байланысты емес. Реакторды салқындату үшін көлден тікелей су алынбайды. Станция, Батырбеков атап өткендей, қауіпсіздік пен пайдалану ыңғайлылығы үшін жағалау сызығынан қашықтықта орналасады.
Түпкілікті болашақ станцияның салқындату схемасы техникалық-экономикалық талдаудан кейін жобалау кезеңінде таңдалады.
Росатомның әртүрлі климаттық жағдайларда атом электр станцияларын салуда үлкен тәжірибесі бар. Мысырда салынып жатқан «Эль-Дабаа» атом электр станциясының салқындату жүйелері шөлді климат үшін арнайы оңтайландырылған. Ресейде Ростов атом электр станциясы сәтті жұмыс істейді – жазда бұл аймақта температура 40 градусқа жетеді.
Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Ғылым және технологиялар жөніндегі ұлттық кеңестің отырысында сөз сөйледі. Мемлекет басшысы өз сөзінде бейбіт атомды ғылымды қажетсінетін салалардың бірі ретінде дамытуға баса назар аударды.
Ол Қазақстанда атом саласының ғылыми базасы бұрыннан қалыптасқанын атап өтті. Еліміздің жер қойнауында уранның барлық әлемдік қорларының 40%-ға жуығы шоғырланғанын еске салды Мемлекет басшысы және осы артықшылықты дұрыс пайдалануға шақырды. «Соңғы уақытқа дейін Қазақстан негізінен шикізатты экспорттады, енді біз ядролық отын циклінде қайта бөлуді дәйекті түрде арттырып келеміз. Мысалы, 2021 жылы елімізде жылу бөлетін жинақтар шығаратын зауыт ашылды. АЭС-ті іске қосу өндірістік циклды толығымен аяқтауға мүмкіндік береді. Осының арқасында атом энергетикасы сыртқы нарықтардан тәуелсіз болып, ұлттық экономиканың толыққанды саласына айналады», – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
