Spot ve sözleşmeli uranyum fiyatları, bir yılı aşkın süredir, sırasıyla Mayıs 2013 ve Haziran 2016’dan bu yana ilk kez pound başına 40 ABD dolarının üzerinde kaldı. Raporlar, madencilik şirketlerinin çoğunun gelirlerini ve net karlarını artırdığını gösteriyor. Bu arada, enerji krizinin yarattığı ortamda nükleere yönelik değişen tutum, güvensiz ve yeni madenleri işletmeye almak için hazırlıklar yapıldığı sırada talebin artmasına yönelik temkinli de olsa iyimser bir tabloya zemin hazırlıyor.
Geride kalan son altı yıldaki düşük sözleşme fiyatları, yaşanan Fukuşima felaketi sonrası yatırımcılardan, madenlerin kapatılmasından ve varlık satışlarından gelen geri dönüşü engelledi. Söz konusu yıllar, Firavun’un gördüğü rüyada geçen İncil’deki “cılız” ineğe benzetilebilir. “Cılız ve çirkin” yıllar, koronavirüs salgını, arz kesintileri, pandemi sonrası toparlanma sürecinde yaşanan hammadde krizi (metallere olan talebin güçlü bir şekilde artması) ve son olarak Ukrayna’da yaşanan çatışma, ekonomik mücadeleler ve küresel enerji krizi izledi. Uranyumun (U3O8) fiyatını yukarı doğru çeken şey, arz istikrarına ilişkin endişeleri artıran ve yatırımcıların iştahını kabartan bu eşi görülmemiş olaylar oldu.
İlk fiyat artışı pandemi sonrasında, yani 2020 yılında gerçekleşti. Ardından, küresel ekonomi toparlanmaya başladıkça ve emtia fiyatları yükseldikçe 2021 sonbaharında fiyat daha da yükseldi. Üçüncü artış geçtiğimiz mart ayında yaşandı ve ortalama aylık spot fiyatı pound başına 58,2 ABD Dolarına, mart ayında maksimum haftalık fiyat ise pound başına 63,75 ABD Dolarına yükseldi. Bunu uzun vadeli fiyatlar izledi. Haziran ve temmuz aylarında ortalama sözleşme fiyatı pound başına 51,5 ABD Dolarına çıktı. Finansal performansları önemli ölçüde iyileşen uranyum madenciliği şirketleri, bu durumdan en çok fayda gören grup oldu.
Cameco
Kanadalı Cameco şirketinin uranyum üretimi, 2022’nin ilk yarısında 3,6 kattan fazla artış göstererek 1,3’ten 4,7 milyon pounda yükseldi. Cameco’nun uranyum satışlarından, nakliyesinden ve depolamasından elde ettiği gelir, aynı dönemde daha ılımlı bir büyüme kaydetti ve %67 oranında artarak 461 milyon ABD dolarından 770 milyon ABD Dolarına ulaştı. Bu sayede 89 milyon ABD doları değerindeki brüt zarar 78 milyon ABD doları kâra dönüştü. Şimdiye dek 45 milyon poundun üzerinde uranyum için tedarik sözleşmesi imzalayan Kanadalı şirket, ‘devam etmekte olan önemli ve büyüyen bir sözleşme trafiğinde’. Şirkete göre, müşteriler uzun vadeli sözleşmelere daha fazla ilgi gösteriyor.
Cameco, sattığı uranyumun üçte birinden biraz fazlasını üretiyor. Bu durum, bir dereceye kadar, şirketin 2018’den beri Kazakistan’ın Inkai uranyum madeninin ürünlerini birleştirmemesi ve bu nedenle Inkai uranyumunun satın alınan malzemeye tekabül etmesiyle açıklanmaktadır. Şirket raporlarında şu ifadeler yer alıyor: “2016 Inkai Ortak Girişim yeniden yapılandırma anlaşması kapsamındaki üretim satın alma yetkisinde yapılan bir düzenlemeye dayanarak, 4,2 milyon sterlin veya Inkai Ortak Girişim’in güncellenmiş 2022 planlı 8,3 milyon poundluk üretiminin %50’sini satın alma hakkına sahibiz…Öz sermaye muhasebesi nedeniyle, üretim payımız spot fiyattan indirimli alım olarak gösterilir ve teslimat anında bu değerden stoklara dahil edilir. Ancak genel olarak, artan fiyatlar sadece Cameco’nun kazançlarını değil, giderlerini de etkiliyor. Şöyle ki: “2022’nin geri kalanında, spot fiyata duyarlı satın alma taahhütlerinin hacmi, spot fiyata duyarlı taahhütlerin hacminden daha yüksek. Sonuç olarak, nakit akışının düzeltilmiş net kazançlardan ziyade fiyat değişikliklerine daha duyarlı olması beklendiğinden nakit akışımızın uranyum spot fiyatının tersi yönde hareket etmesi bekleniyor.”
Kazakistan Ulusal Atom Kuruluşu Kazatomprom
Kazakistan Ulusal Atom Kuruluşu Kazatomprom Yönetim Kurulu Başkan Vekili ve Operasyonlardan Sorumlu Başkan Vekili Yerzhan Mukanov’a göre, “son 12 ayda keskin bir piyasa yükselişi yakalayan şirket, 2022’nin ilk yarısında çok güçlü bir finansal performans sergiledi.”
Kazatomprom’un 2022’nin ilk altı ayındaki geliri, bir önceki yılın aynı dönemine göre iki katından fazla artış göstererek 493,7 milyar KZT’ye, bir başka ifadeyle 941 milyon ABD Dolarına (Kazakistan tengesi bundan sonra ABD Doları başına 524,46 KZT ortalama 1Y 2022 döviz kuru üzerinden ABD Dolarına dönüştürülecek) ulaştı. Faaliyet karı %188 oranında artarak 167,4 milyar KZT’ye (319 milyon ABD Dolarından fazla) çıktı. Net kâr, 2 buçuk kat artış göstererek 184 milyar KZT’den 467 milyar KZT seviyelerine (350,8 milyon ABD Dolarından 890,4 milyon ABD Dolarına) çıktı. Şirketin yaptığı açıklamalarda, “bu etkileyici sonuçların, mevcut yılın ilk yarısında artan teslimat siparişlerinden kaynaklanan pazar iyileşmesi ve artan satışlar tarafından da tetiklendiği” ifadeleri yer alıyor.
2022’nin ilk yarısında gerçekleşen üretim, hem Kazakistan’da (2021’in ilk yarısında 10.450 ton iken bir önceki yılın aynı dönemine göre 10.000 tondan biraz fazla) hem de Kazatomprom’da (2021 yılının ilk yarısında 5.410 ton iken bir önceki yılın aynı dönemine göre 5.860 ton) biraz daha düşüktü. Buna karşılık, satışlar %46 oranında artış göstererek, Kazatomprom’da yaklaşık 5.180 tondan 8.000 tona ve Kazakistan’da yaklaşık 6.200 tondan 9.000 tona çıktı. Dikkat çeken bir başka husus da Cameco gibi Kazatomprom’un da müşterilerin uzun vadeli sözleşmelere olan ilgisinden bahsetmesi.
Orano
Fransız şirketin madencilik bölümü Orano, %12.7’lik bir büyüme oranı yakalayarak, 662 milyon Avro’dan 746 milyon Avro’ya çıktı. Orano’ya göre, büyüme büyük ölçüde ‘uranyum fiyatlarındaki artışın olumlu etkileri’ ve ayrıca ABD doları ile euro arasındaki pozitif dönüşüm etkisinden kaynaklandı. Bununla birlikte, bekleyen satışlar (gerçekleşen ancak henüz ödemesi yapılmayan sevkiyatlar), büyüme rakamlarının çok daha yükseklere çıkmasını engellemiş oldu.
Madencilik bölümünün faaliyet geliri 2021’in ilk yarısında 183 milyon Euro’dan 2022’nin aynı döneminde 186 milyon Euro’ya yükselerek neredeyse sabit kaldı. Faaliyet geliri, bir dizi faktörün neden olduğu karışık bir etki yaşadı: “Uranyum ve dolar fiyatlarındaki artışa bağlı olarak yarı yıl boyunca olumlu fiyat/döviz kuru etkilerinin yanı sıra Ocak ile Mayıs 2021 arasında Kanada’daki üretim kesintilerinin ardından 2022’deki faaliyetler üzerinde Covid etkisinin olmaması, dönem boyunca daha az elverişli bir üretim karışımını ve malzeme maliyetindeki artışı dengelemiş oldu.” Şirket, altı aylık üretim rakamlarını açıklamıyor.
BHP Billiton
Avustralya merkezli BHP Billiton, belki de uranyum segmentinde yıllık finans raporlarında düşüş bildiren tek büyük madencilik şirketidir. Şirket, 30 Haziran’da sona eren 2022 mali yılı raporunda, “2022 mali yılı için, BHP’nin uranyumdan elde ettiği yeşil gelir, 2021 mali yılına göre yüzde 17’lik bir düşüşle 207 milyon ABD Doları olarak gerçekleşti” ifadeleri yer alıyor. BHP Billiton, gelirin neden azaldığına dair herhangi bir açıklama yapmazken bu durum üretimdeki düşüşe bağlanabilir. 2021 mali yılında üretilen 3.267 ton uranyum ile şirketin 2022’deki üretimi yıllık %27 düşüşle 2.375 ton kadar az bir miktara ulaştı. Satışlar ayrıca 2021’de 3.816 ton uranyumdan 2022’de 2.344 tona düştü. Uranyum üretimindeki düşüşün arkasındaki ana itici güç, BHP Billiton’un Olimpiyat Barajı madeninin ana ürünü olan bakır üretiminde, iş gücünün mevcudiyeti üzerindeki COVID-19 etkilerini içeren ‘büyük tasfiye ocağı bakım süresi (SCM21) nedeniyle düşüş yaşandı’. Bakım faaliyetleri geçtiğimiz ocak ayında sona erdi.
Rosatom
Rosatom’un madencilik bölümü, daha sonraki işlemler için nükleer yakıt bölümüne yarı rafine uranyum cevheri tedarik ediyor, bu nedenle bu tedarikler, yalnızca piyasadan tedarik edilmedikleri ve talebi artırmadıkları sürece fiyatları etkiliyor. Rus nükleer şirketi, ne Kazakistan’da faaliyet gösteren madencilik yan kuruluşu Uranium One’ın üretim verilerini açıklıyor ne de spekülasyonlara mahal vermemek adına performansı hakkında yorum yapıyor.
Üretim zorlukları
Şirketlerin mevcut durumda elde ettikleri kârlara rağmen, üretim zorlukları ve finansal sıkıntılar, henüz kurabildikleri finansal tampon rezervi tüketmeye devam ediyor. Bu, sadece Orano’nun düşük işletme kârları hakkındaki yorumlarında değil, aynı zamanda diğer uranyum üreticileri tarafından da vurgulanıyor. Kazatomprom, “artan enflasyon baskısının ve üretim tedarik zincirindeki olası gecikmelerin hesaba katılması gerektiğini, çünkü bu tür gecikmeler üretim planlarını etkileyebileceğini” ifade ediyor. COVID kaynaklı kesintileri şirketin üretim programının gerisinde kalmasına neden olsa da Kazatomprom yıl sonuna kadar bu açığını kapatmayı hedefliyor.
Benzer şekilde Cameco da üretim sorunları yaşıyor. “Key Lake değirmeninde bazı kritik otomasyon, dijitalleştirme ve diğer projelerimiz için kritik malzemelerin, ekipmanların ve becerilerin mevcudiyeti ile ilgili bazı zorluklarla karşılaştık. Ayrıca, bakım ve bakımdan geçen dört yılın ardından, mevcut ve yeni varlıkları fabrikadaki güncel işletim sistemleriyle güvenli ve sistematik bir şekilde entegre etmeye çalışırken bazı normal devreye alma sorunlarıyla karşılaştık.” Faaliyete geçirmeye yönelik sorunlar yaşayan Cameco, üretimin Aralık’tan önce başlamasını beklemiyor.
Temkinli artış
Mevcut zorluklara rağmen, temkinli üretim artışı olarak yorumlanabilecek haberler de geliyor. Örneğin Kazatomprom, 2024 üretim hedefini %10 oranında azaltacağını açıkladı. Ancak üretimin 2018’den bu yana olduğu ve 2023’e kadar üretim hedefinin %20 altında kalacağı düşünüldüğünde, 10’luk bir kesinti aslında büyümeyi ifade ediyor. Üretim lisansının öngördüğü çıktı taahhütlerinin de büyüdüğü, dolayısıyla Kazakistan’ın 2022’de 21-22 bin ton olan uranyum üretimini 2024’te 25-25.5 bin tona çıkaracağı da dikkate alınmalı.
Cameco ayrıca, atıl durumdaki McArthur River ve Key Lake madenlerinde faaliyetlerine devam edeceğini duyurdu. Ancak, üretim yeniden başladıktan sonra, söz konusu iki maden ve amiral gemisi Cigar Lake madeni toplam kapasitelerinin üçte ikisi kapasitede çalışacak: “2024 yılından başlayarak, McArthur River/Key Lake madenlerinde, operasyonun yıllık ruhsatlı kapasitesinin %40 altında, yılda 15 milyon pound (%100 bazında) üretim yapmayı planlıyoruz. O zaman, iki madende gerçekleşen operasyondaki lisanslı kapasitenin toplamda %33’ünü azaltmak için, Cigar Lake madenindeki üretimi yıllık ruhsatlı kapasitesinin %25 altında, yılda 13,5 milyon pounda (%100 bazında) düşürmeyi planlıyoruz.”
Orano, Orano ve Kazatomprom arasındaki ortak girişim olan KATCO’nun Muyunkum uranyum yatağının Güney Tortkuduk parselinde yaklaşık 15 yıl süreyle uranyum madenciliği yapmasını sağlayan mevcut toprak altı kullanım sözleşmesine ek bir sözleşmeye imza attığını duyurdu. Parsel rezervlerinin yaklaşık 46.000 metrik ton uranyum olduğu tahmin ediliyor. İlginç bir şekilde, KATCO da 2026 yılına kadar tam kapasite ile çalışmayacak. Şirketin basın açıklamasında şu ifadelere yer verildi: “Bu yeni parseli işletmeye açmak için gerekenler düşünüldüğünde, KATCO Ortak Girişimi’nin toplam üretimi, önümüzdeki iki yıl için nominal kapasitesinin (yılda yaklaşık 2.600 ton uranyum) yaklaşık %65’i ile sınırlandırılabilir ve en erken 2026’da yıllık yaklaşık 4.000 ton uranyum tam üretim seviyesine geri döneceği tahmin edilmektedir.”
Rusya Devlet Nükleer Enerji Kuruluşu Rosatom mineral kaynaklarını da artırıyor. Namibya’da bulunan Rus jeologlar, en uygun maliyetli ve çevre dostu uranyum çıkarma yöntemi olan “yerinde özütleme” için uygun bir uranyum yatağı keşfettiler. Namibya’da daha önce böyle bir yatak keşfedilmemişti. Rössing (neredeyse tükenmiş) ve Husab (Çin General Nuclear Power Group’a ait) açık ocak madenleri olma özelliği taşıyor. Şu anda, yeni keşfedilen yatağın kenarlarında arama faaliyetleri devam ediyor ve uranyum pilot üretimine başlamak için hazırlıklar devam ediyor.
Sonuç
Mevcut piyasa durumunun da gösterdiği gibi, uranyum üreticileri yılın ilk altı ayında finansal bir tampon rezerv oluşturma fırsatı yakaladılar (bu süreç yaklaşık bir yıl önce başladı). Uzun vadeli sözleşmelerin sayısı ve hacmi arttıkça gelecek daha güvenli hale geliyor. Kazatomprom’un basın notunda, “Mevcut sözleşmelerin sağladığı ve üzerinde çalışılan projelerimiz, 2024’teki ek üretim hacimlerinin piyasa talebi tarafından kullanılacağına dair yeterli güveni sağlıyor” ifadeleri yer alıyor.
Bununla birlikte, büyük uranyum üreticileri sevinçten havalara da uçmuyor. Kazak şirketin raporunda şu ifadelere yer veriliyor: “Kanaatimizce, arz-talep dengesindeki temel kayma, çoğunlukla ikincil arz kaynaklarının sınırsız olduğu şeklindeki yanlış varsayımlar nedeniyle halen devam ediyor. Bu durum, güvenilir bir tedarikçi olarak Kazatomprom için yeni fırsatlar yaratır.”
Uranyum piyasası genel olarak karmaşık süreçlerden etkilenir. Bir yandan, arz güvenliğine ilişkin endişelerin uranyuma olan ilgiyi artırdığı ve dolayısıyla fiyatları yukarı çekerek alıcıları uzun vadeli sözleşmelere yatkın hale getirdiği aşikâr. Öte yandan, bu ilginin itici güçlerinin henüz temel olarak görülmediği de net bir şekilde hissediliyor. Spot fiyatların Temmuz ortasından bu yana pound başına 50 USD’nin üzerine çıkmadığına da dikkat edilmelidir.
Geçen yılın sonbahar ve kış ayları için ekonomik canlanma, fiyat artışları ve enerji emtiaları dahil her şeyin kıtlığından söz edilirken, bu yılın ilkbahar ve yaz ayları ise ticaret, üretim ve tedarik zincirlerinde aksamalarla karşı karşıya kalsa da yaşanan kriz gelir artışıyla kendi kendisini çözdü.
Nükleer enerjiye ilgi artmaya devam etse de henüz her şeyi kapsayan bir eğilime dönüşmedi. Bu bağlamda, Rusya Devlet Nükleer Enerji Kuruluşu Rosatom, Afrika ve anakara Avrupa’da nükleer enerji gelişiminin itici gücüdür. Rosatom, Mısır ve Macaristan’da temeli 2023’te atılacak olan yeni reaktörler için inşaat ruhsatı aldı. Daha önceki temellerin 2007’de Avrupa’da (Flamanville 3) ve 1976’da Afrika’da (Koeberg 2) atıldığı da unutulmamalı.
Politikacılar, ekonomistler ve analistler, geleceğin belirsiz olduğunu ve şu anda doğduğunu yüksek sesle haykırmaya devam ediyor, dolayısıyla belirsizliğin uzun süre yeni gerçekliğimiz olması pek mümkün değil. Cameco’nun, belirsizliğin ortasında, yönetimin altı aylık performansına ilişkin tartışma ve analizinde neredeyse felsefi şu açıklamayı yapmasına şaşmamalı: “Jeopolitik belirsizliği yönetme konusunda tecrübeliyiz. Nükleer endüstride küresel iş ortakları ve uluslararası hükümetlerle çalışma konusunda uzun bir geçmişe sahibiz. Kararlarımızın uzun vadeli sonuçlarını anlamaya yönelik gelişen durumları değerlendirmek için zaman ayırmanın önemini öğrendik. Değerlerimiz, geçmişteki jeopolitik belirsizliklerde bize rehberlik etti ve bu belirsiz zamanlarda da rehberlik etmeye devam edecek. Şayet ayarsızlık tespit edersek, riski yönetmek için uygun önlemleri alacağız.”
