2023 yılında Rusya Devlet Nükleer Enerji Kuruluşu, tek tek ülkeler ve endüstriler ve genel olarak nükleer teknolojinin geleceği için büyük önem taşıyan bir dizi projeyi başlattı ya da önemli ölçüde ilerletti. Rosatom’un geçen yıl elde ettiği başarılara ilişkin değerlendirmemiz şöyle:
Elektriğe erişimin geliştirilmesi
Belarus NGS’nin 3+ Nesil VVER-1200 reaktöre sahip 2’nci Ünitesinin devreye alınması 2023 yılının en önemli olaylarından biriydi. Nükleer santral, müşteriye devredildi ve başarıyla işletiliyor. Nükleer enerji, raporlama yılında ülkenin enerji karmasının %25’ini oluşturdu. İlerde bu oran %40’a ulaşacak.
Mayıs ayında Mısır’da inşa edilen El Dabaa NGS’nin 3’üncü Ünitesi için ilk beton döküldü. Ağustos ayında Mısır Nükleer ve Radyolojik Düzenleme Kurumu, NGS’nin 4’üncü Ünitesi için inşaat ruhsatı verdi. Pasif güvenlik sisteminin en önemli parçalarından biri olan kor tutucular ilk iki üniteye monte edildi.
Nisan ve Ekim aylarında sırasıyla Türkiye’deki Akkuyu NGS’ye ve Bangladeş’teki Ruppur NGS’ye taze nükleer yakıt teslim edildi. Bu gelişme, iki ülkenin gelişmekte olan nükleer ülkeler arasına katıldığı anlamına geliyor. Nükleer yakıtın teslimatı devlet başkanları tarafından övgüyle karşılandı.
Ağustos ayında, Macar proje sahibi Paks II Nükleer Güç Santrali Ltd, projenin ana inşaat aşamasına geçişini işaret eden Paks II NGS inşaat sözleşmesinde yapılan değişikliklere ilişkin bir duyuru yayımladı.
Nükleer yakıt döngüsünün kapatılması
VVER reaktörleri için karma uranyum-plütonyum oksit (MOX) yakıt çubukları, reaktör içi testler için bir araştırma reaktörüne yüklendi. Yeni yakıt üzerinde yapılacak bir dizi ışınlama deneyinin ardından Rosatom araştırmacıları, yakıtın VVER reaktörlerinde kullanımının maliyet verimliliğini ve güvenliğini doğrulayacak. Bu reaktörler Rus nükleer enerji sektörünün bel kemiğini oluşturuyor ve yurtdışında da yaygın olarak kullanılıyor. Rusya şimdilik sadece hızlı nötron reaktörleri için MOX yakıtı üretiyor. VVER reaktörler için MOX yakıtı, nükleer yakıt döngüsünün kapatılmasına yönelik bir başka adımı teşkil ediyor.
Aynı hedefe yönelik bir diğer adım ise amerikyum-241 ve neptünyum-237 içeren pilot MOX yakıt demetlerinin üretilmesi oldu. Bu küçük aktinitler, nükleer yakıtın ışınlanması sürecinde ortaya çıkan en zehirli radyoaktif elementlerden olma özelliği taşıyor. Pilot yakıt demetleri, 2024 yılında reaktöre yüklenecek.
Üçüncü adımı ise, Beloyarsk NGS’deki BN-800 reaktörünün %100 MOX yakıt çekirdeği oluşturuyor.
Dahası, VVER-440 reaktörleri için 100 bininci yakıt demeti Rosatom tarafından 2023 yılında üretildi. Beşi Rusya’da ve 17’si diğer ülkelerde olmak üzere dünyada bu tipte 22 reaktör bulunuyor. VVER-440 güç üniteleri Macaristan’daki elektrik üretiminin yarısını ve Ocak 2023’te VVER-440 reaktörlü Mochovce 3’ün faaliyete geçtiği Slovakya’daki elektrik üretiminin yarısından fazlasını oluşturuyor. Avrupa enerji piyasası düzenleyicilerine göre bu ülkelerdeki elektrik fiyatları Avrupa Birliği’ndeki en düşük fiyatlar arasında yer alıyor.
Geçen yılın bir diğer önemli gelişmesi de dünyanın ilk yüzer nükleer güç santrali olan Akademik Lomonosov’a yakıt ikmali yapılmasıydı.
Sağlıklı yaşam ve beslenme
Rosatom, küresel izotop pazarında ilk 5 oyuncu arasında yer alıyor. Örneğin Rosatom’un Kursk ve Smolensk nükleer santrallerinde bu izotopun üretimine başlandıktan sonra kobalt-60 pazarındaki payı %30’a ulaştı. Rosatom, izotoplar için tüm yerel ihtiyaçları karşılıyor ve bunları 50’den fazla ülkeye göndererek tedarik yelpazesini ve coğrafyasını genişletiyor. 2023 yılında Leningrad NGS, bazı kanserlerin teşhis ve tedavisinde etkili bir madde olan lutesyum-177 üretimi için lisans alırken, Rosatom’un bir parçası olan Leipunsky Fizik ve Enerji Mühendisliği Enstitüsü aktinyum-225 üretimini artırdı. Rosatom ayrıca geçen yıl Belarus’a teknesyum-99 jeneratörleri ve Hindistan’a germanyum-68/galyum-68 jeneratörleri tedarik etmeye başladı.
Rusya Devlet Nükleer Enerji Kuruluşu, Bolivya’da bir nükleer araştırma ve teknoloji merkezi (NRTC) inşa ediyor. Bu merkez, F-18, Tc-99m, Ga-68, Cu-64, Zr-89 ve I-124 de dahil olmak üzere 11 radyoaktif izotop üretebilen bir klinik öncesi siklotron tesisini de içeriyor. Yılda 5 binden fazla teşhis kapasiteli tesis, Latin Amerika’daki en büyük siklotron olma özelliğini taşıyor. Bir diğer NRTC tesisi ise, raf ömrünü uzatmak için günde 70 tona kadar ürünü işleme kapasitesine sahip çok amaçlı bir ışınlama merkezi. Rosatom ayrıca Özbekistan ve Bangladeş’te de çok amaçlı ışınlama merkezleri kurmak için çalışmalar yürütüyor.
Kuzey Deniz Rotası
Kuzey Deniz Rotası (NSR) üzerindeki yük trafiği 2023 yılında 36 milyon tonu aşarak rekor kırdı. Transit yük de 2,1 milyon tona ulaşarak şimdiye kadarki en yüksek seviyesini gördü. NSR üzerindeki başlıca transit yük petrol oldu. Geçen yıl, yine ilk kez Taimyr ve Sibir buzkıranları, 164 bin 500 ton demir cevheri konsantresi taşıyan 169 bin DWT’lik Capesize gemisine Dezhnyov Burnu’na kadar eşlik etti. Yolculuk 6 Eylül’de sona erdi.
Haziran ayında Rosatom ve DP World, NSR üzerinde Avrasya lojistiği ve konteyner transitinin ortak gelişimi için bir anlaşma imzaladı. Daha sonra Birleşik Arap Emirlikleri’nde düzenlenen COP28 Konferansı’nda taraflar, uluslararası bir lojistik operatörü kurmak için stratejik ortaklık anlaşmasına imza attı.
Yeni enerji
Haziran ayında Bolivya’daki Salar de Pastos Grandes bölgesinde bir lityum karbonat üretim tesisi kurmak üzere Bolivya devlet şirketi Yacimientos de Litio Bolivianos (YLB, Bolivya Lityum Yatakları) ile bir çerçeve anlaşması imzalandı. Salar de Uyuni’de lityum üretimi için benzer bir anlaşma aralık ayında imzalanmıştı.
Geleceğin bilimi
Şubat ayında Rosatom’un çok amaçlı hızlı araştırma reaktörü projesi, uluslararası BRICS GRAIN (Global Research Advanced Infrastructure Network- Küresel Araştırma Gelişmiş Altyapı Ağı) platformuna dahil edildi. Rusya tarafından başlatılan platform, BRICS araştırmacılarının mega bilim projelerine erişimini sağlıyor.
Temmuz ayında araştırmacılar 16 kübitlik bir iyon kapanı kuantum bilgisayarını sundular. Bu bilgisayar, iki atomun potansiyel enerjisinin aralarındaki mesafeye bağımlılığını modellemek gibi hesaplamalar yapmak amacıyla kullanılabiliyor.
Sayılarla 2023 Yılı
Rosatom’un 11 ülkede hayata geçirdiği 33 proje
7 ülkede inşaat aşamasında 22 proje
Beklenen gelir yaklaşık 14 milyar ABD doları
