Dünya Nükleer Birliği (WNA) tarafından hazırlanan 2024 Dünya Nükleer Performans Raporu, 2023 yılı itibariyle küresel nükleer endüstrideki durumu ele alıyor. Nükleer üretimi uzun yıllardır düşüşte olan Avrupa, yeni nükleer bağlantılar açısından lider konumuna geldi. Biri Slovakya’daki Mochovce NGS’de, diğeri de Belarus’ta olmak üzere 2023 yılında her ikisi de Rus tasarımı olan iki reaktör devreye girdi. Genel olarak bakıldığında, nükleer enerji sektörü 2023 yılında her bir temel gösterge açısından yerinde sayıyordu.
Üretim ve işletim
Dünya genelindeki nükleer reaktörler, geçen yıl toplam 2.602 TWh elektrik üretti. Bu rakam, 2022’de üretilen 2.544 TWh’e göre 58 TWh’lik bir artış gösteriyor; ancak 2021’deki 2.653 TWh’e kıyasla 51 TWh’lik bir düşüş anlamına geliyor. Fransa, elektrik üretimini 42 TWh artırarak, Fransız reaktörlerinin uzun süreli kesintilerden kaynaklanan üretim kaybının yaklaşık yarısını telafi etti ve bu sayede geçen yılki 58 TWh’lik toparlanmaya en büyük katkıyı sağladı.
Asya’da üretim 2023 yılında da güçlü bir şekilde artmaya devam etti. Diğer bölgelerdeki toplam üretim bir önceki yıla kıyasla büyük ölçüde aynı kaldı.
İşletmedeki toplam reaktör sayısı 2022’ye göre değişmeyerek 437’de kaldı ancak bu reaktörlerin kurulu kapasitesi yıl içinde 1 GW azalarak 392 GW’a geriledi. Japonya ve Hindistan’da bulunanlar gibi bazı reaktörler işletilebilir durumda olsa da elektrik üretmiyor. Genel olarak, 2023 yılında elektrik üreten reaktörlerin kapasitesi bir önceki yıla göre 3 GW artarak 368 GW oldu.
2023’teki kapasite faktörleri, önceki beş yılda elde edilenlerle büyük ölçüde paralellik gösterdi. Küresel ortalama kapasite faktörü 2023’te %81,5 (2022’de %80,4) olarak kaydedilirken, 2000 yılından bu yana hemen hemen aynı seviyede kaldı. Raporda şu ifadelere yer verildi: “1970’lerden bu yana her on yılda ortalama kapasite faktörlerinde istikrarlı bir iyileşme olmuştur. 2010’larda elde edilen yüksek kapasite faktörleri 2020’den itibaren de devam etmiştir.” Ticari hızlı nötron reaktörleri ve Grafit Yavaşlatıcılı Su Soğutmalı Reaktörler (LWGR) (her iki reaktör tipi de sadece Rusya’da işletiliyor) performanslarını artırdı. Örneğin, LWGR’lerin kapasite faktörü 2023 yılında %80’i aştı.
Rapora göre, nükleer reaktör performansında hizmet yılına bağlı genel bir düşüş söz konusu değil. İşletme süresi 20 yıldan az olan reaktörlerin ve işletme süresi 45 yılı aşanların ortalamanın üzerinde kapasite faktörüne sahip olduğu belirlendi. Buna karşılık, “orta yaşlı” reaktörler ortalamanın altında kapasite faktörleri sergiledi.
Şebeke bağlantıları
Çin (Fangchenggang 3), Güney Kore (Shin-Hanul 2), ABD (Vogtle 3), Belarus (Ostrovets 2) ve Slovakya’da (Mochovce 3) birer tane olmak üzere beş reaktör 2023 yılında şebekeye bağlandı. Mochovce ve Ostrovets santrallerindeki reaktörler Rus tasarımına sahip. VVER-440 reaktörlü Mochovce NGS’nin 3’üncü Ünitesi 31 Ocak 2023 tarihinde faaliyete geçti. Bu tür reaktörler geçtiğimiz yüzyılda Doğu Avrupa’da en sık inşa edilen nükleer üretim tesisleri arasında yer aldı. Bunların tasarımı ve performansı o kadar verimli oldu ki Slovakya, 1990 yılında askıya alınan Mochovce NGS’nin 3’üncü ve 4’üncü Ünitesi’nin inşaatını bitirmenin ülke için iyi bir gelişme olacağı yönünde değerlendirmede bulundu. İnşaat çalışmaları 2015 yılında yeniden başladı. 4’üncü Ünite ilk enerji üretimine hazırlanıyor.
Belarus NGS’nin 2’nci Ünitesi 13 Mayıs 2023 tarihinde ilk enerji üretimine başladı. Bu ünite de ilki gibi 3+ Nesil VVER-1200 tipi reaktörle faaliyet gösteriyor. Bunlar her ikisi de Rusya dışında inşa edilen ilk VVER-1200 reaktörlü üniteler olma özelliğini taşıyor. Ürettikleri elektrik 2023 yılında Belarus’taki toplam elektrik tüketiminin %30’unu oluşturdu. Bugüne kadar bu pay %40’a ulaştı. Raporda “Aralık 2023’te Enerji Bakanı Viktor Karankevich, ülkenin Ostrovets’te ikinci bir nükleer santral ya da üçüncü bir ünite inşa etmeyi düşündüğünü söyledi. Ekim ayında Rusya’nın TVEL şirketi ile Belarus Radyoaktif Atık Yönetimi Örgütü, Belarus’ta radyoaktif atık altyapısının geliştirilmesi ve yüzeye yakın bir atık bertaraf tesisinin işletilmesi için personelin eğitilmesi konusunda anlaşma imzaladı” ifadelerine yer verildi.
İnşa halindeki reaktörler
2023 yılında altı reaktörün inşaatına başlandı. Bunlardan biri, Rosatom’un inşa ettiği El Dabaa NGS’nin 3’üncü Ünitesi. Diğer beş reaktör Çin’de inşa edilecek
El Dabaa NGS, dört VVER-1200 reaktörüne sahip olacak. Saha, Akdeniz kıyısında, İskenderiye kentine 140 km uzaklıkta bulunuyor. Şu anda her dört ünitede de inşaat çalışmaları devam ediyor (4’üncü Ünite’nin ilk betonu 4 Ocak 2024’te döküldü). Ağustos ayının sonlarında, Rosatom Genel Müdürü Aleksey Likhachev ve Mısır Başbakanı Mustafa Medbuli projenin gidişatını ele aldı. Mustafa Medbuli, El Dabaa NGS’nin Mısır için özel bir öneme sahip olduğunu, projenin 2030 yılına kadar yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarının daha geniş kullanımını öngören ulusal enerji çeşitlendirme programının bir parçası olduğunu vurgulayan sözleriyle dile getirdi. Mısır Başbakanı, projenin temiz elektrik sağlama konusundaki önemini göz önünde bulundurarak, Mısır hükümetinin ilgili kurumlarının projeyi destekleme taahhüdünü yineledi.
WNA’ya göre, inşa halindeki toplam ünite sayısı 61’e ulaştı. Rosatom, yurtdışında inşa halindeki reaktörler açısından dünyada lider konumunda.
Rosatom, Bangladeş’te iki VVER-1200 reaktörlü Ruppur NGS’yi inşa ediyor. 1’inci Ünite’nin inşasına Kasım 2017’de başlandı, 2’nci Ünite’nin ilk betonu ise Temmuz 2018’de döküldü.
Bu NGS’nin inşaatı tamamlandığında, iki ünitenin ülkenin elektrik ihtiyacının yaklaşık %9’unu karşılaması bekleniyor. İlk yükleme için nükleer yakıt, Ekim 2023’te Bangladeş’e teslim edildi, böylece Ruppur NGS resmi olarak bir nükleer tesis statüsü kazandı. Ruppur personelinin ön lisans eğitimi 2024’te tamamlandı. Şu anda, sahadaki inşaat çalışmaları takvime uygun ilerliyor. 1’nci Ünite’nin 2025 yılında işletmeye alınması bekleniyor.
Rosatom Çin’de, Tianwan NGS’nin 7’nci ve 8’inci üniteleri ile, Xudabao NGS’nin 3’üncü ve 4’üncü ünitelerinin inşasında yer alıyor. Bu dört ünite, Rus tasarımına göre inşa edilecek ve VVER-1200 reaktörleriyle donatılacak. Rosatom’un tedarik kapsamı, mühendislik tasarımı, teknik belgeler, nükleer ada için ekipman ve ilgili hizmetleri içeriyor Daha önce Tianwan NGS’de inşa edilen VVER-1000 reaktöre sahip dört ünite halihazırda faaliyet gösteriyor ve Çin’e elektrik sağlıyor.
Rosatom Macaristan’da, Paks II için ilk beton dökme hazırlıklarını yapıyor. VVER-1200 reaktörlerine sahip iki güç ünitesi için inşaat ruhsatı, Macar Atom Enerjisi Kurumu (HAEA) tarafından Ağustos 2022’de verildi. Nisan 2023’te, Macar hükümeti projenin devam etme niyetini doğruladı. Aynı yılın mayıs ayında Avrupa Birliği, Rosatom ile yapılan değişiklikleri içeren sözleşmeyi onayladı. Sahadaki hazırlık hafriyat çalışmaları Temmuz 2023’te başladı. Paks II NGS’nin 1’inci Ünitesi için ilk betonun bu yılın sonunda dökülmesi planlanıyor.
Rosatom Hindistan’da, Kudankulam NGS’de dört güç ünitesi (3-6 üniteler) inşa ediyor. Bu üniteler VVER-1000 reaktörleri ile donatılacak. Kudankulam NGS’nin ilk iki güç ünitesi sırasıyla 2013 ve 2016 yıllarında şebekeye bağlandı.
Rosatom Türkiye’de, güneydeki Mersin ilinin 120 km güneybatısında bir NGS inşa ediyor. Santral, dört VVER-1200 reaktörüne sahip olacak. 4’üncü Ünitenin inşasına Ağustos 2023’te başlandı. İlk ünite, Nisan 2024’te ön devreye alma aşamasına girdi. Dört reaktörün tamamının 2025 ile 2028 yılları arasında devreye alınması planlanıyor.
Son olarak, Rosatom Rusya’da dört güç ünitesi inşa ediyor. Bunlar arasında Kursk Nükleer Enerji Santrali’ndeki iki VVER-1200 reaktörü, Leningrad Bölgesi’nde bir VVER-1200 reaktörü (ilk beton Mart 2024’te döküldü) ve Seversk’te bir kurşun soğutmalı hızlı nötron reaktörü BREST-OD-300 bulunuyor. Raporda, Rusya’nın dünyanın ilk yüzer nükleer güç santrali Akademik Lomonosov’un ilk yakıt ikmalinin Kasım 2023’te tamamladığı vurgulanıyor.
Rosatom ayrıca Haziran 2023’te TSS Group ile en az 100 MW kapasiteli ve 60 yıla kadar hizmet ömrüne sahip birkaç yüzer güç ünitesi inşa etmek üzere anlaşma imzaladı. Kuruluş, yüzer ünitelerden elde edilen elektriği Orta Doğu, Güneydoğu Asya ve Afrika’ya satmayı planlıyor.
Kapanan reaktörler
2023 yılında beş reaktör daimî olarak kapatıldı. Almanya; Emsland, Isar ve Neckarwestheim olmak üzere son üç nükleer güç santralini kapatarak sürece öncülük etti. Belçika ve Çin, birer güç ünitesini kapattı (Belçika’daki Tihange NGS’nin 2’nci Ünitesi ve Tayvan’daki Kuosheng NGS’nin 2’nci Ünitesi kapatıldı). Ancak, 2023 yılında şebekeye bağlı beş reaktör ile dünya genelinde işletilebilir reaktör sayısında net bir değişiklik olmadı. Şebeke bağlantıları ve kapatmaların grafiği, olumlu ya da olumsuz, belirgin eğilim göstermiyor.
Gelecek planları
WNA Genel Direktörü Sama Bilbao y León, raporun sonuç bölümünde nükleer enerjiye yönelik siyasi desteğin arttığını yazdı. Aralık 2023’te Dubai’de düzenlenen COP28 iklim değişikliği konferansında, 25 hükümetin liderleri, 2050 yılına kadar net sıfır hedefine ulaşmak için küresel nükleer enerji kapasitesinin üç katına çıkarılmasını taahhüt eden bir bakanlar bildirisi imzaladı. Benzer bir açıklama olan Net Sıfır Emisyon için Nükleer Endüstri Taahhüdü’ne 120’den fazla şirket imza attı, bu şirketler arasında Rosatom da yer alıyor.
Sama Bilbao y León şunları kaydetti: “[…] üç katına çıkarma hedefinin gerçekleştirilmesi için yeni nükleer santral inşaatında büyük artış gereklidir. Bu düzeyde inşaat gerçekleştirilmesi, nükleer endüstrinin, özellikle Batı dünyasında karşılaştığı finansman, tedarik zinciri ve düzenleyici zorlukları aşabilmesine bağlıdır.”
WNA, daha fazla hükümet ve şirketin küresel nükleer enerji kapasitesini üç katına çıkarmak için bildiriyi imzalamasını bekliyor. WNA Direktörü bununla ilgili olarak, “Ayrıca, diğer endüstrilerle daha fazla iş birliği bekliyoruz. Şimdi, nükleer endüstrinin bu ivmeden yararlanarak nükleer enerjinin insanlara ve gezegene sunduğu potansiyeli tam olarak gerçekleştirme zamanı” ifadelerini kullandı.
