Sentyabr oyining oxirida Moskvada Jahon atom haftaligi o‘tkazildi. Bu xalqaro forum butun dunyodan siyosatchilar, sanoat va jamoat tashkilotlari vakillari, olimlar va jurnalistlarni bir joyga to‘pladi. Forumda yoshlarga va Rossiya atom sanoatini ommalashtirishga alohida e’tibor qaratildi. Endi sizlarga ushbu forumning asosiy voqealari haqida so‘zlab beramiz.

Rossiya atom sanoatining 80 yilligiga bag‘ishlangan forumga dunyoning 118 mamlakatidan 20 mingdan ziyod ishtirokchi tashrif buyurdi. Ikki kun davomida ishbilarmonlik dasturi o‘tkazildi: oliy darajadagi uchrashuvlar, bitimlar imzolanishi, bevosita muloqot orqali aloqalar o‘rnatilishi amalga oshirildi. Yoshlar dasturiga bag‘ishlangan tadbirlar ham xuddi shuncha vaqtni egalladi – atom sohasi rahbarlari, jamoatchilik fikri yetakchilari, olimlar va mutaxassislar talabalar hamda maktab o‘quvchilari oldida ma’ruzalar qildilar.

Ishbilarmonlik dasturini Rossiya prezidenti Vladimir Putin ochib berdi: «Tobora ko‘proq mamlakatlar va yirik kompaniyalar tinch atomni uzoq muddatli jadal rivojlanish uchun eng muhim energiya manbai sifatida ko‘rmoqda. Shubhasiz, paradigmaning bunday o‘zgarishi uchun fundamental sabablar mavjud. Bu nafaqat ishonchli yechimlar masalasi. Yana bir muhim jihat shundaki, yangi energetika tizimi shakllanmoqda,» – dedi Vladimir Putin. U ta’kidlaganidek, bugungi kunda faqat Rossiya atom energetikasining butun texnologik zanjirida zarur bilimlarga ega. Rossiya loyihasidagi atom elektr stansiyalari dunyoda eng ko‘p talab qilinadigan hisoblanadi.

O‘sha kuni davra suhbatida qatnashgan barcha ishtirokchilar Rossiya bilan hamkorlikning afzalliklari haqida so‘zlashdi. Xususan, Belarus prezidenti Aleksandr Lukashenko: «Biz eng zamonaviy va eng go‘zal atom elektr stansiyasini yaratdik,» deb ta’kidladi. Myanma prezidenti vazifasini bajaruvchi Min Aun Xlayn mamlakatda «Rosatom» bilan birgalikda AES qurish rejalarini ma’lum qildi, tomonlar bu loyiha ustida 2022-yildan beri ishlamoqda. Armaniston bosh vaziri Nikol Pashinyan sovet atom mutaxassislari tomonidan qurilgan Armaniston AESini modernizatsiya qilish istiqbollarini bayon etdi. Niger tog‘-kon sanoati vaziri Usmon Abarchi atom dividendlari g‘oyasini ilgari surdi, bu atom sanoatida ishtirok etuvchi barcha tomonlarning manfaatdorligini nazarda tutadi. U, shuningdek, «Rosatom»ni uran qidiruv va qazib olishda ishtirok etishga hamda umumiy quvvati 2 GVt bo‘lgan ikkita AES blokini qurishga taklif qildi. Bu WAWning asosiy yangiliklari qatoridan joy oldi. Efiopiya hukumati rahbari Abiy Ahmad esa o‘z mamlakati atom energetikasini rivojlantirishning shaffof va xavfsiz namunaviy dasturini yaratishni istayotganini aytdi.

Forumda tabiiy uran taqchilligi haqida ham ko‘p fikr yuritildi. Bu muammoni hal etish uchun «Rosatom» yadro yoqilg‘i siklini yopish konsepsiyasini taklif etmoqda. Bunda tez neytronli reaktorlar yordamida yoqilg‘ini ko‘p marta qayta ishlash nazarda tutilgan bo‘lib, bu qazib olingan uranning energetik salohiyatidan yanada to‘liqroq foydalanish va radioaktiv chiqindilar hajmini kamaytirish imkonini beradi.

«Yadro yoqilg‘isini qayta ishlash va undan qayta-qayta foydalanish mumkin. Shubhasiz, Rossiya bu sohada peshqadam hisoblanadi. Fikrimcha, keyingi o‘n yillikda ko‘plab mamlakatlar ishlatilgan yadro yoqilg‘isini qimmatli resurs sifatida ko‘ra boshlaydi,» – deb ta’kidladi WNA rahbari Sama Bilbao-i-Leon jurnalistlar uchun o‘tkazilgan brifingda.

Forum doirasida BRIKS davlatlari Atom energetikasi platformasining yillik konferensiyasi o‘tkazildi. Uchrashuvda ishtirokchilar platformaning ilk strategik hujjati – asosiy ish yo‘nalishlarini belgilaydigan konsepsiyani tasdiqlashdi. Asosiy yo‘nalishlar orasida kadrlar salohiyatini oshirish, atom energetikasi loyihalariga mablag‘ jalb qilish, barqaror ta’minot zanjirlarini shakllantirish, reaktor qurilishi va yadro yoqilg‘i sikli texnologiyalarini rivojlantirish, atom energetikasining jamoatchilik tomonidan qabul qilinishini ta’minlash va boshqa masalalar mavjud.

WAW tomonidan imzolandi

Jahon atom haftaligi doirasida «Rosatom» va uning tarkibiga kiruvchi tashkilotlar ellikka yaqin kelishuvga imzo qo‘yishdi. Xorijiy hamkorlar bilan tuzilgan eng muhim bitimlarni sizlarga taqdim etamiz.

Forum arafasida «Rosatom» bosh direktori Aleksey Lixachyov va Eron vitse-prezidenti, mamlakatning Atom energiyasi tashkiloti rahbari Muhammad Eslomiy Eronda kichik quvvatli atom elektr stansiyalarini (KQAES) qurish bo‘yicha o‘zaro anglashuv va hamkorlik memorandumini imzoladilar. Hujjatda loyihani amalga oshirish uchun aniq qadamlar belgilangan.

Rossiya prezidenti Vladimir Putin va Efiopiya bosh vaziri Abiy Ahmad ishtirokida «Rosatom» bosh direktori Aleksey Lixachev hamda Efiopiya elektroenergetika korporatsiyasi rahbari Ashabir Balcha Efiopiyadagi AES loyihasini rivojlantirish bo‘yicha harakatlar rejasini imzoladilar. Reja ishchi guruh tuzishni, yo‘l xaritasini ishlab chiqishni, hukumatlararo kelishuvni tayyorlashni va yadroviy infratuzilmani qo‘llab-quvvatlashni nazarda tutadi.

O‘zbekiston bilan dunyodagi ilk energiya majmuasini barpo etish bo‘yicha bir qator hujjatlar imzolandi. Ushbu majmua ikkita VVER-1000 reaktorli blok va har biri 55 MVt quvvatga ega bo‘lgan ikkita RITM-200 reaktorli energoblokni o‘z ichiga oladi. Shuningdek, bu majmuani yoqilg‘i bilan ta’minlash masalalari ham hujjatlarda o‘z aksini topgan.

«Rosatom» tarkibiga kiruvchi «Rosatom Xorijiy Generatsiya» va Vetnamning Power Engineering Consulting Joint Stock Company 2 kompaniyasi o‘rtasida o‘zaro anglashuv memorandumi imzolandi. Ushbu memorandum Vetnamdagi «Nintxuan-1» atom elektr stansiyasi loyihasi doirasida hamkorlik uchun asos yaratadi.

Belarus atom elektr stansiyasi va «Texsnabeksport» kompaniyasi Belarus AESning ishlatilgan yadro yoqilg‘isini qayta ishlashni o‘z ichiga olgan shartnomani imzoladi.

Qirg‘iziston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, «Rosatom» yoqilg‘i bo‘linmasi, «Rosatom»ning mamlakat vakolatxonasi bo‘lgan «Enerji Solyushns Qirg‘iziston» va «Elbrus» qurilish kompaniyasi o‘rtasida tuzilgan kelishuv Qirg‘izistonda litiy-ion batareyalarini ishlab chiqarishni mahalliylashtirish masalasiga bag‘ishlangan.

«Rosatom»ning yoqilg‘i bo‘linmasi va Pekin uran geologiyasi ilmiy-tadqiqot instituti TVEL kompaniyasining MonEH loyihasiga qo‘shilishi to‘g‘risida kelishuv imzoladi. Rossiyalik mutaxassislar yuqori faollikka ega radioaktiv chiqindilarni xavfsiz saqlash maqsadida «Beyshan» yer osti laboratoriyasida olib boriladigan dala tadqiqotlarida ishtirok etish imkoniyatiga ega bo‘ladi.

«Medskan» kompaniyalar guruhi va «Rus-arab biznes uyi» kompaniyasi Yaqin Sharq mamlakatlaridan kelgan bemorlar uchun Rossiyada tibbiy xizmatlarning to‘liq kompleksini o‘z ichiga olgan tibbiy turizmni rivojlantirish bo‘yicha kelishuvga erishdilar.

Xalqaro gumanitar aloqalar Zarechniy (Sverdlovsk viloyati) va Dunafelvar (Vengriya) shaharlari o‘rtasida imzolangan memorandum orqali qo‘llab-quvvatlandi.

«Rosatom» texnika akademiyasi mutaxassislar tayyorlash va ilmiy tadqiqotlarni rivojlantirish maqsadida Myanmar’ning Yangon texnologiya universiteti bilan memorandum imzoladi.

Atom – yoshlarning ishi

Yosh olimlar va muhandislar, talabalar va maktab o‘quvchilari Jahon atom haftaligining to‘laqonli ishtirokchilariga aylandilar. Masalan, yosh termoyadro fiziklari ITER termoyadro reaktorini yaratish bo‘yicha xalqaro loyihada ishtirok etganliklarini faxr bilan so‘zlab berdilar. Maktab o‘quvchilari robotlar festivalida qatnashdilar. Eng ko‘p e’tiborni robotlashtirilgan qarg‘a-aktrisa tortdi – u spektakllarda kameo rollarini ijro etadi.

Soha uchun mutaxassislar tayyorlash masalasi barcha darajalarda muhokama qilindi: davlat va idora rahbarlari, BRIKS platformasi konferensiyasi, mavzuli sessiyalar hamda oliy o‘quv yurtlari rahbariyatining chiqishlarida bu haqda so‘z yuritildi. Fanlararo ta’limning muhimligi, amaliy ko‘nikmalarning zarurligi, shuningdek, vaqt o‘tishi bilan mamlakat uchun atom ta’limining afzalliklari – ma’lumotli texnik elita qatlamining shakllanishi kabi masalalar atroflicha muhokama etildi.

Butunjahon atom haftaligining so‘nggi kunida Global HackAtom xalqaro talabalar musobaqasining birinchi finali o‘tkazildi. Unda Rossiya va to‘qqizta hamkor davlatdan 50 dan ortiq milliy bosqich g‘oliblari ishtirok etdi. Final mavzusi atom texnologiyalari yordamida koinotni o‘zlashtirish edi. Jamoalar sayyoralararo sayohatlar, birinchi kosmik AES va «2100-yilgi kosmik Ipak yo‘li» loyihalarini taqdim etishdi.

Tanlovda Braziliyaning TUPI Tech jamoasi g‘olib bo‘ldi. Ular sayyoralararo sayohatlar uchun resurslar ishlab chiqarishga qodir bo‘lgan modulli kosmik atom reaktorining innovatsion loyihasini taqdim etishdi. Ikkinchi o‘rinni Indoneziyaning Tahu Sumedang jamoasi egalladi. Ular sayyoralararo sayohat paytida sirkad ritmini (biologik jarayonlarning tebranishini) boshqarish uchun atom texnologiyalarini qo‘llashni taklif qilishdi. Uchinchi o‘rin Vengriyaning IsotopeX jamoasiga nasib etdi. Ular kosmik sayohat paytida uxlayotgan odamning tanasidagi suyuqlik miqdori va hayotiy ko‘rsatkichlarini kuzatadigan qurilma uchun yadroviy quvvat manbai g‘oyasini ilgari surishdi.