Fevral oyida boʻlib oʻtgan Kelajak texnologiyalari forumida Rosatom tibbiyot sohasidagi eng soʻnggi ishlanmalarni – 3D-printerda yetishtirilgan organlar namunalari, radiofarmatsevtikalar (RP), tibbiy muammolarni hal qilish uchun kvant algoritmlari va boshqalarni taqdim etdi. BRICSning yadroviy tibbiyot bo‘yicha ishchi guruhida uning ishtirokchilari o‘z tajribalari bilan o‘rtoqlashdilar, muammolar haqida gapirdilar va ularni hal qilish yo‘llarini taklif qildilar.
Kelajakdan eksponatlar
Kelajak texnologiyalari forumi Moskvada ikkinchi marta o‘tkazilmoqda (ilk marta o‘tgan yili bo‘lgan). O‘shanda u kvant texnologiyalariga, endi esa tibbiyot texnologiyalarga bag‘ishlangan. Biroq, Rosatom kvant mavzusini tibbiyotga yoygan holda uni davom ettirdi. Davlat korporatsiyasi stendida rentgen tasvirlarida pnevmoniya belgilarini dastlabki bosqichlarda aniqlash imkonini beruvchi kvant algoritmi va Rossiya kvant markazi laboratoriyalarida sinovdan o‘tkazilayotgan kvant hisoblash uchun lazer va elektronikaning ishlab chiqarishdan oldingi namunalari bilan tanishish mumkin.
Rosatomning yana bir ishlanmasi uch o‘lchamli MRT yoki KT tasvirlari yordamida chop etilgan individual va seriyali implantlardir. Ustki yuzasida osteotropik antibakterial qatlam mavjud bo‘lib, buning natijasida implantlar yaxshiroq ildiz otadi. Ushbu texnologiyalar tayyor mahsulotni olish vaqtini 60 kundan 7 kungacha qisqartiradi va bemorning tiklanishini 2-3 marta tezlashtiradi.
Dunyoda radioizotop mahsulotlarini yetkazib berishda yetakchi oʻrinni egallagan Rosatom oʻz stendida radiofarmatpreparatlar, yod-125 asosidagi mikromanbaalar, ruteniy-106 va stronsiy-90 asosidagi oftalmik aplikatorlar (dunyoda Rosatom yagona ishlab chiqaruvchisi), ixcham 188 GREN-1 reniy generatori maketlarini namoyish etdi. Jahon tibbiyot amaliyotida qo‘llaniladigan radiofarmatpreparatlarning butun spektrini ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish uchun davlat korporatsiyasi Obninskda (Kaluga viloyati) Yevropadagi eng yirik RFP ishlab chiqarish zavodini qurmoqda.
Ammo, ehtimol, eng qiziqarli eksponat – bu fizik maydonlar ta’sirida quvursimon to‘qimalar o‘stiriladigan magnitakustik bioprinter va tomir to‘g‘ri ishlashni «o‘rganadigan» bioreaktor maketi. Qurilma bemorning hujayralaridan kichik diametrli qon tomirlarini o‘stirishga yordam beradi. Keyin bunday tomirlar tana bilan birga o‘sadi, bu ayniqsa bolalar pediatrik transplantologiyada muhimdir. Rosatom olimlari 2 sm uzunlikdagi tomirni o‘stirishdi, reja yil oxirigacha uzunligi 10 smgacha bo‘lgan namunalarni olishdir. Keyingi bosqich – murakkab tizimlar va organlar.
«Rosatom korxonalari additiv texnologiyalar, radiofarmatsevtika va kvant hisoblash kabi sohalarda sog‘liqni saqlash manfaatlarini ko‘zlab rivojlanmoqda. Barcha tadqiqotlar shifokorlarning bemorlarga yordam ko‘rsatish qobiliyatini sezilarli darajada kengaytirishga qaratilgan. Bizning ishlanmalarimiz sog‘liqni saqlashni mutlaqo yangi bosqichga ko‘tarish va odamlar uchun butunlay boshqacha hayot sifatiga erishish uchun mo‘ljallangan«, dedi Rosatom bosh direktori Aleksey Lixachev.
Kuchlarni birlashtirish
Forum tadbirlaridan biri BRICSning yadro tibbiyoti bo‘yicha ishchi guruhining yig‘ilishi bo‘ldi. Uni bosh direktorning birinchi o‘rinbosari, rivojlanish va xalqaro biznes bloki direktori Kirill Komarov ochdi. Uning ta’kidlashicha, saraton kasalligidan bemorlar va o‘limlar soni ortib borayotgani sababli yadro tibbiyotiga qiziqish ortib bormoqda. Uning imkoniyatlari kengayib bormoqda – radionuklid diagnostikasi uchun uskunalar takomillashtirilmoqda, diagnostika va terapiya uchun yanada samarali radiofarmpreparatlar paydo bo‘lmoqda. Bundan tashqari, ularni nafaqat onkologiyada, balki kardiologiya, nevrologiya va boshqa sohalarda ham qo‘llashmoqda.
BRICS a’zo davlatlar o‘rtasidagi aloqalar kengaymoqda va mustahkamlamoqda. Hozir ular to‘qqiztaga yetdi – Braziliya, Rossiya, Hindiston, Xitoy va JARga BAA, Eron, Misr va Efiopiya qo‘shilgan, yana bir qancha davlatlar qo‘shilish haqida ko‘rib chiqishmoqda.
BRICS mamlakatlari vakillari yadro tibbiyotidagi vaziyat haqida gapirdi. Shunday qilib, Misrda bunday obyektlarning aksariyati Qohira va Iskandariyada joylashgan. 110 million aholisi bo‘lgan mamlakatda kamida 85 ta BFEKTA (Bir fotonli emissiya kompyuter tomografiyasi apparati) va 80 ta PET va KT skanerlari mavjud. Misr texnetiy-99m, ftor-18 va yod-131 ishlab chiqaradi, galliy-68, ittriy-90 va lutetiy-177 import qiladi.
Efiopiyada 120 milliondan ortiq aholi istiqomat qiladi va oltita tashkilot 12 ta BFEKTA apparati va 4 ta PET/KT skanerlari bilan jihozlangan. Mamlakat o‘zining izotop ishlab chiqarish quvvatini yaratishni rejalashtirmoqda. Siklotronni loyihalash yakunlandi, tadqiqot reaktorining dastlabki texnik-iqtisodiy asoslash ishlari amalga oshirildi. Efiopiyadagi yadroviy tibbiyotda atigi 35 kishi ishlaydi, ulardan biri nafaqaga chiqqan. Afsuski, mutaxassislar tayyorlash dasturlari yomon natijalar ko‘rsatmoqda, shuning uchun kadrlar muammosi mamlakatdagi eng og‘ir muammolardan biri hisoblanadi.
Eronda yadroviy tibbiyot 1960 yildan beri shug‘ullanishadi. Hozirgi vaqtda mamlakatda 220 ta shunday markaz faoliyat yuritmoqda. Eron 66 xil RFPlarni ishlab chiqaradi, ulardan 40 dan ortig‘i har kuni yoki har hafta ishlab chiqariladi. Lyutetsiya-177 asosidagi preparatlar, ittriy-90 asosidagi mikrosferalar va aplikatorlar va boshqalar klinik sinovlar bosqichida. Kelajakda Eron GMP standartlariga muvofiq RFPlarni ishlab chiqarishni, 70 MeV quvvatga ega siklotronni va 10 MVt quvvatga ega yuqori oqimli reaktorni ishga tushirishni va Tehron tadqiqotlar reaktorida nurlangan nishonlardan foydalangan holda molibden-99 ishlab chiqarishni rejalashtirmoqda.
Janubiy Afrikada ular o‘zlari nafaqat o‘nlab izotoplarni ishlab chiqarishadi va tibbiy maqsadlarda ishlatishadi, balki qo‘shni Ganaga ham yordam berishadi. 2023 yilda u yerda radionuklid terapiyasi markazi ochildi. Kelajakdagi vazifalarga terapevtik xizmatlarni rivojlantirish, yangi terapevtik markazlarni ochish va xodimlarni tayyorlash, shuningdek, turli darajadagi hamkorlikni kengaytirish va ta’minotni yaxshilash kiradi.
Uglerod, ftor, azot va texnetsiy izotoplari allaqachon qo‘llanilgan Hindistonda terbiy izotoplari teranostika (diagnostika va terapiyani birlashtirgan holda) uchun istiqbolli hisoblanadi. Hindistonda teranostika va kimyoviy rezistent o‘smalar uchun alfa-terapiya, Altsgeymer kasalligini erta aniqlash uchun radiodeteksiya, kadrlar tayyorlash va izotoplarni ishlab chiqarish va ulardan foydalanish texnologiyalarini ishlab chiqishni rejalashtirmoqda.
Ishchi guruhning deyarli barcha ishtirokchilari kadrlarni birgalikda tayyorlash, RFP nomenklaturas ini kengaytirish, izotop va radiofarmatsevtika mahsulotlarini yetkazib berish muddatlarini qisqartirish borasidagi sa’y-harakatlarda hamkorlik qilish zarurligi haqida gapirishdi. Bu masalalarni muhokama qilish 20-21 iyun kunlari Sankt-Peterburgda boʻlib oʻtadigan BRICSga aʼzo mamlakatlarning yadroviy tibbiyot boʻyicha birinchi xalqaro forumida davom etadi.
«Rossiya bugungi kunda BRICS iqtisodiy makoniga kiruvchi boshqa davlatlar singari, yadro tibbiyoti sohasida ham salmoqli salohiyatga ega. Ishonchimiz komilki, hamkor mamlakatlar kooperatsiyasi yadro tibbiyoti yutuqlarini tibbiyot amaliyotiga yanada samarali joriy etish bo‘yicha sa’y-harakatlarni birlashtirish imkonini beradi»,- deya xulosa qildi Kirill Komarov.
