Մենք շարունակում ենք մեր ընթերցողներին ծանոթացնել Ռոսատոմի կողմից մշակվող և կառուցվող նորարարական ռեակտորային կայանքների հետ: Այս թողարկման հերոսը ԲԱՀՌ-ն է։ Հունվարի 18-ին ԲԱՀՌ շինհրապարակում ավարտվել է ռեակտորի իրանի տեղադրումը նախագծային դիրքում։
Ինչ է ԲԱՀՌ -ը
«ԲԱՀՌ» նշանակում է «Բազմաֆունկցիոնալ արագ հետազոտական ռեակտոր»: Դրա նախագծային հզորությունը 150 ՄՎտ է։ Հետազոտական ռեակտորների համար սա շատ բարձր ցուցանիշ է. գործարկումից հետո այն կդառնա ամենահզորն աշխարհում: ԲԱՀՌ-ը կառուցվում է «Ատոմային ռեակտորների գիտահետազոտական ինստիտուտ» պետական գիտական կենտրոնի հարթակում (այսուհետ՝ ԱՌԳՀԻ, գործում է Ռոսատոմի կազմում):
Պլանայինից ավելի արագ
Շինարարությունն ընթանում է նախատեսվածից արագ։ 2022 թվականի դեկտեմբերի վերջին օպերատիվ շինարարական շտաբի նիստում նշվել է, որ գլխավոր կապալառուն՝ «Օրգեներգոստրոյ» ինստիտուտը, կատարել է արտադրական ծրագիրը 130%-ով։ Անցյալ տարի բետոնապատվել է ռեակտորի հիմքը և ավարտվել են ջրահեռացման պոմպակայանի կառուցման շինարարական աշխատանքները։ Ավարտվել է տուրբինային ագրեգատի հիմքը, կառուցվում էր հովացման աշտարակը։ 2023 թվականի հունվարին ավարտին էր հասնում հովացման աշտարակի վերին հատվածի տեղադրումը, որի բարձրությունը հասավ 52 մ նախագծային բարձրության: Այնուհետև կսկսվի աշտարակի երեսպատումը:
2022 թվականի հունվարին տեղի ունեցավ ռեակտորի իրանի հսկիչ հավաքը, իսկ ապրիլին այն բերվեց տեղամաս։ Դեկտեմբերին, նախատեսվածից ութ ամիս շուտ, բերվեց ուղղահայաց դիրք և տեղադրվեց սահանքի վրա: Անվտանգության պատյանին տեղադրվել են տենզոցուցիչներ և տերմոզույգեր, տեղադրվել է ջերմամեկուսացում։ Այնուհետև ռեակտորի իրանը տեղադրվեց իր տեղում։
Իրանի նրբություններ
ԲԱՀՌ-ի ռեակտորի իրանը յուրահատուկ է՝ դրա հաստությունը 25-50 մմ է, 6-12 անգամ բարակ, քան ВВЭР-ինը։ Ռեակտորի երկարությունը 12 մ է, առավելագույն տրամագիծը՝ 4 մ, իսկ քաշը՝ ավելի քան 83 տ։ Բոլոր պարամետրերն առավելագույնս ճշգրիտ պահպանելու համար Ատոմմաշը (Ռոսատոմի մեքենաշինական ստորաբաժանման ձեռնարկություն), որտեղ արտադրվում էր ռեակտորի իրանը, օգտագործեց սեփական մշակման հատուկ սարքեր։
Այս տարվա հունվարին ռեակտորի վրա տեղադրվել է պաշտպանիչ ութ տոննա կշռող փական։ Այն անհրաժեշտ է պահպանման համար՝ մինչ իրանի ներքին սարքերի մոնտաժումը, որը նախատեսված է հաջորդ տարի, սակայն շինարարները հուսով են, որ աշխատանքները կսկսեն նախատեսված ժամկետից շուտ:
«Ռեակտորային իրանի տեղադրումը նախագծային դիրքում համախոհների մեծ թիմի՝ գիտնականների, ինժեներների, կոնստրուկտորների և շինարարների աշխատանքի նշանակալի արդյունք է: Սա ԲԱՀՌ ռեակտորի կառուցման ողջ նախագծի կարևոր փուլն է, ինչը հնարավորություն է տալիս զգալիորեն մոտեցնել շինարարության ավարտը։ Սա նշանակում է, որ ոչ միայն մեր երկիրը, այլև գլոբալ ատոմային արդյունաբերությունը շուտով կստանա առաջադեմ և տեխնոլոգիապես կատարյալ հետազոտական ենթակառուցվածք»,- ասել է Ռոսատոմի գիտության և ռազմավարության գծով գլխավոր տնօրենի տեղակալ Յուրի Օլենինը։
ԲԱՀՌ-ի նշանակությունը համաշխարհային գիտության համար
ԲԱՀՌ-ը կզբաղեցնի ԱՓՌ-60-ի՝ «60 ՄՎտ հզորությամբ արագ փորձնական ռեակտորի» տեղը։ Այն բազմաֆունկցիոնալ գիտահետազոտական ռեակտոր է, որը գործարկվել է 1969 թվականին։ Բայց դրա ռեսուրսը սպառվում է, ուստի անհրաժեշտ է փոխարինում: Ինչպես նշել է ԱՌԳՀԻ-ի տնօրեն Ալեքսանդր Տուզովը Երիտասարդ գիտնականների II համագումարում, ԲԱՀՌ-ում կշարունակ են ռեակտորային և հետռեակտորային նյութագիտական հետազոտությունները և ռադիոիզոտոպների և փոփոխված նյութերի արտադրության նոր տեխնոլոգիաների փորձարկումը: Բացի այդ, ռեակտորը կարտադրի էլեկտրաէներգիա և ջերմություն։
Յուրի Օլենինի խոսքով, ԲԱՀՌ-ում կընդլայնվի երկկոմպոնենտ միջուկային էներգետիկայի և վառելիքային ցիկլի փակման տեխնոլոգիաների ուսումնասիրումը: Այստեղ նաև հիմնավորվելու են չորրորդ սերնդի անվտանգ ատոմակայանների ստեղծումը և կատարվելու են բեկումնային հիմնարար և կիրառական հետազոտություններ։ «Ռոսատոմի ԲԱՀՌ հետազոտական ռեակտորը և ռուսական մեգագիտական նախագիծը՝ Կուրչատովի ինստիտուտի ՊԻԿ ռեակտորը, փոխլրացնող են և ապահովում են նեյտրոնային հետազոտության ողջ հնարավոր սպեկտրը՝ ինչպես նեյտրոնների էներգիայի, այնպես էլ հնարավոր հետազոտական օբյեկտների առումով», — ասել է Յուրի Օլենինը։
ԲԱՀՌ-ի հիման վրա ստեղծվում է միջազգային հետազոտական կենտրոն (ԲԱՀՌ ՀՄԿ)՝ արագ ռեակտորների կոմպետենցիաների կենտրոն։ «Ամենահզոր և տեխնոլոգիապես կատարյալ հետազոտական ռեակտորային կայանքի ստեղծումը կխթանի գիտական առաջընթացը և կդառնա մեր երկրի տեխնոլոգիական առաջնորդության կարևոր տարրը: Միջազգային «նեյտրոնային լանդշաֆտի» ձևավորման ուղղությամբ գիտական համագործակցության հարթակի՝ ԲԱՀՌ ՀՄԿ-ի շրջանակներում, մենք աշխարհին առաջարկում ենք ապագայի միջուկային էներգետիկայի ոլորտում ազգային ծրագրերի զարգացման հնարավորություններ», — նշել է Ռոսատոմի միջազգային գիտատեխնիկական նախագծերի տնօրեն և «ԲԱՀՌ ՀՄԿ» կոնսորցիումի առաջնորդ» ընկերության գլխավոր տնօրեն Վասիլի Կոնստանտինովը:
Երիտասարդ գիտնականների II համագումարում նա տեղկացրեց, որ 13 միջազգային կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ արդեն աշխատում են միջազգային փորձարարական հետազոտությունների ծրագրի ձեւավորման ուղղությամբ։ Ծրագրերը կմեկնարկեն հաջորդ տասնամյակում։
