Rosatom, Bolivya’da Nükleer Teknoloji Araştırma ve Geliştirme Merkezi (CNTRD) inşa ediyor. Söz konusu proje, Rus nükleer şirketi için bu alanda bir ilk olma özelliğini taşıyor. Temmuz ayı sonlarında, araştırma reaktörünün temeli atıldı. Kurulacak olan CNTRD, meyve ve sebze de dâhil pek çok ürünü iyonlaştırıcı radyasyona tabi tutarak gıda güvenliğini sağlarken, kanser hastalarının tanı ve tedavisinde de önemli hizmetler sunacak.
Rosatom, yakın zamana kadar Bolivya’da herhangi bir nükleer tesis yoktu. Rosatom, güç üretimi olmayan projeyle başlayarak ülkeye nükleer teknolojiyi getiriyor.
Rusya ve Bolivya arasında Mart 2016’da araştırma reaktörleri ve parçacık hızlandırıcıların mühendisliği ve inşası da dâhil olmak üzere nükleer enerjinin barışçıl kullanımlarında işbirliği konusunda bir çerçeve anlaşması imzalandı.
2017 yılının Eylül ayında, IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu) Genel Konferansı devam ederken, Rosatom’a bağlı Devlet İhtisas Tasarım Enstitüsü (SSDI) ile Bolivya Nükleer Enerji Ajansı (ABEN) arasında El Alto kentinde Nükleer Teknoloji Araştırmaları ve Kalkınma Merkezi’nin (CNTRD) inşasına yönelik bir anlaşmaya imza atıldı. İnşaat alanı deniz seviyesinden 4000 metre yükseklikte olan yeni merkez, dünyanın en yüksek irtifasına sahip nükleer tesisi olacak. Rosatom’un Kurumsal Gelişim ve Uluslararası Ticaret Birinci Genel Müdür Yardımcısı Kirill Komarov, “Bu her açıdan oldukça ilginç bir proje” ifadesini kullandı.
Dört etaptan oluşan inşaat projesinin ilk iki etabı, Preklinik Siklotron Kompleksi ve Çok Amaçlı Gama Işınlama Merkezini kapsıyor.
Siklotron, izotopların üretimini sağlayan bir çeşit parçacık hızlandırıcı. Kanser teşhisi ve tedavisi için Bolivya tıp merkezlerine tedarik edilecek. CNTRD ayrıca, radyofarmasötiklerin üretimine de katkıda bulunarak onkoloji alanında yılda 5 binden fazla tanı ve tedavinin yürütülmesine imkân verecek.
Işınlama merkezi, yüksek performanslı bir gama birimi kullanacak. İçindeki Kobalt-60, tıbbi ekipmanı sterilize etmek ve tarımsal ürünlerdeki zararlı bakterileri ve diğer patojenleri ortadan kaldırmak için kullanılan gama ışınlarını yayıyor. Işınlanmış ürünler, ürünlerin güvenli olduğunu gösteren uluslararası bir sembol olan RADURA ile işaretlenecek. Işınlama merkezinde ayrıca araştırma amaçlı laboratuvar düzeyinde bir gama ünitesi de bulunacak. Siklotron tesisi ve çok amaçlı ışınlama merkezinin birkaç ay içinde devreye alınması bekleniyor.
Projenin üçüncü etabı, bir radyobiyoloji ve radyoekoloji laboratuvarına yönelik. Ürün ve gıda maddelerinin ışınlanması için araştırma yapmaya ve yeni teknikler geliştirmeye yönelik çalışmalar yapılacak. Araştırma, raf ömrünün uzatılmasına, tohum özelliklerinin iyileştirilmesine, iyonlaştırıcı radyasyonun patojenler üzerindeki etkilerinin incelenmesine ve radyoekolojinin diğer yönlerine odaklanacak.
Projenin dördüncü etabında nükleer reaktör ve yardımcı teknik tesisler inşa edilecek. Bir 200 kW termal enerji kapasiteli havuz tipi basınçlı su araştırma reaktörü olacak. Bolivya Devlet Başkanı Luis Alberto Arce Catacora’nın hazır bulunduğu törende bu reaktörün temeli atıldı. İlk temel atma töreni öncesinde, yerel inanışlara göre projeye şans getireceği düşünülen bir ritüel uygulanarak lama kurban edildi.
Araştırma reaktörü, nötron aktivasyon analizi, radyoizotop ve kimya laboratuvarları ile birleştirilecek. Reaktör ünitesi, test ve deneyler yapmak, izotop üretmek ve nükleer endüstri çalışanları ve öğrencileri için ileri eğitim kursları sağlamak için kullanılacak. CNTRD projesinin üçüncü ve dördüncü etaplarının 2024 yılında hizmete girmesi planlanıyor.
Rosatom, nükleer araştırma merkezi için personel yetiştirmek amacıyla kapsamlı bir eğitim programı başlattı. ABEN Genel Müdürü Hortensia Jiménez Rivera, Strana Rosatom gazetesine verdiği röportajda, “CNTRD projesinde çalışacak olan Bolivyalı öğrenciler, Rusya’da nükleer bilim dalında eğitim alıyorlar. Bazı öğrenciler diplomalarını almak üzereler, bu öğrenciler ülkelerine döndüler ve siklotron ve çok amaçlı ışınlama merkezini devreye almak için gerekli hazırlıklarla meşguller,” ifadelerini kullandı. 2015-2020 yılları arasında Bolivya’dan gelen öğrenciler için Rus teknik üniversitelerinde 119 kontenjan ayrıldı. Yapılan anlaşma, yaklaşık 500 yüksek nitelikli iş yaratılmasına imkân sağlıyor. Rosatom ayrıca Bolivyalı ve genel olarak İspanyolca konuşan tüm öğrenciler için web seminerleri düzenliyor, bu seminerler Şubat ve Mart 2021’de verildi.
Rosatom, bulunduğu diğer tüm ülkelerde olduğu gibi, Bolivya’da da yerel toplulukların yaşam koşullarını iyileştiren girişimleri destekliyor. Eylül 2020’de, Bolivya SSDI ofisi, koronavirüs pandemisinin ortasında vatandaşlarına çoğunlukla gıda ve kişisel koruyucu ekipman olmak üzere insani yardım sağladı.
Rosatom ve ABEN, 2021 yılının Nisan ayında El Alto şehrinde yaşayan çocuklar için bir etkinlik düzenledi, çocuklara sirk gösterisi sunuldu, çeşitli oyunlar oynandı, hediyeler takdim edildi ve tabii ki tatlı ikram edildi. Çocuklar arasında yapılan testi kazananlara, nükleer teknoloji hakkında en sık sorulan sorulara basit cevaplar veren “Nükleerin ABC’si” kitabı hediye edildi.
