Rusya ve Sırbistan, bir nükleer bilim ve teknoloji merkezi (NBTM) inşa etme konusunda anlaşmaya vardı. Aralık 2021’de Rosatom ve Sırbistan hükümeti, NBTM projesinde çalışmak üzere ortak girişim için bir çerçeve anlaşmaya imza attı.
Aşamalar
Sırp NBTM projesi, artarda üç aşamayla hayata geçirilecek. İlk olarak Sırbistan’da bir radyofarmasötik tesisi kanser tedavisi için radyoaktif maddeler üretmek üzere kurulacak. Ülkede pek çok tıp merkezi faaliyet gösterse de kullanılan radyoaktif farmasötiklerin çoğu ithal ediliyor. Yeni tesis faaliyete geçtiğinde radyofarmasötikler ülkede üretilecek. Bu aşamada, hammadde izotoplar Rusya’dan temin edilecek.
İkinci aşama, bir siklotronun inşa edilmesini sağlayacak. Faaliyete geçmesiyle siklotron, radyoaktif farmasötiklerin üretimi için hammadde izotopların imal edilmesinde kullanılacak. Faaliyetteki siklotron ile Sırbistan, iç talebi karşılayacak ve komşu ülkelere ihraç edecek kadar izotop üretebilecek.
Üçüncü aşamada Sırbistan, bir araştırma reaktörü ve laboratuvarlar inşa edecek. Reaktör, izotop üretiminde, çeşitli deneyler yapmakta ve materyal araştırmaları yürütmekte kullanılacak. Siklotronda ve reaktörde elde edilen tıbbi izotopların farklı yarılanma süresi bulunuyor.
Rosatom’un projedeki rolü, teknoloji sağlayıcılıktan ibaret olmayacak. Rusatom Overseas’in Başkanı Evgeny Pakermanov, konuya ilişkin olarak şunları belirtti: “Üretim kapasitesinden pay almak için projeye ortak yatırım yapmayı ve araştırma programlarına katılmayı planlıyoruz.”
NBTM’nin sağlayacakları
Sırbistan’daki nükleer bilim ve teknoloji merkezi, Rosatom’un dünyadaki ikinci, Avrupa’daki ilk NBTM projesi. Bir NBTM, halihazırda El Alto’da (Bolivya), deniz seviyesinin 4 bin metre üzerinde inşa ediliyor. Merkez, bir araştırma reaktörü, bir preklinik siklotron tesisi, bir radyobiyoloji ve radyoekoloji laboratuvarı ile çok amaçlı bir ışınlama merkezinden oluşacak. Işınlama merkezi, tarım ürünü ve gıda maddelerinin kalitesini artırmak ve raf ömrünü uzatmak için tasarlandı. NBTM, BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), UAEK ve Dünya Sağlık Örgütü tarafından onaylanan iyonlaştırıcı radyasyon tekniği kullanıyor.
Sırp projesi, bir ışınlama merkezi sunmasa da elektronik ve madencilik alanlarında nükleer teknolojinin kullanılmasına odaklanıyor. Proje kapsamında özellikle de radyoelektronik uygulamalar için nötron dönüşüm katkılı silikon üretilecek. Nötron dönüşüm katkılama (NTD), kimyasal bir malzemeye katkı maddeleri eklemek yerine onu atomlara dönüştüren bir yöntem. Termal nötronlarla ışınlama, silikonda nükleer tepkimelere yol açıyor, bu da fosforu oluşturuyor. NTD yönteminin avantajı, son derece homojen bir katkılama profiline sahip olması. Fosfor, eriyik silikona eklendiğinde (geleneksel katkılama yöntemi), aynı düzeyde homojenliği elde etmek neredeyse imkansız. Nötron dönüşüm katkılı silikon, güç elektroniği ve güç sanayisi uygulamalarının tüm gereksinimlerini karşılıyor. Tahminlere göre, içten yanmalı motor üretim hacminin düşmesinin beklendiği 2025’ten sonra silikon talebi iki katına çıkacak.
Mineral çökeltilerinin oluşumu ve yaşını daha iyi anlamak için jeologlar da izotoplara ihtiyaç duyarlar. Jeologlar, biyofil elementlerin izotoplarını, yani biyokimyasal süreçlerdeki Н, С, О ve S elementlerini incelerler. Şöyle ki, kararlı oksijen izotoplarının dağılımı, cevher oluşumu sürecinde maddenin kökenleri hakkında bilgi edinmeyi sağlar. Biyojenik ve volkanojenik kökenli sülfür, farklı bir izotop bileşimine sahiptir. Minerallerde belirli izotopların birikimi, izotopik jeokronoloji yöntemiyle jeolojik nesnelerin yaşını yüksek doğruluk payıyla belirlemek için kullanılır.
Bolivya ve Sırbistan projelerini benzer kılan, nükleer tıp teknolojisinin kullanımıdır. Rosatom Genel Müdürü Aleksey Likhachev, konuya ilişkin olarak yaptığı açıklamada “Radyofarmasötik tesis ve nükleer tıp merkezi, ülke halkının öncelikle onkolojiye yönelik yüksek teknolojili tıbbi desteğe erişimini sağlayacak” ifadesini kullandı.
Uluslararası önem
NBTM faaliyete geçtiğinde Balkanlardaki araştırmacılar, mühendisler, doktorlar ve politikacılar için cazibe merkezi olacak. Bu konuda Sırbistan İnovasyon ve Teknolojik Gelişme Bakanı ve Sırbistan ve Rusya arasındaki Hükümetlerarası İş Birliği Komitesi Başkanı Nenad Popović şunları söyledi: “Sırbistan’ı nükleer teknoloji araştırmalarında söz sahibi olan Avrupa ülkeleri seviyesine getiren anlaşmalara imza attık. Kısa sürede araştırma programlarımıza katılmak isteyen komşu ülkelerden talep almaya başladık.”
NBTM’nin inşası, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Sırbistan’ı ziyaret ettiği 2019’da imzalanan Rusya-Sırbistan iş birliği anlaşmasının uygulamaya koyulduğu anlamını taşıyor. Nenad Popović, aralık ayında imzalanan anlaşmanın Sırbistan ve Rusya’nın nükleer teknoloji alanındaki ortaklığı için yeni ufuklar açtığına inanırken aynı görüşleri paylaşan Evgeny Pakermanov da “NBTM, elektrik enerjisi üretimi dışındaki nükleer teknoloji uygulamalarına dayanan yeni bir ekonomi sektörünün gelişimini teşvik edecek” dedi.
Anlaşmanın geleceğine güvenle bakan Evgeny Pakermanov şunları belirtti: “Sürdürülebilir kalkınma hedeflerine NBTM’den daha fazla uygun olan bir tesis bulmak zor. Merkez, tıp, bilim ve endüstriyi geliştirmeyi amaçlayan karbonsuz teknolojiler kullanacak. Bu proje yüksek nitelikli profesyonel personele ihtiyaç duymaktadır. Sırbistan Cumhuriyeti’nden ilk öğrenciler halihazırda Rus üniversitelerinde okumaktadır ve sayılarının artması planlanmaktadır. Mezunlarımızın birçoğunun nükleer bilim ve teknoloji merkezinin inşasında ve işletilmesinde görev alacağını umuyoruz.”
