Macaristan Atom Enerjisi Kurumu, Paks 2 santralinde 3+ Nesil VVER-1200 teknolojisine sahip reaktörlerle donatılacak iki yeni güç ünitesinin “temeli” atılmadan önceki aşama olan iki adet kor tutucu üretimi ve santral hazırlık çalışmaları için gerekli ruhsatları verdi. Yeni nükleer santral Macaristan’ın enerji güvenliğini artırmasını yanı sıra yerel şirketler için iş fırsatları yaratacak ve ülkedeki ekonomik büyümeyi de katkı sağlayacak.
Yeni reaktörlerin inşası
İki reaktör ile donatılacak Paks 2 Nükleer Güç Santrali (NGS), Rusya’nın Macar nükleer endüstrisi için yaptığı üçüncü büyük proje olma özelliği taşıyor.
Söz konusu projelerden ilki, 1959’da Budapeşte’de hizmete giren 2 MW’lık bir araştırma reaktörüydü. Bu reaktör, Orta Avrupa’daki en eski ve en güçlü araştırma reaktörlerinden biri niteliğinde. Yapılan önemli bir iyileştirmenin ardından reaktörün gücü 10 MW’a yükseltilirken, 2009 yılında reaktör, yakıt olarak düşük oranda zenginleştirilmiş uranyum kullanacak şekilde geliştirilmiş oldu. Reaktörü işleten Nükleer Araştırma Enstitüsü, radyasyon kaynaklı malzeme yaşlanması, nükleer atık yönetimi, nükleer yakıtın termal ve mekanik özellikleri ve reaktör fiziğine yönelik çalışmalar yapıyor.
Projelerden ikincisi ise Paks Nükleer Santrali idi. Macaristan ve Sovyetler Birliği, 1966 yılında, bir nükleer santral inşa etmek için anlaşma imzaladı. İlk ünite Aralık 1982’de, ikinci ünite ise Eylül 1984’te faaliyete girdi. Üçüncü ve dördüncü üniteler, sırasıyla Eylül 1986 ve Ağustos 1987’de ulusal şebekeye bağlandı. Dört güç ünitesinin her biri, Rus tasarımı VVER-440 reaktörlerine sahip.
Paks NGS’nin dört ünitesinin tamamında iyileştirmeler yapılırken santralin günümüzdeki toplam kurulu gücü 2 GW. Üniteler halihazırda 15 aylık uzatılmış yakıt ikmali döngülerinde çalışıyorlar. Dört güç ünitesinin hizmet ömürleri de sırasıyla 2032, 2034, 2036 ve 2037 yıllarına kadar uzatılmış durumda. Macaristan hükümeti bu ünitelerin hizmet ömürlerini bu tarihlerin de ötesine uzatmak için çaba sarf ediyor.
Mevcut santral hem Macaristan hem de enerji endüstrisi ve çevresi için büyük öneme sahip. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı bilgi sistemi PRIS’e göre, Paks Nükleer Güç Santrali 2021 yılında, ülkedeki toplam enerji tüketiminin %47’ine tekabül eden 15,12 TWh’lık elektrik üretti. Nükleer santral hizmete girdiğinden bu yana 500 TWh’den fazla elektrik üreterek atmosfere yaklaşık 400 milyon ton karbondioksit salımını da önlemiş oldu.
Üçüncü proje olan Paks II NGS, mevcut nükleer santrali genişletmek amacıyla 2014 yılının ocak ayında Rusya ve Macaristan arasında imzalanan bir anlaşmayla başlatıldı. Aynı yılın aralık ayında, 3+ Nesil VVER-1200 teknolojisine sahip reaktörlerle donatılacak iki yeni güç ünitesinin inşasına yönelik üç EPC sözleşmesi imzalandı. Paks II projesinin derinlemesine bir analizini yapan Avrupa Komisyonu, 2017 baharında projeye onay verdi.
Rosatom ve Macar proje sahibi Paks II Ltd., 30 Haziran 2020’de, Macaristan Atom Enerjisi Kurumu’na bir lisans başvurusu ve 283 bin sayfalık bir lisans belgesi sundu. Eylül 2021 ise düzenleme kurumu ek bilgi istedi.
Macaristan, Mayıs 2022’de, yeni reaktörlerin inşaat kazılarının korunması kapsamında yeraltı suyunun kesilmesi için inşaat ruhsatı verdi. Düzenleyici kurum, haziran ayında kor tutucuların üretimine ve toprak stabilizasyon işlerine yönelik gerekli izinleri verdi.
Bu arada, atölyeler, depolar, otoparklar da dâhil olmak üzere 120’ye yakın yardımcı bina ve yapı ile bir yolun inşa edileceği tesis ve şantiye sahasında hazırlıklar sürüyor.
Harmanlama tesisi, her biri üç adet 500 tonluk çimento silosuna ve iki katkı maddesi silosuna sahip ve yıllık 300 bin metreküp hazır beton kapasiteli iki adet beton karıştırma ünitesinden oluşacak. Çelik yapı imalathanesi, korozyon önleyici çelik koruma atölyesi ile yıllık yaklaşık 45 bin ton prefabrik çelik yapı üretilmesi planlanıyor.
Paks II santralinin temelinin 2023 yılının ikinci yarısında atılması bekleniyor.
Yakıt ve ekipman tedariki
Rosatom, yeni bir elektrik santralinin inşasının yanı sıra mevcut reaktör üniteleri için nükleer yakıt da tedarik ediyor. Rosatom’un yakıt birimi TVEL, yakıt performansını iyileştirmek için çalışmalarına devam ediyor. TVEL mühendisleri, 2020 yılında, su-uranyum oranını optimize ederek yeni bir yakıt modifikasyonu gerçekleştirdi ve Paks NGS’ye sevk etmeye başladı. Modifiye edilmiş yakıt, santralin işletim maliyetlerini daha uygun rakamlara indirgiyor. TVEL ayrıca Budapeşte’deki araştırma reaktörüne de yakıt tedarik ediyor. Söz konusu araştırma reaktörü, 60 yıldan fazla bir süredir Rus yapımı yakıt tertibatları ile çalışıyor.
Rosatom’un enerji mühendisliği bölümü AtomEnergoMash’in Macaristan merkezli bir yan kuruluşu olan Ganz EEG bir başka örnek. Nükleer santraller için yüksek kapasiteli pompalar ve hidroelektrik santralleri için küçük türbinler üreten Ganz EEM, şu anda Hindistan’da Kudankulam, Türkiye’de Akkuyu ve Bangladeş’te Ruppur santralleri için soğutma sıvısı pompaları üretiyor. Şirket, onlarca yıldır Paks NGS için ekipman tedarikçisi konumunda.
Yerel topluluklar
Yerel toplulukların ufkunu genişletmeye çalışan Rosatom, bölgede kültürel ve eğitim etkinlikleri de düzenliyor. Rosatom, 2020 yılında, Rus nükleer endüstrisinin 75. Yıldönümüne ithafen bir fotoğraf sergisi düzenledi. Sergiye Paks, Gerjen ve Tengelic’ten gelen öğrenciler, nükleer teknoloji ve nükleerin tarihi hakkında daha fazla bilgi edinme şansını yakaladılar. Çevrimiçi “HackAtom Macaristan” yarışmasına yaklaşık 100 öğrenci katıldı.
Rosatom, Macaristan’da düzenlenen Rus Müzik Festivali’ne sponsorluk yaptı. Ekim 2021’de Budapeşte ve Debrecen şehirleri ile Tihany kasabası, Çaykovski, Balakirev, Mussorgsky, Prokofiev ve Glinka’nın eserlerinin yer aldığı konserlere ev sahipliği yaptı. Rosatom ayrıca Paks’taki bir bandoya da finansal destek sağlıyor.
Rus nükleer şirketi, yerel toplulukların kasabalarını daha konforlu hale getirmelerine de yardımcı oluyor. Rosatom ile Paks ve Paks II çalışanları, 2021’de Kalocsa kasabasında yer alan bir yaşlı bakım merkezinin çevre düzenlemesi ile Dunaszentgyörgy kasabasında yer alan bir okul ve kreşin etrafındaki çitlerin onarımı ve boyamasını yaptı.
Ülke için önemi
2 bin 400 MW’lık yeni bir nükleer santralin inşası Macar ekonomisine büyük katkı sağlayacak. Yerel şirketler, hizmet ve ekipman siparişlerinin %40’ını kendileri karşılayacak. Santrallerin inşaatında yaklaşık 10 bin işçi çalışacak ve bunların çok büyük bir çoğunluğunu yerel halk oluşturacak. Paks II NGS’nin işletime alınmasının başlamasıyla Macaristan, enerji ithalatındaki dışa bağımlılık konusunda da adım atmış olacak. Aynı zamanda enerji endüstrisinin ve nükleer santralden elektrik tedarik eden şirketlerin karbon ayak izi de azalacak. Dolayısıyla Paks II NGS, Macaristan’ın GSYİH’sini %1 oranında artmasını sağlayacak nitelikte bir proje olma özelliği taşıyor.
