Fevral oyi oxirida Rosatom bosh direktori Aleksey Lixachev Davlat Dumasida (Rossiya parlamentining quyi palatasi) so‘zga chiqib, Rosatomdagi ishlarning hozirgi holati, belgilangan maqsadlar va muhokama qilinayotgan loyihalar haqida so‘zga chiqdi.
Yangi rus bloklari
Hozirda Rossiyada 36 ta AES bloklari, jumladan, dunyodagi yagona suzuvchi atom issiqlik elektr stansiyasi ishlab turibdi. Atom generatsiyasining ulushi Rossiya bo‘yicha o‘rtacha 20%, ayrim mintaqalarda esa 40% dan oshadi. Rosatom shuningdek, shamol generatsiyasini rivojlantirmoqda va allaqachon 9 ta shamol parklarini qurgan. Rosatomning AES va SHES yiliga 110 million tonnaga yaqin CO2 chiqindilarining oldini olishmoqda.
2045 yilga kelib Atom energetikasi Rossiyaning energiya balansidagi ulushi 25% gacha o‘sishi kerak. Buning uchun umumiy hajmi 33,5 GVt bo‘lgan katta, o‘rta va kichik quvvatli 42 ta energobloklarini qurish zarur. «Uralda atom generatsiyasini ko‘paytirishni va Sibir va Uzoq Sharqqa borishini rejalashtirmoqdamiz – u yerda iste’molning eng katta o‘sishi prognoz qilinmoqda. Bizda AES kirib borgan yettita yangi hudud paydo bo‘lmoqda.«, – deydi Aleksey Lixachev. Xususan, Baykalorti o‘lka janubida va Amur viloyatining Tindin munisipal okrugida AES qurilishi muhokama qilinmoqda.
Keyingi avlod
Aleksey Lixachev atom energetik texnologiyalari xavfsizligining IV avlodini rivojlantirish haqida alohida toʻxtatilib o‘tdi: “Biz IV avlod yadroviy texnologiyani amalda yaratayotgan dunyoda yagonamiz. Faol zonaning konstruktiv o‘ziga xosligi tufayli loyihadan tashqari yadroviy avariya jismonan imkonsiz bo‘lib qoladi.”
Eslatib oʻtamiz, Rosatom Tomsk viloyatining Seversk shahrida sinov-koʻrgazmali energetik majmuasini qurmoqda. Uning birinchi komponenti – noyob aralash nitridli uran-plutoniy yoqilg‘isini ishlab chiqarish va qayta ishlash moduli joriy yilda ishga tushadi. Tez neytrondagi qo‘rg‘oshinli issiqlik tashuvchi reaktor o‘zining birinchi kilovatt-soatlarini 2027 yilda ishlab chiqaradi.
Aleksey Lixachev yangi texnologiya atom energetikasining hozirgi ikkita kamchiliklariga yechim bo‘lishini taʼkidladi. Birinchidan, hozirgacha zaxira qilinayotgan yoqilg‘i siklida uran-238 izotopining ishtiroki tufayli xom ashyo zaxiralari cheksiz bo‘lib qoladi. Ikkinchidan, yadroviy yoqilg‘i siklining tutashuvi tufayli butun dunyo uchun og‘riqli sarflangan yadro yoqilg‘isining to‘planishi muammosini hal bo‘ladi. Maqsad radiatsiya ekvivalentligi deb ataluvchi: uran qazib olish paytida «olingan» kabi ko‘mganda ham bir xil miqdordagi radioaktivlikni tabiatga qaytarish kerak.
Yaqin o‘n yillikda Rosatom Rossiyada yangi texnologiyadan foydalangan holda yirik bloklar va butun energetik komplekslarini qurishni boshlaydi. Ushbu texnologiya xorijiy hamkorlarga ham taklif etadi. « Bizning hisob-kitoblarga ko‘ra, biz bu boradagi raqobatchilarimizdan kamida 10 yil oldindamiz. Lekin ular ham bir joyda turmaydi, shuning uchun biz innovatsion loyihalarda yanada tezroq harakat qilishimiz kerak«, – deb xulosa qildi «Rosatom» rahbari.
Rosatomning chet eldagi faoliyati
Rossiya yadro texnologiyalarining afzalliklari Rosatomga tashqi bozorlarda keng ko‘lamli ishlarni amalga oshirish imkonini beradi. Davlat korporatsiyasi yadroviy yoqilg‘i siklining barcha bosqichlarida yetakchi o‘rinni egallab, yettita mamlakatda 22 ta energetik bloklar – atom elektr stansiyalarini qurmoqda. Umuman olganda, so‘nggi 8 yil ichida Rosatom chet elda 8 ta energiya blokini qurdi. Buyurtmalar portfelida – 11 mamlakatda 33 ta energiya bloklari.
Belarus va Rossiya energetika vazirliklari Belarus prezidenti Aleksandr Lukashenkoning yangi atom quvvatlarini qurish bo‘yicha ko‘rsatmalari asosida ishlamoqda. «Ostrovetsda (Belarusdagi birinchi AES o‘sha yerda joylashgan – Tahr.izoh), uchinchi blokni qurish opsiyasi bor, Belarus janubida ikki blokli atom elektr stansiyasini qurish opsiyasi mavjud. Biz ikkala variantga ham tayyormiz«, – deydi Aleksey Lixachev.
Turkiyada yangi AES qurilishi davom etmoqda: «Prezident Rejep Tayyip Erdoʻgʻan bizga boshqa bir maydonchani oʻtkazish boʻyicha siyosiy qaror qabul qilinganini ochiq eʼlon qildi. Ehtimol, bu «Sinop» deb nomlangan platforma bo‘ladi. Hozir biz tafsilotlarni oʻrganyapmiz«,- deb ta’kidladi Rosatom bosh direktori.
Xalqaro hamkorlikning eng muhim yo‘nalishi – bu yangi yadroviy va yadroviy bo‘lmagan yuqori texnologiyali mahsulotlardir. Bular yer usti va mobil variantdagi kam va oʻrta quvvatli AES, yadro fani va texnologiyasi markazlari, tibbiy asbob-uskunalar va koʻp funksiyali nurlanish markazlaridir. Rosatom dunyoning 50 dan ortiq mamlakatlariga dunyoda ishlab chiqarilgan izotoplarning 70% dan ortig‘ini yetkazib beradi.
«Men shifokorlarimizning eng so‘nggi ixtirosi «Gepatoren» – reniy bilan tamg‘langan noyob dori bilan maqtanmasdan bo‘lmaydi, bu hatto eng keksa bemorlarda ham jigar o‘smalari rivojlanishini to‘xtatishga imkon beradi«, dedi davlat korporatsiyasi rahbari.
O‘tgan yili Rosatom tashqi bozorlardagi ishlardan olingan rekord hajmdagi 16,4 milliard dollarlik tushum bo‘lgan. Ularning 12 milliard dollaridan ko‘prog‘i do‘stona mamlakatlar bozorlarida olingan. «Bizning yetakchiligimiz nimaga asoslanadi? Birinchidan, bu bizning mamlakatimizga majburiy referentsiyalar bilan eng yaxshi texnologiyalar. Ikkinchidan, bizning taklifimiz kompleksli. Bu nafaqat atom elektr stansiyasi. Biz ilm-fan va me’yoriy-huquqiy bazaga ega, ishlab chiqarishni mahalliylashtirish va kadrlar tayyorlashning to‘liq sikli bilan butun sohalarni qurmoqdamiz. Biz hurmat va tenglik asosida ish olib borgan holda do‘stona mamlakatlardan kelgan hamkorlarimiz uchun texnologik suverenitet yaratamiz. Shu bilan birga, biz do‘stona bo‘lmagan bozorlarda o‘z pozitsiyalarimiz uchun kurashni davom ettirmoqdamiz», – dedi Aleksey Lixachev.
Umuman olganda, Rosatom inshootlar qurish, o‘z mahsulotlarini yetkazib berish va boshqa yo‘llar bilan dunyoning 57 mamlakatida mavjud.
