Yadro tibbiyoti Rosatomning asosiy biznes yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. U tibbiy izotoplar va radiofarmatsevtik dori vositalarini (RFLP) ishlab chiqarish, tibbiy uskunalarni yaratish va Yadro tibbiyoti markazlarini qurishni o‘z ichiga oladi.
Yadro tibbiyoti Rosatom uchun unchalik yangi biznes emas. SSSR bu yo‘nalishda 140 ga yaqin radioizotoplar va 40 RFLP ishlab chiqarib, ularni mamlakat ichkarisiga ham, eksportga ham yetkazib berib, jahon yetakchisi bo‘lgan. Mamlakatda yiliga 1,5 milliondan ortiq tadqiqot o‘tkazuvchi 650 ta radionuklid diagnostika laboratoriyasi va umumiy quvvati 2 ming o‘rinli 20 ta radionuklid terapiya bo‘limi faoliyat yuritgan.
Hozirgi vaqtda Rosatom radionuklidlar segmentida yetakchilik pozitsiyasini saqlab qolmoqda, dunyoning eng yaxshi 5 ta yetkazib beruvchisi qatoriga kiradi va eng keng radionuklidlar liniyasini ishlab chiqaradi. Rosatomning radioizotop mahsulotlariga bo‘lgan talab barqaror o‘sib bormoqda: 2023-yil yakuniga ko‘ra, izotop mahsulotlarini yetkazib berishning yillik eksporti 15 foizga oshdi. Dunyoda Rosatom izotoplari yordamida 2,5 millionga yaqin diagnostika va terapevtik muolajalar o‘tkaziladi. «Rosatom»ning ushbu yo‘nalishdagi hamkorlari orasida dunyoning 50 mamlakatidan 170 dan ortiq xorijiy kompaniyalar bor.
Ammo Rosatom yadro tibbiyoti bozorining yangi segmentlariga chiqib, izotoplar ishlab chiqarish bilan cheklanib qolmaydi.
Radiofarmatsevtik dori preparatlari
Rosatom Obninskda Yevropadagi eng yirik RFLP zavodi qurmoqda. Rossiya davlat korporatsiyasi va tibbiyot hamjamiyatining mutaxassislari bozorni tahlil qilishdi, eng ko‘p talab qilinadigan mahsulot turlarini aniqladilar, Rosatomning turli bozorlardagi imkoniyatlarini mahsulot sotishning o‘ziga xos xususiyatlarini, raqobat va iste’mol muhitini hisobga olgan holda aniqladilar va kelajakdagi korxonaning ishlab chiqarish quvvatlarini tuzdilar. GMP standartlari bo‘yicha ishlab chiqarish liniyalarida onkologik, yurak-qon tomir va neyrodegenerativ kasalliklarni tashxislash va davolash uchun o‘nlab dori vositalari ishlab chiqariladi.
Zavodning birinchi navbati mahsulot liniyasi eng ko‘p talab qilinadigan preparatlarni o‘z ichiga oladi: 99m texnetsiya generatorlari (20 dan ortiq kasalliklarga tashxis qo‘yish uchun ishlatiladi); Bolalarda qalqonsimon bez saratoni va neyroblastomalarni davolash uchun yod-131 asosidagi RFLP. Samariya asosidagi preparatlar og‘riq sindromini kamaytiradi va suyak to‘qimalarida metastazlarni kamaytiradi. Radiy-223 bilan RFLP kastratsiyaga chidamli prostata bezi saratoni bo‘lgan bemorlarda suyak metastazlarini davolash uchun qo‘llaniladi.
Shuningdek, zavodda xavfli o‘smalarning operatsiya qilib bo‘lmaydigan metastatik shakllarini davolash uchun lyutetsiy-177 tashuvchi va tashuvchisiz, aktiniy-225, toriy-227 va boshqa izotoplar asosida innovatsion REFLP ishlab chiqarish rejalashtirilgan.
Zavod qurilishining asosiy bosqichlari, jumladan, oynalash, fasadlarni qoplash va issiqlik konturini yopish ishlari yakunlandi. Ayni paytda binolarni ichki pardozlash va tutash hududni asfaltlash ishlari jadal olib borilmoqda, bu esa ishlab chiqarishni texnik jihozlash bosqichini yaqinlashtirmoqda.
Qurilma va uskunalar
Rosatom yadro tibbiyoti uchun yuqori texnologiyali tibbiy uskunalarni ishlab chiqadi va yetkazib beradi. Ko‘p kanalli klinik dozimetrlar seriyali ishlab chiqarilmoqda, o‘ta o‘tkazuvchan magnitda magnit-rezonansli tomograf ishlab chiqish loyihasi amalga oshirilmoqda, 2022-yildan boshlab «Braxium» gamma-terapevtik komplekslarini seriyali yetkazib berish amalga oshirilmoqda.
«Braxium» – onkologik kasalliklarni kontakt nur terapiyasi uchun qurilma. Gamma-nurlanish manbai bevosita o‘smaga yoki o‘sma to‘qimasiga kiritilib, atrofdagi sog‘lom to‘qimalarga minimal ta’sir ko‘rsatadi. Majmua zamonaviy dozimetrik nazorat tizimi va nur terapiyasini rejalashtirishning uch o‘lchovli tizimi bilan jihozlangan bo‘lib, ular real vaqt rejimida terapiyaning borishini kuzatish va davolash dozasini maksimal darajada aniq hisoblash imkonini beradi. «Braxium» majmuasi applikatorlari turli xil vizual diagnostika tizimlari bilan mos keladi.
2027-yilda Rosatom o‘ta o‘tkazuvchan magnitda MRTlarni seriyali ishlab chiqarishni boshlaydi. Ularning magnit maydon induksiyasi 1,5 Tesla ni tashkil etadi, bu esa inson ichki a’zolarining batafsil va aniq vizualizatsiyasini ta’minlaydi.
Rosatom o‘z uskunalarini MDH, BRIKS, Janubi-Sharqiy Osiyo, Yaqin Sharq, Lotin Amerikasi va Afrika mamlakatlari tashqi bozorlariga olib chiqishni o‘rganmoqda.
YTTM
«Rosatom» yadroviy tibbiyot sohasidagi imkoniyatlarini sheriklari bilan baham ko‘radi. Masalan, Boliviyada davlat korporatsiyasi birinchi Yadro tadqiqotlari va texnologiyalari markazini (YTTM) qurmoqda. 2023-yildan boshlab uning tarkibiga kiruvchi radioizotoplarni ishlab chiqish va RFLP ishlab chiqarish uchun siklotron kompleksi ishlab turibdi. YTTM liniyasi ftor-18 (onkologik va kardiologik kasalliklarni tashxislash uchun), uglerod-11 (bosh miya o‘smalarini aniqlash uchun), yod-123 (qalqonsimon bez patologiyalarini tashxislash uchun) va texnetsiy-99m asosidagi RFLPni o‘z ichiga oladi, u diagnostik tadqiqotlarda keng qo‘llanilishi mumkin.
Tadqiqot reaktorida, YTTMning asosiy komponenti, yadro tibbiyotida qo‘llaniladigan izotoplarni mustaqil ravishda ishlab chiqish mumkin bo‘ladi. Joriy yilning oktyabr oyi oxirida ushbu reaktorni ishga tushirish uchun TVEL (Rosatom yoqilg‘i divizioni) da ishlab chiqarilgan yadro yoqilg‘isi qabul qilindi, uni jo‘natish 2025-yilga rejalashtirilgan. Shu yilning o‘zida markaz to‘liq tayyor bo‘lishi kutilmoqda.
Rosatom Vyetnam bilan shunga o‘xshash YTTM qurilishini ko‘rib chiqmoqda. Joriy yilning sentyabr oyida Rosatom bosh direktori Aleksey Lixachev Vetnam fan va texnologiyalar vaziri Xyuin Txan Dat bilan SYAIT qurilishi bo‘yicha ishlarning borishini muhokama qildi. Jadval Rossiya prezidenti Vladimir Putinning 2024-yil iyun oyida Vetnamga davlat tashrifi chog‘ida imzolangan idoralararo memorandumda qayd etilgan.
Tajriba almashish
Rosatom yadro tibbiyoti sohasidagi xalqaro tadbirlarda muntazam ishtirok etib keladi. Shunday qilib, iyul oyida davlat korporatsiyasi BRIKSning yuqori darajadagi Yadro tibbiyoti bo‘yicha birinchi xalqaro forumining ham tashkilotchisi bo‘ldi, unda birlashmaga a’zo mamlakatlar vakillari o‘z mamlakatlarining imkoniyatlari va ehtiyojlari haqida so‘zlab berishdi, rivojlanish bo‘yicha g‘oyalar taklif qilishdi va fikr almashishdi. Oktyabr oyida Rosatom vakillari Gamburgda bo‘lib o‘tgan Yadro tibbiyoti bo‘yicha EANM-2024 xalqaro kongressida ishtirok etib, Rossiyaning izotopli yadro tibbiyoti mahsulotlari va texnologiyalarini taqdim etdi va davlat korporatsiyasining ushbu sohadagi imkoniyatlari haqida so‘zlab berdi.
