Колумбия университетінің халықаралық және қоғамдық қатынастар мектебінің жаһандық энергетикалық саясат орталығы (The Center on Global Energy Policy at Columbia University ‘ s School of International and Public Affairs) зерттеуді «сыни қайшылық: декарбонизация модельдеріндегі атом энергиясына сүйену және оны тұрақты қаржыландыру таксономиясынан бір уақытта алып тастау»деген тақырыппен жариялады. Зерттеудің негізгі идеясы-ядролық энергетиканың декарбонизациядағы маңызды рөлін мойындағанына қарамастан, институционалдық инвесторлар оған инвестиция салуға асықпайды.
Зерттеудің кіріспесі-атом энергетикасының планетадағы шығарындылардың төмендеуіне оң әсерін мойындайтын бірнеше фактілер. Мәселен, өткен жылдың шілде айында Еуроодақ атом энергетикасын өзінің Таксономиясындағы экологиялық тұрақты қызмет түрлерінің қатарына қосты. Инвесторлар мен компаниялар үшін қандай қызметті тұрақты және қайсысы тұрақты емес деп санауға арналған құжат.
Содан кейін канадалық entario Power Generation энергетикалық компаниясы атом энергетикасы бейнеленген «жасыл облигациялар» шығарды. Оларға деген сұраныс ұсыныстан алты есе асып түсті.
Зерттеу авторлары сонымен қатар Халықаралық энергетикалық агенттіктің басшысы Фатих Бирольдің 2022 жылдың қарашасында Шарм-Эль-Шейхте өткен конференцияда атом энергетикасы бұрынғы позицияларын қалпына келтіретінін дәлелдегенін еске салды.
Алайда, 30 әлемдік жүйелік маңызды банктерде қабылданған Жасыл және тұрақты облигациялардың модельдерін зерттей отырып, зерттеушілер банктік таксономияларда атом энергетикасы анық алынып тасталды немесе оның қосылғаны белгісіз деген қорытындыға келді. «Әлемдік экономиканы ауқымды декарбонизациялауды қамтамасыз етудегі атом энергетикасының әлеуетті маңызды рөліне қарамастан, ол көбінесе тұрақты қаржыландыру таксономиясынан шығарылады немесе бұл мәселе таксономияда екіұшты түсіндіріледі. Тиісінше, атом энергетикасы «жасыл» және тұрақты болып саналады ма деген сұраққа жауап аймақтар мен институттарға байланысты әр түрлі болады», – делінген зерттеуде. 30 жүйелік маңызды әлемдік банктердің 57% – ы атом энергетикасын өздерінің таксономияларындағы тұрақты немесе жасыл қаржыландыру модельдерінен анық алып тастады, тағы 40% – ы таксономияға кірсе де, кірмесе де үнсіз қалады. Алғашқылардың қатарында JP Morgan, Citi, HSBC, BNP Paribas, Bank of China, China Construction Bank, Deutsche Bank, Goldman Sachs және басқалары бар. Екіншіден, Bank of America, Barclays, Mitsubishi UFJ, Agricultural Bank of China, Crédit Agricole, ING Bank, Morgan Stanley, Royal Bank of Canada және т. б.
Зерттеушілер елдің аумақтық байланысына байланысты инвестициялық банктердің стратегияларында қандай да бір заңдылықтарды анықтаған жоқ.
Сонымен, Германия және парадоксальды түрде Франция атом энергетикасын егеменді жасыл облигациялардың соңғы шығарылымдарынан түсетін кірістерді рұқсат етілген пайдаланудан алып тастады-дегенмен атом энергетикасы ЕО таксономиясына енгізілген. Рас, ЕО таксономиясына сәйкес «жасыл» деп санауға болатын жобалар көптеген шарттарға сәйкес келуі керек. Мысалы, жаңа станция 2045 жылға дейін құрылысқа рұқсат алуы керек және 2050 жылға қарай радиоактивті қалдықтарды жою жоспары бар елде орналасуы керек. Қолданыстағы атом электр станцияларының қызмет ету мерзімін ұзарту жобалары тек 2040 жылға дейін іске қосылуы мүмкін. Екінші жағынан, Францияда ұлттық деңгейде атом энергетикасы «жасыл» болып саналмайтындығына және егеменді облигацияларды сатудан түскен ақшаны оны дамыту үшін пайдалануға болмайтындығына қарамастан, Électricité de France атом энергетикасын өзінің жасыл облигациялар шығару жүйесіне енгізді.
Зерттеуге сәйкес, Ұлыбритания үкіметінің 2021 жылға арналған жасыл қаржыландыру бағдарламасы да атом энергетикасын тікелей жоққа шығарады. Бұл-энергетикалық стратегияға сәйкес, елде 2030 жылға дейін сегіз блок салынуы керек. Мұның себебі-көптеген «тұрақты» инвесторлардың атом энергетикасын алып тастау критерийлерін мойындауы.
Азиялық Индонезия мен Үндістан (бұл да таңқаларлық) таксономиядағы атом энергетикасын жоққа шығарды. Бірақ Қытай 2021 жылы атом энергетикасын елдің реттеушілері «жасыл» деп санайтын салалар тізіміне енгізді. Оңтүстік Корея 2022 жылдың қыркүйегінде өзінің K-таксономиясына атом энергетикасын енгізді.
Атом энергетикасын өздерінің таксономияларынан даму банктері, мысалы, Дүниежүзілік банк сияқты маңызды қаржыландыру көздері алып тастайды. Сонымен қатар, 5300-ден астам инвестиция менеджерлері мен актив иелеріне жалпы сомасы 121 трлн доллардан асатын жауапты инвестициялау (PRI) қағидаттарында атом энергиясын ЕО таксономиясына қосу сынға алынды. Жасыл облигациялардың кеңінен қолданылатын принциптерін анықтайтын халықаралық капитал нарықтары қауымдастығы (ICMA) атом энергетикасын қолайлы «жасыл» жобалар тізіміне енгізбеді.
Зерттеу авторлары «тұрақты» инвестициялық активтердің көлемі 2021 жылдың соңында 35 трлн долларға бағаланды деп мәлімдейді. Ол 2025 жылға қарай 50 трлн долларға дейін өседі деп күтілуде. «Тұрақты инвестициялар жарылғыш қарқынмен өсе береді деп болжануда және атом энергетикасы осы капитал пулына қол жеткізсе, пайда көруі мүмкін«, – дейді зерттеушілер. Атом энергетикасы туралы инвесторлардың пікірін жақсарту үшін олар климаттық таксономияларды дамытатын топтарға энергия компанияларымен планетаны декарбонизациялаудағы рөлін талқылауды ұсынады.
Зерттеу авторларының ұсынысы жігерлендіреді, бірақ бір жағдайға тап болады: энергетикалық компанияның кейбір жобаларында инвесторлар бар. Мысал-NuScale Power компаниясының ASMM құрылысы. Өткен жылы жобадағы инвесторлар барған сайын көңілі қалған сияқты-NuScale акциялары бір жыл ішінде үш есеге жуық арзандады (2022 жылдың 24 тамызында 15,32 доллардан 2023 жылдың 31 тамызында 5,97 долларға дейін).
Ақшаны қайдан алуға болады?
Алайда, қаржы институттарының алаңдаушылығына қарамастан, атом энергетикасы дамып келеді. Қаржыландырудың негізгі көздері – мемлекеттік. Ірі ядролық державалар-Ресей, Қытай, Франция және АҚШ – өз бағдарламаларын дамытуға инвестиция салуда. Рас, көлемі әртүрлі. Сонымен, Қытай 2021 жылы 15 жыл ішінде 150 реактор салатынын мәлімдеді. Алдын ала болжам бойынша, бұл шамамен талап етеді $440 млрд.АҚШ – та жоспарлар әлдеқайда қарапайым-алдағы бес жылға 6 6 млрд. Оның 1,1 млрд-ы Diablo Canyon атом электр станциясын пайдалану мерзімін ұзарту үшін алды. Францияда Атом технологияларына одан да аз ақша бар-шамамен 1,2 млрд еуро инновациялық ядролық реакторларды қолдау мен дамытуға және «Франция 2030» бағдарламасында «жаңа ойыншылардың»пайда болуына қарастырылған.
Росатомның меншікті инвестициялары екінші жылы 1 трлн рубльден асады – бұл Ресей Федерациясының Орталық банкінің 2022 жылғы орташа бағамы бойынша шамамен 1 14,6 млрд (68,48 рубль/доллар). Әрине, бұл атом электр станциясының құрылысына инвестиция ғана емес. Бірақ кез келген жағдайда-бұл атом өнеркәсібі мен атом қауымдастығын дамытуға жұмсалған ақша.
Әлемдік атом саласы үшін әлеуетті ақша көзі Халықаралық ядролық Инфрақұрылым Банкі (IBNI) болуы мүмкін. Бастапқыда оған атом энергетикасын дамытуға мүдделі 50 ел кіреді деп болжанған. «IBNI 2023 жылдың басында құрылады деп күтілуде, ал қатысушы мемлекеттер (кем дегенде 50 егеменді елдердің коалициясы) бастапқыда Банктің акционерлік капиталына 5 50 млрд (оның 50% немесе сразу 25 млрд бірден төленеді, ал қалған бөлігі талап бойынша салынған капиталды білдіреді)»,- делінген банктің бастапқы есебі мен іс-қимыл жоспарында. Бұл тек бастапқы көлем: ең жақсы жағдайда, 30 жылдан астам уақыт ішінде, құжатта айтылғандай, капиталдандыру 300 миллиард долларға дейін өсуі мүмкін, ал банк 26 трлн долларға инвестициялардың катализаторы бола алады. Ibni бастамаларын 2022 жылдың басында құру жоспарланған іске асыру ұйымы (Implementationgganization) басқарады деп жоспарланған болатын.
Алайда, бүкіл әлемдегі саяси жағдайдағы түбегейлі өзгерістерден кейін IBNI құру идеясы алдымен кідіріп, содан кейін түбегейлі өзгерді. Енді банктің клубтық форматы бар. «Біз банкті құру бойынша жұмысты басқаратын бастапқы топқа жеті ел кіруі мүмкін деп болжаймыз: АҚШ, Канада, Ұлыбритания, Франция, Жапония, [Оңтүстік] Корея және БАӘ», – деді Директорлар кеңесінің мүшесі Элина Теплинский Energy Intelligence басылымына берген сұхбатында. Көлемі де, капиталдандыру көздері де өзгерді: қатысушы елдер 5 миллиард доллар инвестициялауы керек. Ibni консультативтік стратегиялық тобының төрағасы Даниэль Дин хабарлағандай, банк жеке инвесторларды тартуға үміттенеді. Осы жылдың желтоқсанында БАӘ-де өтетін COP-28-ге банкті қолдау үшін бірлескен декларацияға қол қойылады деп күтілуде.
IBNI проблемасы мемлекеттік инвестициялардың қайдан келетіні анық емес сияқты. Жоғарыда келтірілген сандардан көріп отырғаныңыздай, Ibni – дің әлеуетті құрылтайшылары бар елдердің жеке Атом жобаларына ақша аз, ал АҚШ-тың мемлекеттік қарызы қазірдің өзінде 32 трлн долларды құрайды. Сонымен, айқын сұрақ туындайды: Ibni қай елдердегі жобаларды қаржыландырады? Қатысушы елдерде? Бірақ егер зерттеу көрсеткендей, ірі институционалдық инвесторлар атомға тікелей инвестиция салуға асықпаса, онда оларды банк арқылы инвестициялау идеясы неге қызықтыруы мүмкін? Егер бұл басқа елдерге инвестиция болса, онда басқа проблемалар туындайды. Атап айтқанда, осы немесе басқа жобадағы технологиялық серіктестіктегі рөлдерді бөлу мәселесі бүкіл өсімге келеді. Бұл Ibni-дің әлеуетті құрылтайшылары үшін ауыр мәселе екенін американдық Вестингхаус пен оңтүстік кореялық КЕПКО арасындағы қақтығыс дәлелдейді. Westinghouse Оңтүстік Кореяның APR-1400 жобасын лицензиялық таза деп санамайды және Польшада, Чехияда және Сауд Арабиясында осындай реакторлармен блоктар салу туралы келісімдерге тыйым салуды талап етеді.
Негізінде, атом станциясын салуға ақша көзі (тек қуаты аз болса да) жеке, дәлірек айтсақ, жеке инвестициялар бола алады. Әлемдік тәжірибеде натрий салқындатқышында жылдам реакторы бар ASMM жобасын дамытатын Билл Гейтстің мысалы бар. Бірақ тәжірибе көрсеткендей, өміршең атом станциясын құру-бұл тривиальды емес міндет. Сонымен, тамыз айында компания осы айда реттеушіге (NRC) құрылыс лицензиясына өтініш бере алмайтыны белгілі болды. Өтініш беру мерзімі 2024 жылдың наурызына ауыстырылды. Сонымен қатар, блоктың құны бастапқы бағалаулардан екі есе өсуі мүмкін. Бұл пилоттық жобалар үшін жиі кездеседі, бірақ инвестор үшін жағымды емес.
Шындық мынада: атом саласын дамытуды әзірге тек мемлекеттер ғана қаржыландыруға дайын. Ресей-әлемдегі ең ірі атом инвесторларының бірі. Росатом серіктестеріне дамыған және қалыптасқан технологияларды ұсынады, сонымен қатар жаңаларын дамытады және сынайды. Бұл туралы толығырақ – «реакторлық технологиялар» айдарында.
