Bu mülakatta Rosatom’un Belarus, Ukrayna ve Ermenistan’daki operasyonları ilk ağızdan anlatılıyor. Rosatom Doğu Avrupa Birimi Başkan Yardımcısı Vladimir Gorn Belarus’ta bir araştırma reaktörü inşa etmeye ilişkin beklentiler, Ukrayna nükleer güç santrallerine yakıt temini ve Ermenistan NGS’nin hizmet ömrünün planlı uzatılması hakkında konuşuyor.
– Belarus NGS’nin 1’inci Ünitesi Belarus’taki ilk nükleer güç ünitesi olma ve Rusya dışında inşa edilen ilk VVER-1200 reaktör olma gibi birçok açıdan benzersiz. Projenin tesliminde Belarus ile işbirliğiniz ne kadar sorunsuz ilerledi?
– Neredeyse ilk andan itibaren iyi anlaştığımızı söylemek abartı olmaz. Bu konuda en önemli etmen, her iki tarafın da nükleer endüstrinin Belarus’un ve tüm gezegenin esenliği için kritik önemde olduğu kanaatini taşımasıydı.
Rosatom yabancı ülkelerde nükleer güç üniteleri inşa eden ve tüm ilgili hizmetleri sağlayan tek şirket. Nükleer alanında yeni teknolojileri geliştirme üzerinden çalışmaya devam ediyoruz ve büyük buluşumuz VVER-1200, bunun sadece bir örneği. Belaruslu ortaklarımız reaktörün avantajlarını teknoloji seçimi aşaması gibi erken bir dönemde takdir ettiler.
– Biliyoruz ki NGS bu sonbaharda kritik bir aşamaya ulaşacak. Hemen ardından, santral tamamen çevrimiçi duruma geçecek. Bu durum Belarus’un güç endüstrisini ve ekonomisini nasıl değiştirecek?
– 1’inci Ünitenin işletime alınması 2021’de Belarus’ta aslında tek değilse de öncelikli görevimizdi. Bu yıla dair diğer bir öncelik ise 2’inci Ünitede kritik aşamaya ulaşmak.
İnşaat projesi ulusal bir önem taşıyor ve hiç şüphesiz Belarus’un tarihine geçecek. Nükleer santral bir temiz enerji kaynağı ve artık Belarus’taki tüketiciler bundan yararlanacak. Uzmanlar 2’nci Ünitenin işletime alınmasının ardından Belarus NGS’nin yılda 18 milyar kWh elektrik üreterek ülkenin enerji talebinin yaklaşık %40’ını karşılayacağını tahmin ediyor. Bu girdi ile Belarus, enerji ithalatının büyük bir kısmını (yılda 4,5 milyar metre küp doğal gaz) ikame edecek ve doğal gazın enerji karmasındaki payını azaltacak.
Belarus NGS’nin devreye alınmasıyla sera gazı emisyonları yılda 7 milyar tondan fazla azaltılarak ülkenin çevresine de katkı sağlanacak ve Belarus, Paris Antlaşmasının öngördüğü yükümlülüklerini yerine getirebilecek.
– İşletime alındıktan sonra Belarus NGS’nin bakımının birlikte sürdürülmesine yönelik planlar var mı?
– İnşaat tamamlandıktan sonra Rosatom, Belarus ile işbirliğine devam edecek. Belarus NGS için bakım hizmetlerinin sağlanması önceliklerimizden biri ama ister kamuya ister özel sektöre ait olsun Belarus şirketlerinin bu işe katılmak için yetkinliklerinin yeterli olduğundan eminim. Ayrıca, santralin hizmet ömrü boyunca nükleer yakıt temini için bir sözleşme imzaladık. Bu süre boyunca (en az 60 yıl) Rosatom, Belaruslu ortaklarımızca kabul edilebilir her şekilde gerekli teknik desteği sağlayacak.
– Nükleer güç endüstrisi güç santralleriyle sınırlı değil. Belarus ile nükleer işbirliğinin geleceği nasıl?
– Gelecekte Rusya ve Belarus yenilikçi ArGe nükleer projelerini beraber yürütebilir. Rosatom, Belarus Ulusal Bilimler Akademisinin çok amaçlı araştırma reaktörünü temel alan ileri bir nükleer araştırma ve teknoloji merkezi inşa etmeye yönelik planlarını destekliyor. Fizik alanındaki araştırmalarda ve malzeme bilimlerinde kullanılabileceğinden dolayı bu reaktör Belarus’un nükleer enerji uygulamalarındaki yetkinliklerini geliştirmesine yardımcı olacak. Ayrıca, yüksek kalitede işgücünün eğitiminde ve ülkenin bilimsel potansiyelinin geliştirilmesinde temel olacak.
– Rusya ve Belarus nükleer işgücünün eğitiminde çok büyük çaba sarf etti. Belarus nükleer uzmanlarının Rosatom’un diğer ülkelerdeki nükleer inşaat projelerine dahil edilmesini planlıyor musunuz?
– Kendimizi Belarus ile sınırlı tutmuyoruz. Belarus NGS projesinin son aşamasına gelindiği şu sıralarda Belaruslu şirketler yurt dışı projelerimizde hali hazırda yer alıyorlar. Bu yılın başlarında Rusatom Service, Ermenistan NGS’deki işler için birkaç Belaruslu yükleniciye görev verdi.
– Belarus NGS, Rosatom’un Doğu Avrupa’da sembol bir projesi haline geldi. Peki diğer projelerin durumu nedir? Örneğin Ukrayna güç santrallerine nükleer yakıt temin etmeyi sürdürüyor musunuz?
– Rosatom’un yakıt kısmı TVEL ile Ukraynalı operatör Energoatom arasındaki sözleşme uyarınca Ukrayna nükleer güç santrallerine nükleer yakıt teslimatına devam ediyoruz. Rosatom, sözleşme kaynaklı hiçbir yükümlülüğünü karşılamamazlık etmedi. İşbirliğini sürdürmeye yönelik taahhüdümüzü tekrar tekrar ifade etmekteyiz ve nükleerin, politikanın dışında kalması gerektiğine dair görüşümüzü koruyoruz.
– Ermenistan NGS yükseltme projesinde ne kadar ilerleme kaydedildi? Neler yapıldı ve neler yapılacak?
– Ermenistan NGS’nin büyük ölçekli ömür uzatma programı 2015’te start aldı. O zamandan beri çok fazla iş yapıldı: Muhafaza spreylerini yükselttik, yaklaşık 5.000 teçhizat öğesini inceledik ve türbin adası makinelerini tamamen değiştirdik. Kaydettiğimiz ilerlemeler güç çıktısını %10–15 artırdı ve çekirdekteki yakıt miktarı benzer seviyede arttı.
Şimdi 2’nci Üniteyi, hizmet ömrünü uzatmaya hazırlamanın güvenlik iyileştirmelerini de içeren son aşamasındayız.
Tüm gerekli teçhizat sahaya teslim edilmiş durumda. Rusatom Service şu an devam eden ve Ekim 2021’de bitirilecek olan planlı bakım sürecindeki işlerin büyük bir kısmını yerine getirecek. Bu süre zarfında, acil durum çekirdek soğutma sistemini yükselteceğiz ve orijinal durumunun %80–85’ini geri kazandırmak için reaktör basınç tankını sağlamlaştıracağız. Bu önlemler sayesinde 2026’dan sonra reaktörün çalışması için güvenli bir kasa yapabileceğiz.
– Ermenistan’ın 2040 Güç Endüstrisi Kalkınma Stratejisi, Ermenistan NGS’nde 2026’dan sonra başka bir ömür uzatması öngörüyor. Bunun için neler yapılması gerekiyor?
– Yükseltmeden sonra düzenleme kuruluşu gerekli tüm incelemeleri yürütecek ve 2026’ya kadar işletme lisansı verilip verilmeyeceğine karar verecek. Bununla birlikte, Ermenistan NGS’nin yeni bir hayat kazanacağından neredeyse eminiz. İyileştirilen güvenliğiyle çalışması 2026’ya ve ardından 2036’ya kadar uzatılacak. Ermenistan NGS’nin ömrünü 10 yıllığına daha uzatma programı Rosatom’un inisiyatifi altında oluşturulan bir Ermeni-Rus görev grubu tarafından hazırlanacak. İlk adım hizmet ömrünün uzatılması için gerekli önlemler kümesinin tanımlanması olacak. Ardından, bir eylem planı geliştireceğiz ve diğer önemli konularla ilgileneceğiz.
Nisan ayında Ermeni meslektaşlarımız yinelenen ömür uzatma tecrübelerimizden yararlanmak için Novovoronezh ve Kola nükleer güç santrallerini ziyaret etti. Bu iki istasyon kasıtlı olarak seçildi: Novovoronezh, VVER-440 reaktöründe dünyanın ilk ömür yeniden uzatmasına ilişkin tutkulu bir proje yürüttü; Kola ise Ermenistan santralinde alınması planlanan önlemlerin aynısını uyguladı.
– Ermenistan’da yeni bir nükleer güç santrali inşaatı mümkün mü? Rosatom bunu yapmaya hazır mı?
– Ülkenin yeni kapasiteye ihtiyacı var. Ermenistan’ın petrol ya da doğal gaz gibi hiçbir doğal kaynağı olmadığı düşünüldüğünde bu bir enerji güvenliği meselesi ve nükleer enerji yurtiçi güç talebinin yarısını karşılıyor.
Rosatom kendini kanıtlamış en yeni teknolojiyi temel alan güvenli bir güç ünitesi inşa etmeye her zaman hazır. 17 tanesi son 15 senede olmak üzere dünya genelinde toplam 80 reaktör inşa eden Rusya’nın VVER güç ünitelerinin inşaatı konusunda kapsamlı deneyimi mevcut. Şu an 24 ünitenin inşaatı devam ediyor. Küçük modüler reaktörler dahil birçok farklı tasarım seçeneği sunuyoruz.Ermenistan’ın reaktör tipine ve yeni nükleer tesisin kapasitesinin ne olacağına karar vermesi gerekiyor. Biz ortaklarımıza ve dostlarımıza üzerimize düşen yardımı sağlamaya her zaman hazırız.
– Ermenistan’da hangi insani projeleri yürütüyorsunuz?
– 2017’den beri Rosatom gençlerin nükleer enerji farkındalığını artırmak ve nükleer mühendisliği kariyerlerini teşvik etmek için düzenli eğitim etkinlikleri düzenliyor. Bu sene Rosatom’ın kabul kotası kapsamında Rusya’nın en üst düzey teknik üniversitelerinde eğitim almak isteyen Ermeni öğrencilere yönelik başka bir giriş sınavı serisi düzenledik. Dört Ermeni öğrenci tüm testlerde başarılı oldu. Bu giriş sınavları nükleer işgücü eğitimine yönelik Rusya-Ermenistan ortak inisiyatiflerinin parçası olarak yürütülüyor. Düzenli Bilim Olimpiyatları, nükleer teknoloji günleri, bilim festivalleri ile diğer eğitim ve eğlence amaçlı etkinlikler düzenliyoruz.
Ayrıca, Ermeni NGS’nin bulunduğu şehirde yaşayan çocuklara ve gençlere yönelik olarak modern eğitim formatlarına erişim sağlamak için ‘More for Metsamor (Metsamor için Daha Fazlası)’ adında bir eğitim projesi başlattık. Projenin parçası olarak, kendisi profesyonel bir fizikçi olan Ermenistan Cumhurbaşkanı Armen Sarkisyan ile buluştular, bilimin onun hayatındaki ve kariyerindeki rolü ile yenilikçi teknolojilerin Ermenistan için önemi hakkında konuştular.
Bu sene ülkenin nükleer endüstrisi, ülkede bir nükleer santral inşa etme kararının 55. yıldönümünü kutluyor. Nükleer teknolojiye ilişkin popüler ilgiyi sürdürmek amacıyla hem profesyonel hem de amatör fotoğrafçılara yönelik Energy of Life (Hayat Enerjisi) adında bir yarışma düzenledik.
– Diğer Kafkas ülkeleriyle işbirliğini geliştirmeyi planlıyor musunuz? Planlıyorsanız hangi alanlarda?
– Birçok ülke nükleer güç sektörünü geliştirmeye yönelik ihtiyacın farkında. Buna karar veren ya da bu konuda planlar yapan tüm ülkeler insan kaynaklarının nükleer endüstrisinde temel olduğu ve bu işgücü eğitiminin kesintisiz bir zaman ve çaba yatırımı gerektirdiği konusunda uzlaşma halinde. Rosatom’un çekirdek üniversitesi MEPhl, nükleer uzmanları için ana eğitim merkezi konumunda. Rus nükleer kurumu, aynı zamanda sivil nükleer teknolojisi geliştirme planlarını duyuran Azerbaycan dahil çeşitli ülkelerden öğrencilere yönelik kabul kotaları tanıttı.
Rosatom’un Yakıt Şirketi TVEL dünyanın en büyük nükleer yakıt tedarikçilerinden birisi. TVEL, Rusya’nın enerji, denizcilik ve araştırma reaktörlerinin tekel yakıt tedarikçisi. TVEL, 15 ülkedeki nükleer güç santrallerine, yani dünyada her altı güç reaktöründen birisine yakıt temin ediyor.
Rusatom Service nükleer tesislerin ömür boyu bakımlarına yönelik kapsamlı çözümler ve geniş bir münferit ürün ve hizmetler tercihi sunuyor. Yerel ortaklarla beraber şirket, faaliyet bölgelerinde uzun vadeli servis işleri geliştiriyor.
