13 may kuni Belorussiya AESning ikkinchi bloki ilk bora tarmoq bilan sinxronlandi va Belorussiya yagona energiya tizimiga birinchi kilovatt soatlarni taqdim qildi. MAGATE qoidalariga ko’ra, shu ondan boshlab blok ishlaydigan deb hisoblanadi. Shubhasiz, BelAES Rosatomning Belorussiya bilan yadro texnologiyalari sohasidagi hamkorligining so’nggi namunasi emas.
Reaktor nominal quvvatning 40% da tarmoqqa ulangan. Olti kundan keyin quvvat 50% gacha oshirildi. Asta-sekin, u 100% ga oshiriladi, dinamik sinovlar turli rejimlarda, shu jumladan quvvat blokini to’liq quvvatsizlantirishda amalga oshiriladi. Shu tarzda, mutaxassislar reaktor va turbina bo’limlarining asosiy uskunalari xususiyatlarining dizayn qiymatlariga muvofiqligini tekshiradilar.
“Ikkinchi energoblok reaktor qurilmasining quvvatini o’zlashtirishni boshlash -Belorussiya AES qurilmasining hamma loyihasi amalga oshirilishining marrasidir. Qardosh Belorussiyada birinchi atom qurilishi Rossiya va Belorussiyaning energetikada ham, iqtisodiyotning turli sohalaridagi faoliyatning yangi yo’nalishlarida, shu jumladan yadroviy tibbiyotda va raqamli texnologiyalarda ham aloqalari va hamkorligini yangi, sifatli darajaga ko’tarib, ularning rivojlanishiga asos bo’ldi”, – deb aytdi Rosatom bosh direktori Aleksey Lixachev quvvatni oshirish boshlanishi paytida.
Rossiya va Belorussiya atomchilari AES faoliyatining butun spektri bo’yicha hamkorlik qilmoqdalar. TVEL (Rosatomning yoqilg’i divizioni) BelAESga yoqilg’i yetkazib beradi. Hozircha stansiyada har 12 oyda bir marta ortiqcha yuklashli to’rt yillik yoqilg’i sikli amal qilmoqda. Ammo kelajakda BelAESdagi yoqilg’i kampaniyasi 18 oygacha uzaytirilishi mumkin. Bundan tashqari, TVEL va stansiya ekspluatasiyaga tayyorlash va undan chiqarishda ilmiy-texnik kuzatuv haqida shartnoma imzoladilar.
Rosatom Belorussiyaga atomchi mutaxassislarni tayyorlashda yordam bermoqda. 2023-yil boshidagi ma`lumotlarga ko’ra Rosatomning tayanch oliy o’quv yurtlarida davlat korporatsiyasining kvotalari bo’yicha 20 dan ortiq belorussiyalik talabalar “atomli” mutaxassisliklarga o’qimoqdalar. 2022/2023-o’quv yillariga Rosatomdan beshta kvota ajratilgan bo’lib, talabalar MIFI va MFTI MTYaUga qabul qilingan. Shuningdek qayta tayyorlash va malaka oshirish dasturlari ham amal qilmoqda. Bundan tashqari MIFI MTYaU va Belorussiya informatika va radioelektronika davlat universiteti birgalikda magistrlarni tayyorlaydilar. “Atomekspo-2022” da esa MDU va Belorussiya davlat universiteti ilm va ta`lim sohasida strategik hamkorlik haqida shartnoma imzoladilar. Ustuvorlik- IYaYo (ishlatilgan yadro yoqilg’isi) bilan ishlash bo’yicha o’quv dasturi yaratish.
Yadro tibbiyotida kooperatsiya rivojlanmoqda. Shunday qilib, joriy yilning may oyida “Belorusiya va Rossiyaning yadro tibbiyoti: hamkorlik istiqbollari va imkoniyatlari” seminarida Belorusiyaga tibbiy asbob-uskunalar va radiofarmasevtik vositalarni yetkazib berishni nazarda tutuvchi kelishuv imzolandi. Bundan tashqari, seminar ishtirokchilari onkologik kasalliklarni davolash uchun joylarni jihozlash va radiofarmpreparatlardan foydalanish bo’yicha bilimlar bilan almashdilar.
Aprel oyida TIBO-2023 forumida Rosatomga a`zo kompaniyalar belorusiyalik sheriklar bilan uchta kelishuv imzoladilar. Birinchisi, bir tomondan “DJET” muhandislik-texnik markaz va boshqa tomondan “Belenergo” va “Belenergoremnaladka” o’rtasida. Shartnomaning mohiyati Belarusiyadagi energetika ob`ektlarida to’liq miqyosli trenajyorlarni joriy etish va raqamli qiyofadoshlarni targ’ib qilish, shuningdek, kadrlar tayyorlash va energetik uskunalarni ishlatish bo’yicha ilg’or tajribalarni joriy etishdan iborat.
Ikkinchi kelishuv “Rusatom Infrastrukturali yechimlar” va “Giprosvyaz” tomonidan imzolandi. Tomonlar “Aqlli shahar” ning yechimlarini – shahar atrof-muhitini, uy-joy kommunal xo’jaligini va transport infratuzilmasini boshqarishni optimallashtirish va raqamlashtirishni ishlab chiqadilar. “Raqamli suv ta’minoti” dan foydalanish tarmoqlardagi yo’qotishlarni, energiya xarajatlarini kamaytiradi va shu bilan birga mehnat unumdorligini oshiradi. Avvalroq, Rosatomga Belorusiya delegasiyasining tashrifi chog’ida “Navigator” yadro sanoatini boshqarish tizimining ishi namoyish etildi. U 328 ta sanoat korxonalaridan 25 ming nafar foydalanuvchilarni qamrab oladi. Neyron tarmoq modellari ma`lumotlarni to’playdi va qayta ishlaydi, bashoratli tahlil va tavsiyalar yaratadi.
“T-KOM” kommutasiya uskunalari ishlab chiqaruvchisi va Belorusiyaning “PROMSVYAZ’” kompaniyasi telekommunikasiya uskunalari sohasidagi qo’shma loyihalar bo’yicha strategik hamkorlik to’g’risida kelishuv imzoladilar. Hamkorlar yangi namunalar va texnologiyalarni ishlab chiqish va sinovdan o’tkazishni rejalashtirmoqdalar.
“RENERA” litiyli ion to’plagichlarini ishlab chiqaruvchisi energetika sohasida stasionar tizimlar uchun to’plagichlar yetkazib berishni muhokama qilmoqda. Hozirda “RENERA” Belorusiyaning BKM Holding kompaniyasiga Olgerd trolleybuslari uchun, jumladan belorus’ kompaniyasi Sankt Peterburgning “Gorelektrotrans”i uchun ishlab chiqaradigan trolleybuslar uchun avtonom yurishi ko’paytirilgan to’plagichlarni yetkazib bermoqda.
Qo’shma manfaatlarning yana bir sohasi additiv texnologiyalardir. Belorusiya energetika ob`ektlarini ta`mirlash uchun qismlarni 3D formatda bosib chiqarish imkoniyati ko’rib chiqilmoqda.
Nihoyat, Rosatom Belorusiya bilan “Sosni” Qo’shma energetika va yadro tadqiqotlari instituti negizida tadqiqot reaktorini qurish istiqbollarini muhokama qilmoqda. Hozirda hukumatlararo bitim matni kelishilmoqda.
BelAESning birinchi VVER-1200 reaktorli bloki elektr quvvatni tarmoqqa ilk bora 2020 yilning noyabrida berdi. 2022 yilda uning elektr quvvatni ishlab chiqarishi deyarli 4,7 mlrdni tashkil etdi.
