Ուրանը գնալով սակավ է դառնում, իսկ մատակարարումները մոտ ապագայում չեն ավելանա։ Հենց ուրանի շուկայում իրերի այս վիճակի գիտակցումն էր սեպտեմբերին բնական ուրանի գների կտրուկ աճի պատճառ է դարձել: Պարզենք, թե դա ինչին կարող է հանգեցնել:

Վաղուցվա պակասուրդ

Արդյունահավող ուրանը բավարար չէ աշխարհի ԱԷԿ-երի պահանջարկը բավարարելու համար՝ արդեն ավելի քան 30 տարի՝ 1980-ականների վերջից։ Արտադրության անկման հիմնական պատճառը ԽՍՀՄ-ի փլուզումն էր, որը 1960-ականների երկրորդ կեսից ուրանի խոշորագույն արտադրողն էր աշխարհում։ 2010-ականներին արտադրության և սպառման ծավալները մոտեցել են։ Այսպիսով, ըստ WNA տվյալների (տե՛ս նկ. 1), 2013–2018 թվականներին ուրանի կարիքների բաժինը, որը բավարարվել է բնական աղբյուրներից մատակարարումների միջոցով, կազմել է 85–98%: Ամենաբարձր ցուցանիշը գրանցվել է 2015 թվականին։ Այն ժամանակ, արդյունաբերական մետաղների շուկաներում գների անկման ֆոնին, ուրանի գինը, թեև ցածր, մնում էր համեմատաբար կայուն՝ տատանվելով մոտ է ֆունտի դիմաց $34 – 37 սահմաններում (տարեկան միջինը՝ ՝ $36,6 1 ֆունտի դիմաց): Ըստ երևույթին, Ֆուկուսիմայի վթարի պատճառով պահանջարկի անկման պարագայում Ղազախստանի և Կանադայի արտադրողները ձգտում էին պահպանել եկամուտը՝ ավելացնելով առաջարկը: Այնուհետև մարտավարությունը փոխվեց, և որոշ արտադրողներ կրճատեցին արտադրությունը: Արտադրության ամենամեծ նվազումը գրանցվել է Կանադայում՝ 2017 թվականին 13,1 հազար տոննա ուրանից հասնելով 7 հազար տոննայի 2018 թվականին։ Ղազախստանում արտադրությունը 2016 թվականին մոտավորապես 24,7 հազար տոննայից նվազել է մինչև 19,5 հազար տոննայի՝ 2020 թվականին։

Արդարության համար պետք է նշել, որ արտադրության ծավալների վրա ազդել են ոչ միայն շուկայական գործոնները, այլև պետության հանդեպ պարտավորությունները (Ղազախստանում արտադրության ծավալների կրճատումը հաշվարկվել է ընդերքի օգտագործման պայմանագրերի պարտավորություններից), հանքերի սպառումը (Cominak ընկերության հանքավայրը Նիգերում և ավստրալիական  Ranger), արտադրությունը մեծացնելու անհրաժեշտությունը կամ ցանկությունը (Husab Նամիբիայում և Four Mile Ավստրալիայում) և այլն:

2021 թվականին համաշխարհային տնտեսության հետկովիդային վերականգնման և հատկապես հիմնական հումքային ապրանքների գների աճի ֆոնի ուրանի արտադրության ծավալները և դրա գները կրկին սկսել են աճել։ 2021 թվականի սեպտեմբերին գինը գերազանցել է $40/ֆունտ և չի նվազել այս մակարդակից։ Մի փոքր ուշացումով աճել են նաև ամբողջ աշխարհում արտադրության ծավալները (2020-ին՝ 47,73 հազար տոննա, 2021-ին՝ 47,8 հազար տոննա և 2022-ին՝ 49,36 հազար տոննա)։ Ուրանի գների աճը տեղի ունեցավ 2022 թվականի մարտին՝ Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցների հետ կապված մտահոգությունների ֆոնին, սակայն արագ պարզվեց, որ իրավիճակը բարդ է, բայց աշխատանքային։ 2022 թվականին լոգիստիկայի հետ կապված խնդիրների մասին հայտնել է կանադական Cameco-ն, որին երկրի կանոնները թույլ չեն տվել ուրան արտահանել ռուսական նավահանգիստներից։ Ընկերությունը սկսել է ուրան արտահանել Ղազախստանից (որտեղ նա Ինկայ հանքավայրի համասեփականատերն ու շահագործողն է) Անդրկասպյան տրանսպորտային ճանապարհով։ Ճիշտ է, զգալի ուշացումներ եղան՝ ուրանը, որը պետք է Կանադա հասներ առաջին կիսամյակում, հասավ միայն դեկտեմբերին։

Մոտ մեկ տարի (2022 թվականի ապրիլից մինչև 2023 թվականի ապրիլ) ուրանի գները բավականին կայուն էին՝ տատանվելով $47-53/ֆունտի սահմաններում։ Ինչպես նշվում է Ղազախստանի «Կազատոմպրոմի» 2023 թվականի առաջին կիսամյակի գործառնական հաշվետվության մեջ, ապրիլի մեծ մասի ընթացքում սփոթային շուկան բավականին հանգիստ է եղել, սակայն ամսվա վերջին շաբաթվա ընթացքում ակտիվությունն աճել է, և սփոթային գինը բարձրացել է մինչև 53,8 դոլար 1 ֆունտի դիմաց։ Մայիսին ֆինանսական հատվածից պահանջարկի աճի ակնկալիքները բարձրացան մինչև $54,50/ֆունտ: Հունիսին, կայուն պահանջարկի շնորհիվ, սփոթային գինը ամսվա կեսին հասավ $57,5/ֆունտ, սակայն ամսվա վերջին նվազել է մինչև $56/ֆունտ: «Հիմնվելով կողմնակի աղբյուրների տվյալների համաձայն՝ սփոթային շուկայում 2023 թվականի առաջին կիսամյակում դիտարկվել է ակտիվության զգալի անկում՝ նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ», — ասվում է գործառնական հաշվետվությունում: Նշենք, որ 2023 թվականի երկրորդ եռամսյակում էր, որ որոշումներ ընդունվեցին և հայտարարություններ արվեցին Ռուսաստանից միջուկային վառելիքի ցիկլի արտադրանքի մատակարարումից հրաժարվելու և շուկաների սահմանազատումն ուժեղացնելու վերաբերյալ։ Այսպիսով, ապրիլին հինգ երկրներ պայմանավորվեցին համագործակցել՝ նպատակ ունենալով նվազեցնել կախվածությունը ռուսական միջուկային վառելիքից, իսկ ԱՄՆ Կոնգրեսը մշակում էր երկկուսակցական օրինագծեր՝ արգելելու ռուսական ուրանի ներմուծումը և ստեղծելու միջուկային վառելիքի ցիկլի ներքին ծրագիր։ Urenco-ն հավանություն է տվել ներդրումներին՝ իր ամերիկյան գործարանում հարստացման կարողությունները մեծացնելու համար: Համեմատաբար ցածր շուկայական ակտիվության և «Կազատոմպրոմի» զեկույցի հղումը պահանջարկի աճի ակնկալիքներին վկայում է այն մասին, որ վախը երկրորդ եռամսյակում գների աճի կարևորագույն գործոններից էր:

Այս վախը և մատակարարումները սփոթային առևտրի անակնկալներից պաշտպանելու ցանկությունը հանգեցրին շուկայի կառուցվածքի փոփոխության: Եթե ​​2022 թվականի առաջին կիսամյակում սփոթային շուկայում վաճառվել է մոտ 12,5 հազար տոննա ուրան, իսկ երկարաժամկետ շուկայում՝ մոտ 27,5 հազար տոննա, ապա 2023 թվականի նույն ժամանակահատվածում սփոթային շուկայում վաճառվել է ընդամենը 7 հազար տոննա ուրան, մինչդեռ երկարաժամկետում՝ 41,6 հազար տոննա։ Այսպիսով, տեղում վաճառքի տեսակարար կշիռը 31,25%-ից նվազել է մինչև 14,4%, իսկ շուկայի ընդհանուր ծավալն աճել է 8,6 հազար տոննայով կամ 21,5%-ով։

Ինչ է ներկայում

Հուլիսին գները կայունացել են։ Բայց հուլիսի վերջին Նիգերում հեղաշրջում եղավ, որից հետո մտահոգություններ առաջացան մատակարարումների շարունակման վերաբերյալ։ Դրանք իսկապես կանգ առան, քանի որ Բենինը, որի նավահանգստով դեղին կեքը առաքվում է Նիգերից (չունի ելք դեպի ծով), փակել է սահմանը: Իրադարձությունն ունեցավ ևս մեկ հետևանք՝ ռեագենտների բացակայության պատճառով ուրանի արտադրությունը շարունակելու անհնարինություն։ «Քանի որ Նիգերի մատակարարման հիմնական միջանցքը մնում է փակ, և քիմիական ռեագենտների պաշարները նվազում են, SOMAÏR-ը՝ միակ հանքարդյունաբերական ընկերությունը, որը դեռևս գործում է երկրում, աստիճանաբար վերակազմավորել է իր գործունեությունը՝ տեղափոխելով տեխնիկական սպասարկման միջոցառումները նախատեսվացիծ ավելի վաղ ժամկետներ», — հայտարարել է ֆրանսիական Orano-ն (հանքի համասեփականատեր և շահագործող) սեպտեմբերի 13-ին։

Օգոստոսին Նիգերում տեղի ունեցած իրադարձությունների ազդեցությունը շուկայում աննշան էր. մեկ ամսից էլ քիչ ժամանակում ուրանի սփոթային գինը $56,1 1 ֆունտի դիմաց բարձրացավ մինչև $58,5/ֆունտ: Սակայն սեպտեմբերի սկզբին այն կտրուկ բարձրացավ $60/ֆունտից բարձր, շարունակեց աճել և այժմ գերազանցում է $70/ֆունտ: Ի՞նչ է պատահել

Սեպտեմբերի 3-ին Cameco-ն հրապարակեց արտադրության և վաճառքի թարմացված տվյալները՝ ասելով, որ Cigar Lake-ի հանքավայրում արտադրությունը կնվազի նախկինում կանխատեսված 18 միլիոն ֆունտից մինչև 16,3 միլիոն ֆունտ: Իսկ McArthur River հանքավայրում և հարակից Key Lake վերամշակման գործարանում՝ 15-ից մինչև 14 միլիոն ֆունտ: Ընդհանուր առմամբ, արտադրությունը մոտավորապես 12,7 հազար տոննայից կնվազի մինչև 11,65 հազար տոննայի։ «Արևմտյան հատվածում լեռնային աշպատանքների  շարունակման ընթացքում երրորդ եռամսյակում սարքավորումների հետ կապված խնդիրներ առաջացան, ինչն էլ ավելի շատ ազդեց արտադրողականության վրա: Տարեկան սպասարկման նպատակով հանքավայրում նախատեսվում է իրականացնել պլանային դադարեցում, որը կտևի մինչև սեպտեմբերի վերջ»,- մեկնաբանել են ընկերությունում։

Ավելի տագնապալի էր McArthur River հանքավայրի վերաբերյալ մեկնաբանությունը. «Key Lake գործարանում 2023 թվականին նախատեսված արտադրության հետ կապված պահպանվում է անորոշություն, որը պայմանավորված է ձեռնարկության երկարաթև տեխնիկական սպասարկման, գործառնական գործունեության իրականացված փոփոծությունների, անհրաժեշտ հմտություններով և փորձով անձնակազմի առկայությամբ և մատակարարման խնդիրների ազդեցությունը նյութերի և ռեակտիվների առկայության վրա: Այս գործոնները միավորվում են՝ ազդելով Key Lake-ի արտադրության վրա և ստիպում են վերանայել կանխատեսումը դեպի նվազում»:

Եվս մեկ անգամ. սարքավորումների անվստահելիությանը, որակյալ անձնակազմի, ռեագենտերի և նյութերի պակասի բախվել է ոչ թե  ռուսաստանյան ընկերությունը, որը շրջապակված է ապրանքա-գումարա-լոգիստիկ պատժամիջոցներով, այլ համաշխարհային ուրանային բիզնեսի առաջատարներից մեկը,  եվրոպական ԱԷԿ-երի հումքային  գործընկերը (վերջերս երկարաժամկետ պայմանագրեր են կնքվել Ուկրաինայի և Բուլղարիայի հետ) Կանադայից՝ համաշխարհային լեռնային ոլորտի առաջատարներից մեկը։ Եվ նման ընկերությունն ի վիճակի չէ պատշաճ կերպով դուրս բերել իր առաջատար նախագծերը կոնսերվացված վիճակից։ Այդ դեպքում ի՞նչ կարող ենք ասել այլ ընկերությունների և նախագծերի մասին, որոնք նույնպես կոնսերվացված վիճակում են:

Հարց է առաջանում, թե ինչու է այդքան կարևոր ուրանի հանքավայրերը կոնսերվացված վիճակից դուրս բերելու խնդիրների գիտակցումը:

Նիգերում տիրող իրավիճակի վերաբերյալ Reuters-ին տված  մեկնաբանությունում Euratom ներկայացուցիչը երկու առանցքային թեզ է ներկայացրլ։ Առաջինը՝ կարճաժամկետ հեռանկարում. «Եթե Նիգերից ներմուծումը նվազի, ապա կարճաժամկետ հեռանկարում միջուկային էներգիայի արտադրությունն ապահովելու ռիսկեր չկան»։ Երկրորդը՝ երկարաժամկետ. «Աշխարհում բավարար հանքավայրեր կան միջնաժամկետ և երկարաժամկետ հեռանկարների համար»:

Cameco-ի հաղորդագրությունը հերքեց երկրորդ թեզը. Պարզվեց, որ գոնե միջնաժամկետ հեռանկարում հնարավոր չի լինի արագորեն ուրանի արտադրություն կազմակերպել գործող հանքերում, իսկ հասանելի պաշարներ չկան։ Համենայն դեպս, տեղեկատվական-էմոցիոնալ մակարդակում իրավիճակն այսպիսին է. այն է, որ տեղեկատվական ֆոնն ու էմոցիաները որոշում են ֆինանսական հատվածի ներդրողների վարքագիծը։ Նշենք, որ Cameco-ն չի արտադրել ավելի շատ ուրան, քան վաճառել է վերջին առնվազն 15 տարվա ընթացքում: 2015 թվականին ճեղքը նվազագույն է եղել (վաճառքը՝ 32,4 մլն ֆունտ, արտադրությունը՝ 28,4 մլն ֆունտ)։ Առավելագույնը 2020 թվականին է (համապատասխանաբար 5 և 30,7 մլն ֆունտ)։

Նման իրավիճակում ամենահուսալի լուծումը երկարաժամկետ պայմանագիր կնքելն է մեկի հետ, ով միանշանակ ունի ուրան եւ չունի մատակարարման խնդիր։ Նման գաղափարի ողջամիտության հաստատումը հայտնվեց շատ արագ։ Սեպտեմբերի վերջին «Կազատոմպրոմը» հայտարարեց բաժնետերերի արտահերթ ժողով հրավիրելու մասին։ Խնդիրներից մեկը շատ մեծ գործարքի հաստատումն է։ Ղազախական ընկերությունը պայմանավորվել է չինական State Nuclear Uranium Resource Development Company Limited»-ին (SNURDC) ուրան վաճառելու մասին: Բաժնետերերի հավանությունը պահանջվում էր, քանի որ «գործարքի արժեքը՝ հաշվի առնելով SNURDC-ի հետ նախկինում կնքված գործարքները, կազմում է Ընկերության ակտիվների ընդհանուր հաշվեկշռային արժեքի հիսուն և ավելի տոկոսը»: «Կազատոմպրոմ»-ը SNURDC-ի հետ իր առաջին գործարքը կնքեց 2021 թվականի նոյեմբերին: Ելնելով 2023 թվականի առաջին կիսամյակի համախմբված հաշվետվության տվյալներից ընդհանուր ակտիվները կազմում են գրեթե 2,43 տրիլիոն տենգե։ 2023 թվականի համար 470 տենգե 1 դոլարի դիմաց կանխատեսվող փոխարժեքով, որն ընդունվում է հենց ընկերության կողմից, նրա ակտիվները կազմում են ավելի քան 5,16 միլիարդ դոլար: Գործարքի ծավալը մոտավոր հասկանալու համար կարելի է ընդունել ցանկացած գին, որն առավել հավանական է թվում ընթերցողներին։ Կոպիտ հաշվարկի համար մենք օգտագործեցինք $50/ֆունտ: Արդյունքում պարզվեց, որ մատակարարման ծավալը մի փոքր պակաս կլինի 20 հազար տոննա ուրանից։ Դա Ղազախստանում անցած տարվա արտադրության ծավալի գրեթե 94% է (գրեթե 21,23 հազար տոննա ուրան)։

Եվ, իհարկե, ուրան կարելի է գնել Ռոսատոմից։ Պետ​​կորպորացիան հանքավայրեր է մշակում Ռուսաստանում (երկիրը պահուստների քանակով աշխարհում չորրորդն է) և նախագծեր է իրականացնում այլ երկրներում։ Արտադրության ծավալը բավականին կայուն է, նախատեսվում է այն ավելացնել ինչպես Ռուսաստանում, այնպես էլ արտերկրում։ Աշխարհաքաղաքական իրավիճակի պատճառով պետ​​կորպորացիան գործարքների վերաբերյալ տվյալներ չի հրապարակում, սակայն անուղղակի ապացույցները վկայում են այն մասին, որ պահանջարկը մնում է բարձր։

Ի՞նչ է հետագայում

Ֆինանսական շրջանակների ներկայացուցիչներին ամենից շատ հետաքրքրում է, թե արդյոք ուրանի գինը կբարձրանա։ Արևմտյան գործարար լրատվամիջոցները գրում են, որ դա տեղի կունենա, քանի որ կառավարությունները բարեհաճ են նայում միջուկային էներգիային։ Բայց ինչպես ասում են Կոլումբիայի համալսարանի Միջազգային և հանրային կապերի դպրոցի գլոբալ էներգետիկ քաղաքականության կենտրոնի «Կրիտիկական հակասություն. Ապաածխաթթվայնացման մոդելներում ատոմյաին էներգիայի վրա հիմնվելը և միաժամանակ կայուն ֆինանսավորման թաքսոնոմիայիբ դրա բացառելը» հետազոտության հեղինակները, ինստիտուցիոնալ ներդրողները կա՛մ բացահայտորեն բացառում են ատոմային էներգիան իրենց քաղաքականությունից, կա՛մ չեն պարզաբանում հարցը: Ատոմային էներգիայի հիմնական ներդրողները պետություններն են։ Իսկ ԱՄՆ-ը, ինչպես երեւում է բյուջեի վերջին քննարկումից, փող չունի, բայց հսկայական պարտք ունի։ Եվրոպական տնտեսությունը կա՛մ լճանում է, կա՛մ ռեցեսիայի մեջ է։

Եվ ամենակարեւորը։ Ուրանի շուկայի և ուրանի գնի վրա ազդող երկու հիմնական գործոններն են՝ ԱԷԿ-ում վթարները և տնտեսության վիճակը: Առաջինի մասին չենք խոսում, բայց երկրորդն այժմ լրիվ անորոշ է։ Մարտին Համաշխարհային բանկը հրապարակեց զեկույց՝ «Աճի երկարաժամկետ հեռանկարների նվազում. միտումներ, ակնկալիքներ և քաղաքական միջոցներ», որում փորձագետները խոստանում էին աշխարհին, որ աճը կդանդաղի մինչև վերջին 30 տարվա ամենացածր մակարդակը. «Անցած երեք տասնամյակների ընթացքում առաջընթացն ու բարգավաճումն ապահովող գրեթե բոլոր տնտեսական գործոնները կորցնում են իրենց ուժը: Արդյունքում 2022–2030 թթ. աշխարհուն պոտենցիալ ՀՆԱ-ի միջին աճը կնվազի տարեկան մինչև 2,2%՝ այս դարի առաջին տասնամյակում դիտարկվող տեմպերի համեմատ շուրջ մեկ երրորդով»: «Համաշխարհային տնտեսությունը կարող է հայտնվել կորցրած տասնամյակի առջև», — հայտարարել է Ինդերմիտ Գիլը, Համաշխարհային բանկի գլխավոր տնտեսագետը և զարգացման էկոնոմիկայի գծով ավագ փոխնախագահը:

ԱՄՀ-ն այս տարվա հուլիսին հայտարարել էր, որ համաշխարհային տնտեսությունը վերականգնվում է ճգնաժամերից, և համաշխարհային տնտեսական աճն այս և հաջորդ տարի կկազմի 3%։ Սակայն այս տարվա հոկտեմբերի սկզբին հրապարակված զեկույցը ցույց է տվել, որ համաշխարհային տնտեսության մասնատվածությունը կարող է նվազեցնել համաշխարհային ՀՆԱ-ն 0,2%-ից մինչև 12%: Թվերի նման մեծ տարբերությունը ՝ գնահատականներում կոնսենսուսի բացակայությունն է, ընդունել են ԱՄՀ-ում:

Հետևաբար, մինչեւ տարեվերջ ավելի հեշտ է խաղադրույք կատարել ուրանի գնի վրա։ Նոր տարվա օրը վեճ լուծելն առնվազն հետաքրքիր է։