Belarus geçen yıl nükleer güç kullanan ülkeler arasına girdi. Rusya ve Belarus arasındaki işbirliği, komşu bir ülkenin siyasi amaçlı protestolarına rağmen, bir nükleer santral inşa etmek ve topluma, çevreye ve ulusal ekonomiye fayda sağlayacak yeni bir endüstri yaratmak için 10 yılın yeterli olduğunu kanıtladı.

Adım adım

Mart 2011’de Rusya ve Belarus, bir nükleer enerji santralinin inşasında işbirliği yapmak için bir anlaşma imzaladılar. Belarus NGS, her biri 1.200 MW elektrik kapasiteli 3+ nesil VVER-1200 reaktörlü iki üniteye sahip. Nükleer santralin tasarımı, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın (UAEA) önergeleriyle tamamen uyumlu.

İlk ünite 3 Kasım 2020’de hizmete alındı ve o zamandan beri 1,5 milyar kWh enerji üretti. (26 Şubat 2021 verileri) Ünite şu anda pilot çalışma safhasında bulunuyor. Reaktör ünitesinin nihai teslimi ve ticari faaliyetten önce yapılması gereken dinamik testleri yakın tarihte başlayacak. Rosatom Doğu Avrupa Direktörü Vladimir Gorn konuyla ilgili olarak, ‘’1. ünite, son lisanslama sürecinin tamamlanması ve tüm yasal izinlerin alınmasını takiben bu baharda ticari faaliyete girecektir”  dedi.

2. ünite, ön teslim aşamasına girdi ve programa göre, yakında hidrostatik testlere ve reaktör ünitesinin birincil ve ikincil çevrimlerinde yıkama işlemine tabi tutulacak. Yakıt yüklemesinin üçüncü çeyrekte yapılması planlanıyor. Devam eden sürecin dördüncü çeyreğinde reaktörün devreye girmesi bekleniyor.

Mart ayında, tesisin ikinci ünitesinde muadil yakıt demetlerinin yüklenmesi gerçekleştirildi. Reaktöre toplam 163 muadil bileşen yüklendi. Muadil demetler, standart yakıt demetlerinin birebir kopyaları olarak aynı tasarım ve boyutlara sahip. Bu kopya demetler, reaktör ünitesi üzerinde gerekli kontrolleri yapmak ve tasarım şartnamelerine ve güvenlik gerekliliklerine uygunluğunu doğrulamak için ön teslim aşamasında nükleer yakıt yerine yüklenirler.

Güvenlik onaylandı

Litvanya’nın yaptığı güçlü muhalefet, nükleer inşaat projesinin siyasi arka planını domine ediyor. Ülke, santralin tehlikeli olduğunu düşünse de, projenin konumu iddia edildiği gibi tanımlanamaz. Litvanya, kanıtlar ortaya koymak yerine, Mayıs 2017’de Avrupa Komisyonu Enerji Birliği Başkanı Maroš Šefčovič ve Litvanya Enerji Bakanı Žygimantas Vaičiūnas’ın şeffaflık eksikliği olduğunu belirttikleri projenin yapım aşamasındaki tesisini görmek için bir sıcak hava balonuyla uçtuklarındaki gibi bir performans sergiliyor.

Belarus Nükleer Enerji Santrali her zaman uluslararası denetimlere açık olduğu için, bunun gibi oyunlara asla ihtiyaç duyulmadı. Avrupa Nükleer Güvenlik Düzenleyicileri Grubu’ndan (ENSREG) nükleer güvenlik uzmanları, 9–10 Şubat 2021’de tesise bir değerlendirme incelemesi için bir ziyarette bulundular. Ayrıca, saha dışı bir teknik denetim de gerçekleştirdiler. Nükleer konusunda kapsamlı bir uzmanlığa sahip olan ekibin görüşleri, hem Belarus NGS işletmesi, hem de Belarus devlet yetkililerinin güvenlik gerekliliklerine uygunluk konusundaki görüşlerinden bağımsız.

11 Şubat 2021’de, Avrupa Parlamentosu’nda bir konuşma yapan Avrupa’nın Enerjiden Sorumlu Komisyon Üyesi Kadri Simson, tüm tarafları, kurul santralle ilgili raporunu sunana kadar yorum yapmaktan kaçınmaya çağırdı. Ancak, Avrupa Parlamentosu üyeleri, ön raporu bile beklemeden AB tarafından önerilen tüm stres testleri yapılana kadar tesisin çalışmasını ertelemeye çağırdılar.

Rosatom Doğu Avrupa Direktörü Vladimir Gorn, “Avrupa’daki bazı politikacıların nükleer karşıtı bağnazlığın rehineleri haline geldiklerini ve söylemlerinde basmakalıp ifadeleri benimsediklerini görmek üzücü. Santrali bir kez daha temelsiz bir şekilde ‘güvensiz’ olarak nitelendiren bir Avrupa Parlamentosu kararının, ilgili AB nükleer güvenlik kurumunun yerinde değerlendirmeyi tamamlamadan veya herhangi bir sonuç ifade etmeden önce kabul edildiği açıkça bellidir. Söz konusu karar, jüriye eldeki konu hakkında toplanıp üzerinde düşünme şansı tanınmadan okunmuş ve onaylanmış gibi görünüyor ”diye konuştu.

Avrupalı parlamenterlerin korkuları ve endişeleri gerçekleşmedi. Mart 2021’in başlarında ENSREG, Belarus Stres Testi Ulusal Eylem Planı ile ilgili Ön Değerlendirme Raporu’nu yayınladı. Raporun yazarları “Bir stres testi ve takip eylemlerinin uygulanması, bir nükleer enerji santralinin güvenli bir şekilde çalışmasını, uzun vadeli çalışmasını, ömrünün uzatılmasını gerekçelendirmek veya yetkilendirmek için kullanılmamalıdır. Bu tür yetkilendirmeler, ulusal hukukta öngörülen prosedürlere uygun olmalı ve ulusal düzenleyici makamların tam sorumluluğu altında olmalıdır” ifadelerine yer verdi.

ENSREG değerlendirme incelemesi, koronavirüs pandemi kısıtlamaları nedeniyle ikiye bölündüğünden, rapor da iki bölüme ayrıldı. İlk bölüm, yedi öncelikli konu ve ilgili stres testlerindeki ilerlemeyi rapor ediyor. İlk bölümde, “Ön rapor, sunulan bilgilere ve saha ziyaretine dayanarak, Ulusal Eylem Planının öncelikli konularla ilgili değerlendirme ekibinin tüm önerilerini ele aldığını ve yedi öncelikli konu ilgili tüm önerilerin ele alınmasında ilerleme kaydedildiği sonucuna varmaktadır” denildi.

UAEA yapımı yakından izledi. Ağustos 2019’da, Ermenistan, Belçika, Brezilya, ABD ve diğer ülkelerden 15 uzmanın oluşturduğu Operasyon Öncesi Güvenlik İnceleme Ekibi (Pre-OSART) sahayı ziyaret etti.  Şubat sonu – Mart 2020 başında, Entegre Nükleer Altyapı İnceleme (INIR) kurulu tesisi ziyaret etti. UAEA Uzman Ekibi Başkanı Milko Kovachev, “İyi hazırlanmış, motive ve tüm altyapı sorunlarını açıkça tartışmaya hazır yetkin profesyonellerle karşılaştık. Ekip, programın hedeflerine ulaşması ve ülkenin ekonomik kalkınmasını desteklemekle Belarus halkına faydalar sağlaması için net bir hamle gördü” dedi. Sputnik Haber Ajansı, UAEA Genel Müdür Yardımcısı Mikhail Chudakov’un kurul hakkında “Kurullarımız için bir zorunluluk olmamasına rağmen, fabrikayı ziyaret etme daveti için Belarus’a minnettarız. Belarus bir vitrin ülkesi olarak UAEA’yı tüm denetimlere davet ediyor” yorumunu yaptığını aktardı. Ayrıca, Mikhail Chudakov Belarus NGS’nin 1. ünitesinin beklentileri aştığına dikkat çekerek, “3+ nesile ait olan ünite çok iyi ve güvenilir. Bu da, Fukushima sonrası tüm gereksinimlerin karşılandığı ve önlemlerin alındığı anlamına geliyor” dedi

Toplumsal Dönüşümler

Belarus NGS inşa edilirken, ev sahibi konumundaki Astravets sakinleri de önemli ölçüde arttı. Şu anda yaklaşık 12.000 kişi ile kasaba iki kat fazla insana ev sahipliği yapacak. Astravets Ağustos 2019’da, sakin sayısının 2025’e kadar 22.000’e çıkmasını bekleyen yeni bir kentsel gelişim planını onayladı.

Kasabada 45 yeni konut binası geliştirildi. Bu, toplam 179.733 metrekare taban alanına sahip 2.678 daire anlamına geliyor. Bunun dışında, şantiyede çalışan personelini barındırmak için ASE’ye (Rosatom mühendislik bölümü, tesisin genel yüklenicisi) 1.267 daire tahsis edildi.

Aynı zamanda, kasabada 720 ve 520 öğrenci kapasiteli iki adet okul, 190 ve 150 çocuk kapasiteli iki adet kreş, 10.000 kitaplı bir kütüphane, postane, yüzme havuzlu fitness merkezi, mağazalar, kafeler ve restoranlar dahil olmak üzere, sosyal altyapı geliştirilmesi yapıldı.

2019 yılında Astravets’te 380 hasta kapasiteli yeni bir hastane açıldı. UAEA’nın önerileri üzerine inşa edilen hastane, CT ve MRI tarayıcıları ve bir anjiyografik ünite ile donatıldı. 2020 yılında Astravets Merkez Klinik Hastanesine, COVID-19 testleri de dahil olmak üzere PCR testleri için laboratuvar ekipmanı sunuldu.

Rosatom, 2014–2020’de hayır işlerine yaklaşık 57 milyon RUB harcadı. 2021’de, Astravets çevresindeki bölgenin sağlık hizmetlerine erişim ve kaliteyi iyileştirmek, spor etkinlikleri ve ağaçlandırılması için bağışlar yapılacak.

Belarus NGS İnşaat Direktörü ve ASE Belarus Başkanı Alexei Kononenko, “İlk ünitenin yapımında görev alan yerel şirketler, nükleer enerji tesislerinin yapımında değerli deneyimler ve yetkinlikler edindiler. Bu deneyim, iş kalitesi korunurken aynı zamanda bazı inşaat süreçlerini neredeyse iki kat hızlandırmamıza yardımcı oluyor. BelenergoStroy, GrodnoPromstroy, BelelektroMontazhNaladka ve PromtekhMontazh, Belarus NGS’nin inşaatı boyunca mükemmel performans sergilemekteler” şeklinde memnuniyetini ifade ediyor.