Rossiya va Myanma kichik quvvatli atom stansiyasi (KQAS) qurilishi sohasidagi hamkorlik tamoyillari to‘g‘risida hukumatlararo bitim tuzdi. Bu Myanma bosh vaziri Min Aun Xlaynning Moskvaga tashrifi chog‘ida imzolangan asosiy hujjatlardan biri hisoblanadi. Bitimning imzolanishi atom elektr stansiyasini qurish loyihasini yo‘lga qo‘yish uchun muhim qadam bo‘lib, uning amalga oshirilishi mamlakat elektr energiyasi ta’minotidagi tanglikni pasaytiradi hamda ta’minotning ishonchliligi va barqarorligini oshiradi.
Mart oyi boshida Rosatom bosh direktori Aleksey Lixachev va Myanma fan va texnologiyalar bo‘yicha ittifoq vaziri Myo Teyn Jo o‘rtasida kelishuv imzolandi. Hujjat 110 MVt quvvatli quruqlikdagi kichik modular atom elektr stansiyasini barpo etishga qaratilgan hamkorlik shartlari va yo‘nalishlarini belgilaydi. Unda stansiya quvvatini 330 MVtgacha oshirish imkoniyati ham ko‘zda tutilgan.
«Kichik quvvatli atom elektr stansiyasi qurilishi bo‘yicha davlatlararo kelishuv Myanma iqtisodiyotini arzon va ekologik jihatdan xavfsiz energiya bilan ta’minlash yo‘lini ochadi. Bu kelgusi iqtisodiy o‘sish uchun yaxshi turtki bo‘lib, minglab ish o‘rinlari yaratilishiga va yuqori malakali milliy kadrlar shakllanishiga olib keladi,» deya ta’kidladi Rossiya Prezidenti Vladimir Putin.
Bu loyihani amalga oshirish yo‘lidagi ikkinchi qadam. Birinchi uchrashuv 2023-yil fevral oyida bo‘lib o‘tdi. O‘shanda Rossiya va Myanma atom energiyasidan tinch maqsadlarda foydalanish sohasida hamkorlik to‘g‘risidagi hukumatlararo bitimni imzolagan edi.
Rosatom suzuvchi va quruqlikdagi ASMMlarning etalon texnologiyalarini rivojlantirmoqda. Chukotkada KLT-40S reaktorlari o‘rnatilgan «Akademik Lomonosov» suzuvchi energiya bloki olti yildan beri elektr energiyasi ishlab chiqarmoqda. Yakutiyada davlat korporatsiyasi quruqlikdagi ASMMning birinchi betonini quyishga tayyorgarlik ko‘rmoqda, xuddi shunday loyiha O‘zbekistonda ham ishlab chiqilmoqda. Har ikki holatda ham 55 MVt elektr quvvatiga ega RITM-200 reaktorlari qo‘llaniladi. Ularning ishlab chiqarilishi seriyali tusga kirdi: Rossiya atom mutaxassislari 22220 loyihasining beshta muzyor kemasi uchun bu turdagi 10 ta reaktor qurilmasini tayyorladilar, yana sakkiztasi ishlab chiqarilmoqda. Bundan tashqari, suzuvchi ASMM loyihalari qurilmoqda va ishlab chiqilmoqda.
Rosatom Myanma bilan shamol energetikasini rivojlantirish sohasida ham faol hamkorlik olib bormoqda.
«Biz ASMM va shamol parklari loyihalari ikki tomonlama hamkorligimizning durdonalariga aylanishiga ishonch hosil qilamiz.»
Iskander Azizov
Rossiyaning Myanmadagi Favqulodda va Muxtor elchisi
Myanma elektr stansiyalarining o‘rnatilgan quvvati 7 GVt dan sal ko‘proq. Ularning yarmi organik yoqilg‘ida ishlaydigan issiqlik elektr stansiyalariga to‘g‘ri keladi, qolgan yarmi esa qayta tiklanadigan energiya manbalarida ishlab chiqariladi, bu yerda 90% dan ortig‘i GESlarga to‘g‘ri keladi. Myanmada «qog‘ozda» iste’mol qilinganidan 30 foiz ko‘proq elektr energiyasi ishlab chiqariladi. Ammo dunyoda suyultirilgan gaz narxining oshishi va to‘lov bilan bog‘liq muammolar tufayli bir nechta issiqlik elektr stansiyalarini o‘chirishga to‘g‘ri keldi.
Natijada, Jahon bankining optimistik baholashlariga ko‘ra, mavjud elektr energiyasi ishlab chiqarish quvvati 4,5 GVt gacha pasaygan. Quruq mavsumda bu ko‘rsatkich 3 GVt dan oshmaydi va iste’molchilar ehtiyojini qondira olmaydi. 50 milliondan ortiq aholining atigi 48 foizigina elektr energiyasidan foydalanish imkoniyatiga ega. Korxonalarning yarmidan ko‘pi va mamlakatning barcha yirik shaharlaridagi aholi muntazam ravishda elektr ta’minotining uzilishiga duch kelmoqda.
Korxonalar va munitsipalitetlar dizel generatorlarini sotib olishga va elektr energiyasi ta’minoti vaqtini qisqartirishga majbur bo‘lmoqda. Energetika vazirligi yirik shaharlarni sektorlarga bo‘lib, ularga navbatma-navbat elektr energiyasi yetkazib berish jadvalini joriy etdi.
Misol uchun, Yangondagi xonadonlar sutkasiga sakkiz soat davomida elektr energiyasi bilan ta’minlanadi, bu vaqt to‘rt soatdan ikki qismga bo‘lingan. Mandalayda esa bundan ham kamroq – atigi olti soat. Ammo tez-tez yuz beradigan avariyalar tufayli bu soatlar ham kafolatlanmagan, shu bois amalda elektr energiyasi kuniga bor-yo‘g‘i ikki-uch soat mavjud bo‘ladi.
132 GVt/soat
Myanmada elektr energiyasiga bo‘lgan umumiy ehtiyoj
Shu bilan birga, Myanma ikkinchi yoki uchinchi to‘lqindagi yangi «Osiyo yo‘lbarslari» qatoriga kirish imkoniyatiga ega, biroq buning uchun yetarli miqdorda chet el sarmoyalari kerak bo‘ladi. Va albatta, ishonchli energetika poydevori ham zarur.
«Mamlakatda elektr energiyasiga bo‘lgan umumiy ehtiyoj taxminan 132 GVt∙soat deb baholanmoqda. Biroq, mamlakatdagi 29 ta GES, 27 ta gaz, ikkita ko‘mir va oltita quyosh elektr stansiyalarining hozirgi maksimal quvvati atigi 67,2 GVt∙soatni tashkil etadi va bu ishlab chiqarish cho‘qqisiga kamdan-kam hollarda erishiladi. Shu bois, Myanma rahbariyati Rossiya bilan energetika sohasidagi hamkorlikka – ayniqsa, kichik hajmli atom elektr stansiyalari va shamol parklarini qurish loyihalariga katta umid bog‘lamoqda. Myanma hukumat delegatsiyasining mart oyidagi Rossiyaga tashrifi paytida bu tashabbuslarga ustuvor ahamiyat berildi. Ular energiya tizimini yanada ishonchliroq va xilma-xil qiladi hamda Myanmaning kelajakdagi iqtisodiy rivojlanishiga asos bo‘ladi,» – deya ta’kidlaydi Rossiyaning Myanmadagi favqulodda va muxtor elchisi Iskander Azizov.
67,2 GVt·soat
Myanmadagi hozirgi eng yuqori elektr energiyasi ishlab chiqarish quvvati
Yangi ish o‘rinlarining yaratilishi va mahalliy kompaniyalarning pudratchi sifatida jalb etilishi tufayli qurilish bosqichidayoq ijobiy ta’sir ko‘zga tashlanadi. Stansiyalar tarmoqqa ulanganidan so‘ng korxonalarning ish tartibi va fuqarolarning kundalik turmush tarzi me’yoriga keladi.
Hamkorlar uzoq muddatli hamkorlikka intilmoqda. «Rossiya qiyin paytlarda do‘st davlatlarga doimo ko‘mak bergan va Myanmaga yordam ko‘rsatishni davom ettiradi. Ishonchimiz komilki, kichik modular atom elektr stansiyalari va shamol elektr stansiyalari loyihalari ikki tomonlama hamkorligimizning durdonalariga aylanadi. Mamlakatlarimiz o‘rtasidagi muloqotning yanada samarali va o‘zaro manfaatli rivojlanishiga umid qilamiz,» deya yakunladi elchi.
