Belarus AESning qurilishi – Rosatom va Belarus o‘rtasidagi eng yirik qo‘shma loyihalardan biri. Biroq, hamkorlik faqat shu loyiha bilan cheklanib qolmadi. Endi davlat korporatsiyasi Belarus tomoni bilan yadro yoqilg‘isini boshqarish, axborot texnologiyalari, qo‘shimcha texnologiyalar, ta’lim va boshqa sohalarda loyihalarni amalga oshirmoqda. O‘zaro hamkorlik juda jadal sur’atda rivojlanmoqda – faqatgina mart va aprel oylarining o‘zida beshta tadbir o‘tkazildi.
Aprel oyi boshida Rosatom «Mashinasozlik va metallga ishlov berish-2025» xalqaro ko‘rgazmasida ishtirok etdi. Stendda ko‘plab qiziqarli narsalar namoyish etildi: 3D-printerda chop etilgan nasos uskunalari elementlari va kichik hajmli gaz turbinali dvigatelning chiqindi tizimi aralashtirgichining maket namunasi, shuningdek, robot-payvandchi hamda uch o‘lchamli bosma uchun mo‘ljallangan kukunlar taqdim etildi.
«Belarus Respublikasi sanoatida additiv texnologiyalarni rivojlantirish istiqbollari» mavzusidagi davra suhbatida «Additiv texnologiyalar» biznes yo‘nalishi direktori (TVEL – Rosatomning yoqilg‘i bo‘limi tarkibiga kiruvchi) Ilya Kavelashvili so‘zga chiqdi. U Belarusning 50 dan ortiq sanoat korxonalari vakillariga davlat korporatsiyasining uch o‘lchovli bosma sohasida to‘liq ishlab chiqarish zanjirini yaratishdagi yutuqlari haqida ma’lumot berdi. Jumladan, Rosatom asosiy texnologiyalar (SLM, DMD, EBM, FDM) asosida ishlaydigan 3D-printerlar qatorini ishlab chiqdi va ularni ommaviy ishlab chiqarishga yo‘naltirdi. Rosatomda metall kukunlari ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilgan, shuningdek, uch o‘lchamli bosma xizmatlarini taqdim etuvchi additiv texnologiyalar markazlari barpo etilgan.
Additiv texnologiyalar Belarus uchun muhim bo‘lib, 2030-yilgacha ustuvor yo‘nalishlardan biri sifatida e’tirof etilgan. Belarus Sanoat vazirligi ilmiy-texnik boshqarmasi boshlig‘i Ilya Chepikov shunday dedi: «Biz 2023-yilda Rossiya bilan imzolangan ikki tomonlama hamkorlik yo‘l xaritasi doirasidagi ishlarni davom ettirishga tayyormiz». «Rosatom» korxonalari additiv texnologiyalar sohasida katta yutuqlarga erishdi. «Rosatom»ning Belarusdagi vakolatxonasi direktori Stanislav Levitskiy quyidagilarni ta’kidladi: «Biz Belarus sanoati uchun tayyor mahsulotlar yaratishga, ilg‘or tajribamizni ulashishga, shuningdek, istiqbolli texnologiyalarni birgalikda rivojlantirishga tayyormiz».
Bir necha kundan so‘ng Belorussiyaga TVEL prezidenti Natalya Nikipelova Yoqilg‘i bo‘limi vakillari delegatsiyasi bilan tashrif buyurdi. Belarus Bosh vaziri o‘rinbosari Viktor Karankevich va energetika vaziri Denis Moroz bilan Belarus AESga yoqilg‘i yetkazib berish va radioaktiv chiqindilarni ko‘mish respublika markazini qurish loyihasi muhokama etildi. TVEL stansiyaning iqtisodiy ko‘rsatkichlarini yaxshilash maqsadida yadro yoqilg‘isining yangi ishlanmalarini va 18 yoki 24 oylik yoqilg‘i sikliga o‘tishni taklif etdi.
TVEL vakillari Rossiyada yakuniy izolyatsiya markazlari tarmog‘ini yaratish bo‘yicha eng so‘nggi ma’lumotlarni taqdim etdi.
Novouralskdagi mavjud va Ozerskda qurilayotgan markazlar Belarusdagi shu kabi inshootning namunasi bo‘lishi mumkin.
Uchrashuvda «Kristallar va detektorlar» hamda «RAO bilan muomalada xavfsizlikni ta’minlash» dasturlari ham muhokama qilindi. Birinchisi atom energetikasida diagnostika uskunalarining ayrim turlarini mahalliylashtirish maqsadini ko‘zlagan. Ikkinchisi esa Belorussiyada RAO‘ni ko‘mish va yakuniy izolyatsiya qilish tizimini yaratishga qaratilgan. Har ikkala dastur ham Ittifoq davlati doirasida ishlab chiqilmoqda. Rossiya ularni amalga oshirishda faol ishtirok etishga tayyor va respublika hokimiyat organlarida loyihalarni kelishish jarayonida belaruslik hamkasblarining qo‘llab-quvvatlashiga umid bildirmoqda.
Tomonlar, shuningdek, elektromobillik sohasidagi, elektr transporti va energetikada energiya saqlash tizimlarini yaratish va ulardan foydalanish bo‘yicha hamda qo‘shimcha sanoat sohasidagi qo‘shma loyihalarni ko‘rib chiqdilar.
«Belarus sog‘liqni saqlash» xalqaro forumida (aprel oyining o‘rtalarida Minskda o‘tkazilgan) Rosatom tibbiyot sohasidagi o‘z ishlanmalarini namoyish etdi: yuqori dozali braxiterapiya uchun mo‘ljallangan «Braxium» gamma-terapevtik kompleksi va azot oksidi bilan davolash uchun «Tianoks» qurilmasi. Ishbilarmonlik uchrashuvlari va sessiyalari davomida Belarus va Rossiya mutaxassislari onkologiya markazlarini modernizatsiya qilish, tajriba almashish va yangi usullarni joriy etish masalalarini muhokama qildilar. Ikki mamlakatning yadroviy tibbiyot sohasidagi ayollar uyushmalari hamkorlik to‘g‘risida memorandum imzoladilar. «Biz Belarus bilan yuqori texnologiyali tibbiyot sohasida uzoq muddatli hamkorlikni rivojlantirish va bemorlarni tashxislash hamda davolash sifatini oshirish uchun yangi imkoniyatlar yaratishdan manfaatdormiz,» – dedi Rosatomning Belarusdagi vakolatxonasi direktori Stanislav Levitskiy.
Mart oyining oxirida Belarus AES mutaxassislari Rossiyaning Smolensk AESiga tashrif buyurishdi. U yerda ular xavfsizlikni ta’minlash bo‘yicha eng yaxshi amaliyotlar bilan tanishdilar. Belarus atom energetikasi mutaxassislari, ayniqsa, maxsus kir yuvish xonasi ishiga qiziqish bildirdilar. Bu yerda xodimlar shaxsiy himoya vositalari oqimini muvozanatlashtirish imkoniga erishdilar. Bu jarayon tejamkor ishlab chiqarishning namunasiga aylandi. «Taqdim etilgan ayrim yechimlarni o‘z korxonamizga moslashtirish va joriy etishni rejalashtirmoqdamiz,» – dedi Belarus AESining dezaktivatsiya sexi boshlig‘i o‘rinbosari Oleg Bobovich.
Belaruslik atom mutaxassislari va sohaga oid talabalarni o‘qitish Rosatomda tizimli amaliyot hisoblanadi. Bu yilning sentyabr oyida davlat korporatsiyasi belaruslik talabalar uchun 3D modellashtirish bo‘yicha bir haftalik sinov seminarini tashkil etadi. Tadbir Moskvadagi Rosatomning tayanch universitetlaridan birida o‘tkaziladi. Talabalar CAD tizimlarida ishlash asoslarini o‘rganib, sanoat obyektlarini loyihalash va additiv ishlab chiqarish uchun modellar yaratishni o‘zlashtiradilar. Natijada talabalar Belarus atom elektr stansiyasining 3D modelini yaratishlari lozim bo‘ladi. Bu model keyinchalik davlat korporatsiyasining Additiv texnologiyalar markazida chop etiladi.
